Czym jest niedożywienie? Definicja i statystyki
Definicja niedożywienia, która została przedstawiona przez Światową Organizację Zdrowia, brzmi następująco:
Jest to występujący na poziomie komórkowym brak równowagi pomiędzy zapotrzebowaniem na składniki pokarmowe i energię a podażą, której zaspokojenie pozwala na wzrost, podtrzymywanie funkcji życiowych oraz pełnienie określonych funkcji.
Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10) jest standardowym systemem klasyfikacji chorób i innych problemów zdrowotnych opracowanym przez Światową Organizację Zdrowia (WHO).
Jest wykorzystywana do kodowania diagnoz medycznych w celu ułatwienia analizy statystycznej oraz planowania i zarządzania opieką zdrowotną.
Niedożywienie jest sklasyfikowane w ICD-10 jest oznaczone kodem E40-E46, w zależności od stopnia ciężkości i przyczyny niedożywienia.
W tym systemie klasyfikacyjnym niedożywienie jest reprezentowane jako zespół różnych stanów, obejmujących zarówno niedożywienie wynikające z niedoboru pokarmu, jak i z innych czynników, takich jak zaburzenia metaboliczne czy przewlekłe choroby.
Słowem, niedożywieniem jest stan wynikający z niewystarczającego wchłaniania lub spożywania składników odżywczych w stosunku do zapotrzebowania organizmu. Jak mówi Karolina Łukaszewicz-Marszał, dietetyczka kliniczna Fundacji Nutricia:
Niedożywienie zazwyczaj kojarzy się z wyniszczeniem organizmu, który przejawia się między innymi wychudzeniem. Jednak nie dotyczy ono tylko osób z niską masą ciała. Może dotyczyć także osób z nadwagą czy otyłością, w których obserwuje się niezamierzony spadek masy ciała.
W przypadku osób dorosłych lekarze mogą mówić o niedożywieniu organizmu, gdy doszło do niezamierzonej utraty ciała od 5%-10% lub więcej w przeciągu 3-6 miesięcy. Możemy też mówić o konkretnym BMI przy niedożywieniu: w przypadku niedostatecznej masy ciała u osób, których wskaźnik masy ciała (BMI) wynosi poniżej 18,5 dla grupy wiekowej 18-65 lat, oraz poniżej 20 dla osób powyżej 65. roku życia.
W momencie przyjęcia do szpitala około 1/3 pacjentów jest niedożywiona, często w trakcie hospitalizacji stan ten pogłębia się o kolejne 20-30%.
Reklama
Przyczyny i rodzaje niedożywienia
Na stan niedożywienia organizmu ma wpływ wiele czynników. Jedną z głównych przyczyn niedożywienia jest występowanie chorób oraz sam proces leczenia. Kolejną z nich może być także stres wynikający z diagnozy choroby i pobytu w szpitalu, co może obniżać apetyt i chęć do jedzenia.
Do tego dochodzić mogą trudności w samodzielnym spożywaniu pokarmów.
Niedożywienie może być spowodowane przez choroby zakłócające normalne połykanie, żucie i gryzienie, co utrudnia spożywanie odpowiednich ilości składników odżywczych.
Dość powszechne jest niestety niedożywienie w chorobie nowotworowej – może być m.in. spowodowane brakiem apetytu podczas chemioterapii. Ta i inne formy leczenia mogą powodować skutki uboczne, takie jak nudności, wymioty, zmiany smaku i trudności w połykaniu, co negatywnie wpływa na apetyt i zdolność do spożywania wystarczających ilości pożywienia.
Często nadal obserwujemy restrykcje żywieniowe w szpitalach przed badaniami czy zabiegami, co znacząco ogranicza dostarczenie niezbędnych składników odżywczych, zwiększając ryzyko utraty masy ciała i niedożywienia.
To istotne, biorąc pod uwagę problem syndromu poszpitalnego, gdzie osoby opuszczające szpital mogą mieć zwiększone ryzyko powikłań zdrowotnych m.in. związanych z niedożywieniem i spadkiem siły organizmu - podkreśla Karolina Łukaszewicz-Marszał, dietetyczka kliniczna Fundacji Nutricia.
Ryzyko niedożywienia u osób starszych zwiększa się wraz z występowaniem chorób. Jak podaje Fundacja Nutricia, z niedożywieniem boryka się nawet 62% pacjentów po udarze mózgu, 24% w przypadku choroby Parkinsona.
Przebieg tych chorób wiąże się ze zwiększonym zapotrzebowaniem kalorycznym i białkowym. Szczególnie narażone na ryzyko niedożywienia są osoby z chorobami układu pokarmowego, oddechowego, neurologicznymi, psychicznymi, sercowo-naczyniowymi oraz onkologicznymi.
Choroby przewlekłe mogą zaburzać wchłanianie składników odżywczych, co mimo odpowiedniej diety zwiększa ryzyko niedożywienia.
Dalszą część artykułu znajdziesz pod sekcją "Pytania do eksperta"
Niepokojącym zjawiskiem jest też niedożywienie szpitalne, które obserwowane jest w placówkach ochrony zdrowia niemalże na całym świecie.
Wśród przyczyn takiego stanu rzeczy należy wymienić:
- chorobę z jej konsekwencjami metabolicznymi,
- dietą szpitalną, często nieokreśloną pod względem zawartości białka i energii,
- zmniejszone przyjmowanie pokarmów w stosunku do zapotrzebowania,
- ograniczanie jedzenia podczas wykonywania badań diagnostycznych i w okresie okołooperacyjnym,
- ograniczoną sprawność i ruch chorych na oddziałach szpitalnych.
Można także wskazać rodzaje niedożywienia, czyli rozróżnienie ze względu na przyczyny niedożywienia. Są to np. niedożywienie typu marasmus, czyli niedożywienie białkowo-kaloryczne wynikające z niedoborów białka i kalorii w diecie. Wyróżnia się także niedożywienie kwashiorkor, które dotyczy niedoborów białka – jednak występuje ono głównie w krajach borykających się z problemem głodu. Można mówić także o niedożywieniu mieszanym.
Objawy niedożywienia
Objawy niedożywienia u dorosłych to najczęściej:
- osłabienie i zmniejszona siła mięśniowa,
- szybsze męczenie się w trakcie codziennych czynności,
- pogorszenie samopoczucia,
- utrata masy ciała – w tym masy mięśniowej,
- większa podatność na infekcje,
- gorsze gojenie ran.
Niektóre objawy pacjent może zauważyć u siebie samodzielnie i powinno go to skłonić do konsultacji ze specjalistą:
Warto zwrócić uwagę np. na osłabiony apetyt, czy niespodziewany spadek masy ciała, który możemy zauważyć po luźniejszych ubraniach. To sygnały, które warto skonsultować się z lekarzem, ponieważ wczesna interwencja żywieniowa jest kluczowa przy leczeniu niedożywienia - podkreśla Karolina Łukaszewicz-Marszał.
Stan może dotyczyć również dzieci, natomiast niedożywienie u dzieci jest rozbudowanym zagadnieniem i wymaga odrębnego artykułu.
Objawy psychiczne niedożywienia
Niedożywienie wpływa na psychikę, ponieważ brak kluczowych składników odżywczych może zakłócać funkcjonowanie mózgu. Składniki takie jak witaminy, składniki mineralne i kwasy tłuszczowe są niezbędne do produkcji neuroprzekaźników, które regulują nastrój i zachowanie.
Objawy psychiczne niedożywienia to najczęściej:
- zaburzenia nastroju,
- osłabienie koncentracji i pamięci
- ogólne pogorszenie samopoczucia.
Rozpoznanie niedożywienia wymaga kompleksowej oceny i jest to zadanie lekarza.
Gdy pacjent lub jego opiekunowie widzą pierwsze objawy niedożywienia, lub istnieje takie ryzyko w przebiegu choroby, warto zapytać lekarza o wsparcie żywieniowe, które może być wdrożone, gdy pacjent znajduje się w grupie ryzyka niedożywienia - łatwiej zapobiegać niż leczyć.
Reklama
Co w przypadku pogarszającego się stanu odżywienia?
Gdy obserwujemy u chorego pogarszający się stan odżywienia, w trakcie choroby kluczowe jest zindywidualizowane podejście obejmujące niezbędne leczenie choroby podstawowej, ale także warto zwrócić uwagę na żywienie.
W trakcie choroby często zwiększa się zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze jak białko, którego pacjent potrzebuje często dwa razy więcej niż osoba zdrowa.
Białko znajdziemy między innymi w:
- drobiu, chudym mięsie,
- jajach i produktach mlecznych,
- rybach - warto postawić na morskie, które dodatkowo zawierają kwasy omega-3,
- nasionach roślin strączkowych jak fasola, bób, soczewica – warto jednak ich spożycie skonsultować ze specjalistą, ponieważ, w niektórych jednostkach chorobowych korzystne dla pacjenta może być unikanie produktów wzdymających.
Jeśli to możliwe, warto wprowadzić także modyfikacje stylu życia. Regularna, dostosowana do możliwości aktywność fizyczna może wspomagać apetyt i siłę mięśniową.
Monitorowanie stanu zdrowia i dostosowywanie planu żywieniowego do bieżących potrzeb organizmu pozwala na skuteczne zarządzanie stanem odżywienia.
Reklama
Niedożywienie a dieta
W trakcie choroby nie zawsze łatwo jest samemu przygotowywać zbilansowane posiłki, a także spożywać je w takiej ilości i częstotliwości jak wymagają tego zalecenia.
Dodatkowym utrudnieniem jest zwiększone zapotrzebowanie na energię, białko czy inne składniki odżywcze, które niezbędne są do utrzymania prawidłowego stanu odżywienia. Więc osoby, które próbują ułożyć jadłospis przy niedożywieniu, mogą mieć z tym duże trudności.
Dostarczenie tych składników może być trudne poprzez standardową dietę – zwłaszcza gdy chorobie towarzyszy brak apetytu, trudności z przełykaniem i gryzieniem.
W takich sytuacjach pomocne może być włączenie pacjentowi żywienia medycznego – doustnych preparatów odżywczych, po konsultacji z lekarzem. Takie preparaty mogą posłużyć jako uzupełnienie diety lub nawet, w niektórych przypadkach, całkowicie ją zastąpić.
W niewielkiej objętości zawierają wysoką zawartość energii, białka, a także witaminy, składniki mineralne i inne niezbędne składniki odżywcze, dostosowane do specyficznych potrzeb chorego.
Wcześnie wdrożona interwencja żywieniowa pozwala na zredukowanie powikłań, wpływa na tolerancję zastosowanej terapii, często nawet skraca czas hospitalizacji.
Reklama
Skutki niedożywienia i proces pielęgnowania
Niedożywienie to bardzo poważny problem, nad którym należy pochylić się z pełną uważnością, gdyż konsekwencje niedożywienia mogą być bardzo poważne.
Najczęściej chory potrzebuje pomocy swoich bliskich lub osób z najbliższego otoczenia. Ważne, by nie doszło do wyniszczenia z niedożywienia.
Nie powinniśmy czekać za długo, bo leczenie niedożywienia jest trudniejsze niż jego prewencja. Dlatego o odpowiednie odżywienie organizmu należy zadbać już przy pierwszych objawach, a nawet zadziałać profilaktycznie, zaraz po diagnozie choroby czy na początku leczenia - podkreśla ekspertka Fundacji Nutricia.
Proces pielęgnowania przy niedożywieniu wymaga kompleksowego podejścia, włączając w to zastosowanie żywności specjalnego przeznaczenia medycznego, zbilansowaną dietę, monitorowanie stanu zdrowia oraz wsparcie psychologiczne. Rozumienie, jakie mogą być konsekwencje niedożywienia, jest kluczowe dla efektywnej opieki i prewencji dalszych komplikacji zdrowotnych.
