Ten objaw może świadczyć o alergii skórnej u dziecka. Kliknij i sprawdź👈
Ten objaw może świadczyć o alergii skórnej u dziecka. Kliknij i sprawdź👈
Ten objaw może świadczyć o alergii skórnej u dziecka. Kliknij i sprawdź👈

Ryby wędzone - które najsmaczniejsze? Rodzaje i właściwości

Ryby wędzone powinny mieć równomierną barwę i sprężyste mięso. Zdaniem ekspertów, wędzić można wszystkie ryby – w całości, częściach, dzwonkach. Ryby wędzone wykazują dużą wartość odżywczą, jednak istnieje obawa o zawartość soli i zanieczyszczenie niektórych gatunków metylortęcią. Smakoszom zaleca się umiarkowane spożycie produktów wędzonych tradycyjnie, z naturalnym aromatem dymu drzewnego, pochodzących od certyfikowanego producenta.
Wędzone ryby na talerzu
Źródło: 123RF
W skrócie
  • Ryby wędzone można podawać na zimno i na ciepło, jako składnik przystawek, dań głównych, ciast i tart.
  • Ryby wędzone różnią się zawartością składników odżywczych (znaczenie ma gatunek, wiek, warunki i środowisko bytowania).
  • Najlepsze ryby wędzone? Skład tłustych ryb morskich uważa się za najkorzystniejszy dla zdrowia człowieka.
Spis treści

Reklama

Czy ryby wędzone są zdrowe? Właściwości

Ryby dostarczają wielu cennych składników odżywczych i powinny stanowić element każdej zdrowej, zbilansowanej diety.

To dobre źródło:

  • pełnowartościowego białka;
  • witaminy A, D i witamin z grupy B;
  • składników mineralnych (wapń, fosfor, selen, jod);
  • wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (PUFA), zwłaszcza omega-3.

Ministerstwo Zdrowia, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego i Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne zalecają spożywać ryby 2 razy w tygodniu; w tym minimum raz tłuste ryby morskie (1 porcja – ok. 150 g).

Ze względu na dużą zawartość soli i szkodliwe związki powstające w procesie wędzenia Ministerstwo Zdrowia i eksperci Medycyny Praktycznej (500 pytań z pediatrii) zalecają ograniczyć udział ryb wędzonych w diecie i spożywać je raczej okazjonalnie.

Najlepiej włączyć do diety ryby świeże lub mrożone: gotowane w wodzie, na parze lub pieczone (w folii/pergaminie).

Czy ryby wędzone to dobry wybór dla dzieci? Wiele organizacji i towarzystw naukowych rekomenduje dzieciom regularne spożywanie ryb. Jest jednak kilka „ale”.

Badanie Instytutu Matki i Dziecka (2016 r.) wykazało, że u dzieci i niemowląt spożycie soli kuchennej (chlorku sodu) znacznie przekracza zalecane normy. Stanowi to duże obciążenie zdrowotne i zwiększa ryzyko wielu chorób.

Dlatego specjaliści zalecają ograniczyć sód w diecie najmłodszych pacjentów i unikać produktów o dużej zawartości soli, takich jak ryba wędzona lub przetwory rybne. Należy zastępować je niesolonymi odpowiednikami – np. rybą gotowaną na parze.

Według polskich wytycznych małym dzieciom:

  • zalecane są tłuste ryby morskie: łosoś norweski (hodowlany), pstrąg (hodowlany), sum, sardynki, ryba maślana, dorsz;
  • niewskazane są ryby drapieżne, np. makrela królewska, rekin, marlin, miecznik;
  • należy unikać ryb wędzonych zawierających duże stężenie soli, zanieczyszczenia;
  • do 5. roku życia podawać tylko ryby po obróbce termicznej (temperatura minimalna: 65 st. C) – gotowane, pieczone (z uwagi na ryzyko chorób przenoszonych przez żywność: bakteryjnych, pasożytniczych).

Ryby wędzone w ciąży

Wytyczne polskie, europejskie i amerykańskie rekomendują spożycie ryb w ciąży – ze względu na ich unikatowy skład odżywczy i korzystny wpływ na rozwój układu nerwowego. Można włączyć do diety 2 porcje tygodniowo ryb z czystych wód, o niskiej zawartości związków rtęci (np. śledź, sardynka, pstrąg).

Kobiety ciężarne, podobnie jak małe dzieci, powinny spożywać ryby pieczone lub gotowane (po obróbce termicznej – z uwagi na zagrożenie mikrobiologiczne).

Do najczęstszych chorób przenoszonych przez ryby wędzone na zimno należy listerioza, wywoływana przez bakterie Listeria monocytogenes. U większości populacji infekcja ma przebieg bezobjawowy lub łagodny. Ryzykiem ciężkiej, inwazyjnej listeriozy obarczone są m.in. kobiety w ciąży, osoby w podeszłym wieku i pacjenci z niedoborem odporności.

FAO (Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa), WHO Światowa Organizacja Zdrowia), Brytyjska Agencja Bezpieczeństwa Zdrowotnego (UKHSA) i Agencja ds. Standardów Żywności (Food Standards Agency, FSA) uznały ryby wędzone na zimno za żywność wysokiego ryzyka ciężkiej listeriozy w populacjach wrażliwych.

FSA nie zaleca spożywania ryb wędzonych na zimno w ciąży. Listerioza u kobiet ciężarnych zwiększa ryzyko:

  • poronienia,
  • urodzenia martwego,
  • sepsy i zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u noworodka.

Czy w ciąży można jeść wędzone ryby? Jeśli nie ma przeciwwskazań medycznych, od czasu do czasu można sięgać po niedużą porcję ryb wędzonych na gorąco. Jednak Instytut Matki i Dziecka zaleca, by kobiety ciężarne i karmiące piersią spożywały ograniczone ilości soli kuchennej (sodu).

Wskazane jest zastępowanie ryb wędzonych i przetworów rybnych produktami świeżymi i niesolonymi, np. gotowanymi w wodzie lub na parze, upieczonymi w piekarniku.

Należy unikać spożywania wędzonych ryb w ciąży powikłanej cukrzycą ciężarnych (Medycyna Praktyczna, 2017).

Ryby wędzone a cukrzyca

Pytanie o związek między spożyciem ryb wędzonych a cukrzycą w dużym stopniu sprowadza się do pytania o sól kuchenną. Zgodnie z najnowszymi wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (2023), u osób z cukrzycą spożycie soli kuchennej nie powinno przekraczać 5 g dziennie (2300 mg sodu/dzień). To niecała łyżeczka soli pochodzącej ze wszystkich źródeł (dodawanej do potraw, zawartej w produktach spożywczych, napojach itd.).

Według danych Wojskowego Instytutu Medycyny Lotniczej (WIML), ryby wędzone należą do produktów o dużej zawartości soli – do 3,7 g/100 g. Jedna porcja może więc wyczerpać dzienny limit. Ponadto ze względu na ryzyko ciężkiej listeriozy u osób z niedoborami odporności, np. w przebiegu cukrzycy, FSA zaleca wykluczenie z diety ryb wędzonych na zimno.

Zatem czy cukrzyk może jeść ryby wędzone? Okazjonalnie można skusić się na umiarkowaną porcję ryby wędzonej na gorąco. Jednak zaleca się wybór niesolonych zamienników: ryb świeżych i mrożonych – gotowanych lub pieczonych.

Cukrzyca jest czynnikiem ryzyka dny moczanowej, której leczenie obejmuje m.in. postępowanie dietetyczne. Jak podaje Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, ryby wędzone i konserwy rybne należą do produktów niewskazanych pacjentom z dną moczanową (ze względu na sporą zawartość puryn i soli).

Ryby wędzone a cholesterol

Ryby, zwłaszcza tłuste ryby morskie, to bogate źródło kwasów tłuszczowych n-3 PUFA, do których należy kwas eikozapentaenowy (EPA) i dokozaheksaenowy (DHA). EPA i DHA wpływają korzystnie na profil lipidowy, zmniejszając stężenie triglicerydów i „złego” cholesterolu LDL, a zwiększając stężenie frakcji HDL („dobrego” cholesterolu).

Wyniki badań epidemiologicznych i obserwacyjnych (Nutrients, 2023; American Journal of Medicine, 2021) wskazują, że spożycie 1–2 porcji ryb tygodniowo (przy zastosowaniu odpowiednich technik kulinarnych) może zmniejszać ryzyko chorób układu krążenia.

Nieco inaczej prezentuje się zależność między spożyciem ryb wędzonych a podwyższonym poziomem cholesterolu we krwi. Zgodnie z obwiązującymi wytycznymi polskimi i europejskimi (2019), u osób z nieprawidłowym stężeniem lipidów i lipoprotein w osoczu wskazane jest ograniczenie spożycia soli kuchennej do <5 g.

Pacjenci z dyslipidemią powinni m.in.:

  • wybierać produkty niesolone świeże lub mrożone, w tym: ograniczać spożycie ryb wędzonych i smażonych (zalecane są ryby z rusztu lub gotowane bez skóry);
  • unikać dosalania potraw.

Reklama

Najsmaczniejsze ryby wędzone. Rodzaje

Stara łacińska sentencja de gustibus non est disputandum (o gustach się nie dyskutuje) nie traci na aktualności. Na pytanie o najsmaczniejsze ryby wędzone każdy powinien odpowiedzieć indywidualnie. Ale kilka praktycznych wskazówek może ułatwić wybór.

Jaka ryba wędzona jest najlepsza? Z uwagi na skład i zawartość kwasów omega-3 tłuste ryby morskie są najbardziej korzystne dla zdrowia.

Na podstawie jakości mięsa i ościstości wyróżnia się 3 rodzaje ryb wędzonych:

  • ryby o bardzo dobrym smaku mięsa i niewielkiej ościstości, do których należy np. łosoś wędzony na zimno lub na gorąco, pstrąg, jesiotr, sola, węgorz;
  • ryby o smacznym mięsie i średniej ościstości (lin, szczupak, sandacz);
  • ryby o zadowalającym smaku mięsa i wysokiej ościstości (płoć, leszcz, brzana).

Warto przejrzeć nazwy ryb wędzonych wpisane na Listę Produktów Tradycyjnych Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Smakosze znajdą tu zarówno polskie ryby hodowlane (np. wędzona troć jeziorowa, wędzona sieja hodowlana, jesiotr, karp), jak i odłowione w regionalnych wodach śródlądowych (wędzona sieja, sielawa, okoń, sandacz, sum i in.).

Najlepsza ryba wędzona? Eksperci Medycyny Praktycznej sugerują, by postawić na różnorodność. Spożywanie wielu gatunków ryb zmniejsza ryzyko narażenia na substancje szkodliwe i dostarcza organizmowi zróżnicowane składniki odżywcze.

Reklama

Indeks glikemiczny ryb wędzonych. Ile mają kalorii?

Indeks glikemiczny (IG), który określa wpływ produktu spożywczego na glikemię poposiłkową, dotyczy węglowodanów.

Produkty zwierzęce i odzwierzęce nie zawierają węglowodanów w żadnej postaci i nie mają indeksu glikemicznego. Ryby wędzone klasyfikuje się jako produkty o zerowym IG.

Niektóre metody wędzenia (np. naturalne, domowe) zakładają dodanie cukru (np. do solanki). Indeks glikemiczny ryby wędzonej w ten sposób może ulec zmianie. Generalnie jednak jest to żywność o niskim IG.

Ile kalorii ma ryba wędzona? Analiza naukowa (Foods, 2020) wykazała, że najwyższą wartością energetyczną cechują się ryby tłuste, np.:

  • węgorz: 326,7 kcal/100 g (1367,9 kJ/100 g)
  • pstrąg potokowy: 253,2 kcal/100 g (1060,1 kJ/100 g)

Chude ryby wędzone wykazują znacznie niższą wartość energetyczną, np. okoń pospolity: 100,4 kcal/100 g (420,5 kJ/100 g).

Wartość energetyczna ryb wędzonych zależy w dużym stopniu od zawartości tłuszczu. Wg danych Ministerstwa Zdrowia:

  • ryby pełnotłuste (>15% tłuszczu): węgorz, gromadnik
  • ryby tłuste (7-15%): śledź, sardynka, makrela, łosoś, szprot, sardynka, karp
  • ryby średniotłuste (2-7%): pstrąg, tuńczyk, troć, płastuga
  • ryby chude (<2%): dorsz, mintaj, morszczuk, sandacz, szczupak.

Reklama

Jak wędzić ryby?

Pierwszy krok to wybór świeżych ryb. Ministerstwo zdrowia radzi kupować ryby:

  • świeże – o neutralnym zapachu i sprężystym mięsie,
  • mniejsze – większe mogą być starsze (z większą zawartością szkodliwych substancji).

Jak przygotować ryby do wędzenia?

  • Wypatroszyć, pozbawić grubych łusek, usunąć oczy i skrzela
  • Solić (wybrać jedną z metod):
  • na sucho: natrzeć solą i odstawić do lodówki (na ok. 12 godz.)
  • na mokro: przygotować solankę do wędzenia ryb: na 1 l wody: 50 g soli (ryby chude) do 80 g soli (ryby tłuste), zioła i przyprawy. Ryby zanurzyć w zalewie do wędzenia i odstawić w chłodne miejsce na kilka godzin.
  • Po wyjęciu z solanki osuszyć ręcznikiem papierowym.

Jak wędzić ryby? Jeśli jest taka możliwość, warto wybrać wędzarnię domową i metody tradycyjne, bez sztucznych aromatów:

  • Nagrzać wędzarnię do 55 st. C. Stopniowo zwiększać temperaturę, pod koniec – do ok. 70 st. C.
  • Do wędzenia wykorzystać suche drewno liściaste (olcha jest uniwersalna).
  • Wędzenie może trwać 2-3 godziny.

Opisano metodę wędzenia ryb na gorąco – bezpieczniejszą pod względem mikrobiologicznym niż wędzenie na zimno (zdaniem polskich, brytyjskich i międzynarodowych organizacji i towarzystw naukowych).

Reklama

Czy można mrozić wędzone ryby? Jak przechowywać?

Brytyjska Agencja ds. Standardów Żywności (FSA) wydała szczegółowe zalecenia, jak bezpiecznie przechowywać wędzoną rybę i inną żywność gotową do spożycia.

  • Produkty włożyć do lodówki zaraz po zakupie, przechowywać w temperaturze ≤ 5 st. C.
  • Po wyjęciu z lodówki spożyć w ciągu 4 godzin (najlepiej wyjmować bezpośrednio przed spożyciem).
  • Spożywać, gotować, zamrażać zgodnie z terminem przydatności do spożycia. Po terminie w żywności mogą rozwijać się w bakterie chorobotwórcze.
  • Czytać informacje na etykietach produktów spożywczych, zwłaszcza nt. zasad przechowywania. Żywność nieopakowana również powinna być oznakowana. Jeśli brak etykiety, produkty nieopakowane spożyć w ciągu 2 dni.   
  • Przechowywać oddzielnie żywność surową i gotową do spożycia – by uniknąć zanieczyszczenia krzyżowego (przenoszenia patogenów).
  • Starannie myć ręce ciepłą wodą z mydłem – przed, w trakcie i po przygotowaniu posiłków.

W przypadku ryb wędzonych na zimno ryzyko listeriozy można zmniejszyć, stosując się do kilku zaleceń FSA. Przed spożyciem należy je ugotować lub upiec (podgrzanie nie wystarczy).

Czy można zamrozić wędzone ryby? Tak – najlepiej w szczelnie zamykanych torbach do zamrażania (w zamrażarce przechowywać do 2 miesięcy). Po rozmrożeniu ich tekstura i smak mogą ulec zmianie.

Czy można mrozić filety z ryby wędzonej na zimno? Można. FSA zaleca, by (po rozmrożeniu) spożywać je dopiero po dokładnym ugotowaniu.

Reklama

Przepisy z wędzoną rybą

Co zrobić z ryby wędzonej? Ogranicza nas tylko kulinarna wyobraźnia i umiejętności.

Szefowie kuchni proponują kilka interesujących przepisów z rybą wędzoną:

  • sałatka z wędzonego pstrąga i soczewicy, z crème fraiche i świeżymi ziołami
  • makaron z wędzonym szczupakiem, cukinią i pomidorkami cherry
  • wędzone filety z sandacza, z tapenadą z oliwek, na plastrach cukinii
  • pasta z łososia wędzonego na gorąco, kremu z serka śmietankowego i soku z cytryny
  • śledź wędzony z karmelizowanymi czerwonymi cebulkami i cynamonem.

Inspiracji na nieszablonowe dania warto szukać również w kuchni śródziemnomorskiej – włoskiej, francuskiej, zwłaszcza prowansalskiej. Południowi Europejczycy przyrządzają z ryby wędzonej:

  • makaron tagliatelle z wędzonym pstrągiem i gotowanymi małżami
  • sałatkę z makreli i jajek oraz włoskiej pancetty
  • quiche z porem, wędzonym łososiem, serem tomme i mozzarellą
  • ekler z wędzonym pstrągiem, awokado, galaretką z pomelo, ikrą z pstrąga i płatkami wodorostów.

Reklama

Cennik ryb wędzonych

Cennik ryb wędzonych zależy od wielu czynników. Tańsze oferty znaleźć można w marketach, droższe – w regionalnych wędzarniach, np.

  • węgorz wędzony – cena za kilogram: 140–180 zł;
  • atlantycki łosoś wędzony – cena za kilogram: 80–50 zł;
  • halibut wędzony – cena za kilogram: 50–90 zł;
  • wędzony pstrąg – cena za kilogram: 35–70 zł;
  • makrela wędzona – cena za kilogram: 30–50 zł.

Zdaniem ekspertów Zakładu Ichtiobiologii i Biotechnologii w Akwakulturze SGGW, ze względu na duże zapotrzebowanie polskich konsumentów sporo ryb dostępnych w sprzedaży pochodzi z importu. Krajowe ryby śródlądowe często są droższe od importowanych.

Nieduża podaż polskiego sandacza, szczupaka, suma, jesiotra i ich wyższa cena (zarówno ryb wędzonych, jak świeżych) zwykle idą w parze.

Sezonowa duża podaż karpia przed świętami Bożego Narodzenia wpływa na obniżenie ceny tej ryby (również wędzonej).

Kupując rybę, warto kierować się nie tylko ceną – wybierać okazy ze zrównoważonych hodowli, bogate w kwasy omega-3, białko, witaminy i składniki mineralne.

Zalecane jest przede wszystkim spożycie tłustych ryb morskich, z uwagi na ich dużą wartość odżywczą i korzystny wpływ na układ krążenia. Jednak ryby słodkowodne mogą z nimi konkurować pod względem dostępności, zróżnicowania międzygatunkowego i ceny.

Wśród ryb śródlądowych korzystny dla zdrowia skład (PUFA) wykazują zwłaszcza ryby drapieżne (sandacz, szczupak).

Czytaj również

Bibliografia

  • Ricci H, Gaeta M, Franchi C, Poli A, Battino M, Dolci A, Schmid D, Ricci C. Fish Intake in Relation to Fatal and Non-Fatal Cardiovascular Risk: A Systematic Review and Meta-Analysis of Cohort Studies. Nutrients. 2023;15(21):4539.
  • Krittanawong C, Isath A, Hahn J, Wang Z, Narasimhan B, Kaplin SL, Jneid H, Virani SS, Tang WHW. Fish Consumption and Cardiovascular Health: A Systematic Review. Am J Med. 2021;134(6):713-720.
  • Kiczorowska B, Samolińska W, Grela ER, Bik-Małodzińska M. Nutrient and Mineral Profile of Chosen Fresh and Smoked Fish. Nutrients. 2019;11(7):1448.
  • Iko Afé OH, Kpoclou YE, Douny C, Anihouvi VB, Igout A, Mahillon J, Hounhouigan DJ, Scippo ML. Chemical hazards in smoked meat and fish. Food Sci Nutr. 2021;9(12):6903-6922.
  • European Food Safety Authority and European Centre for Disease Prevention and Control (EFSA and ECDC). The European Union summary report on trends and sources of zoonoses, zoonotic agents and food-borne outbreaks in 2017. EFSA J. 2018;16(12):e05500.
  • Zhao H, Wang M, Peng X, Zhong L, Liu X, Shi Y, Li Y, Chen Y, Tang S. Fish consumption in multiple health outcomes: an umbrella review of meta-analyses of observational and clinical studies. Ann Transl Med. 2023;11(3):152.
  • Weker H, Barańska M, Riahi A, Strucińska M, Więch M, Rowicka G, Dyląg H, Klemarczyk W, Bzikowska A, Socha P. Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku od 5. do 36. miesiąca życia – badanie ogólnopolskie – Pitnuts 2016. Raport z badania. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2017.
  • Grela ER, Pisarski RK, Kowalczuk-VAsilev E, Rudnicka A. Zawartość składników odżywczych, mineralnych i profil kwasów tłuszczowych w mięsie wybranych gatunków ryb w zależności od terminu odłowu. Żywność Nauka Technologia Jakość. 2010;4(71):63–72.
  • Horvath A, Szajewska H. Czy sposób obróbki termicznej ryb wpływa na zawartość kwasów omega-3? 500 pytań z pediatrii. Medycyna Praktyczna, Kraków 2014.
  • Szajewska H, Socha P., Horvath A. Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko PTGHiŻD. Med Prakt Pediatr. 2021;1:23–44.
  • Czerwionka–Szaflarska M, Socha P, Mojska H. Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie suplementacji kwasu dokozaheksaenowego (DHA) i innych kwasów tłuszczowych omega–3 w populacji kobiet ciężarnych, karmiących piersią, niemowląt oraz dzieci i młodzieży. Stand Med Pediatr. 2023;20:505–517.
  • Nadmiar sodu w diecie niemowląt i dzieci. Gazeta Lekarska. https://gazetalekarska.pl/nadmiar-sodu-w-diecie-niemowlat-i-dzieci/, [dostęp: 28.12.2024].
  • Ministerstwo Zdrowia, Narodowy Fundusz Zdrowia. Ryby nie tylko od święta. https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/ryby-nie-tylko-od-swieta, [dostęp: 28.12.2024].
  • Horvath A. Od jakiego wieku dzieci mogą spożywać surową rybę (np. sushi, tatar)? 500 pytań z pediatrii. Medycyna Praktyczna, Kraków 2023.
  • Horvath A, Stróżyk A. Czy w diecie dzieci w wieku 1–3 lata przewiduje się jakieś restrykcje dotyczące spożywania ryb innych niż zalecane w diecie niemowląt? Czy można podawać flądrę, tuńczyka lub pstrąga hodowlanego? 500 pytań z pediatrii. Medycyna Praktyczna, Kraków 2024.
  • Katra B. Dieta dla wegetarianek i weganek z cukrzycą ciążową. https://www.mp.pl/cukrzyca/dietaiwysilek/161227,dieta-dla-wegetarianek-i-weganek-z-cukrzyca-ciazowa, [dostęp: 28.12.2024].
  • Wnęk D. Które ryby są najzdrowsze? Jak często i w jakich ilościach powinniśmy je spożywać? Medycyna Praktyczna. Dieta i ruch. https://www.mp.pl/pacjent/dieta/lista/61926,ktore-ryby-sa-najzdrowsze, [dostęp: 28.12.2024].
  • UK Health Security Agency. Research and analysis. Smoked fish and risk of listeriosis in high risk groups, including pregnancy and the immunocompromised. https://www.gov.uk/government/publications/listeriosis-and-high-risk-groups/smoked-fish-and-risk-of-listeriosis-in-high-risk-groups-including-pregnancy-and-the-immunocompromised#ref18, [dostęp: 28.12.2024].
  • Lomonaco S, Nucera D, Filipello V. The evolution and epidemiology of Listeria monocytogenes in Europe and the United States. Infect Genet Evol. 2015;35:172-83.
  • Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób z cukrzycą 2023. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Curr Top Diabetes, 2023;3(1):1–140.
  • Ferreira V, Wiedmann M, Teixeira P, Stasiewicz MJ. Listeria monocytogenes persistence in food-associated environments: epidemiology, strain characteristics, and implications for public health. J Food Prot. 2014;77(1):150-70.
  • PROFEL. Wytyczne dotyczące higieny w odniesieniu do kontroli Listeria monocytogenes w produkcji głęboko mrożonych warzyw. https://food.ec.europa.eu/document/download/78e1d571-12d5-470d-a07a-347f250ee3b8_pl?filename=biosafety_fh_guidance_listeria-monoc_profel_pl.pdf, [dostęp: 28.12.2024].
  • Painset A, Björkman JT, Kiil K, Guillier L, Mariet JF, Félix B, Amar C, Rotariu O, Roussel S, Perez-Reche F, Brisse S, Moura A, Lecuit M, Forbes K, Strachan N, Grant K, Møller-Nielsen E, Dallman TJ. LiSEQ - whole-genome sequencing of a cross-sectional survey of Listeria monocytogenes in ready-to-eat foods and human clinical cases in Europe. Microb Genom. 2019;5(2):e000257.
  • Gąsiewska P, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej (NCEŻ). Dna moczanowa: produkty zalecane i niewskazane w diecie. https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/dna-moczanowa-produkty-zalecane-i-niewskazane-w-diecie/, [dostęp: 28.12.2024].
  • Food Standards Agency. Food poisoning. Listeria. https://www.food.gov.uk/listeria#people-who-are-at-higher-risk-of-listeriosis, [dostęp: 28.12.2024].
  • Townsend A, Strawn LK, Chapman BJ, Dunn LL. A Systematic Review of Listeria Species and Listeria monocytogenes Prevalence, Persistence, and Diversity throughout the Fresh Produce Supply Chain. Foods. 2021;10(6):1427.
  • Wojskowy Instytut Medycyny Lotniczej. W jakich produktach znajduje się najwięcej sodu. https://archiwum-womp-wroclaw.wp.mil.pl/plik/file/npz/201803/npz-sol.pdf, [dostęp: 28.12.2024].
  • European Commission. Commission Regulation (EC) 2073/2005 of 15 November 2005 on microbiological criteria for foodstuffs. 2005.
  • Pawliczak W. Indeks glikemiczny – jaki indeks mają poszczególne produkty spożywcze? https://www.swiatleku.pl/artykuly/indeks-glikemiczny-jaki-indeks-maja-poszczegolne-produkty-spozywcze.html, [dostęp: 28.12.2024].
  • Ostaszewska T, Śliwiński J, SGGW. Jakie ryby warto jeść? O Polskich rybach. https://czytajsklad.com/o-rybach/, [dostęp: 28.12.2024].
  • Leśniak W. Postępowanie w dyslipidemiach. Podsumowanie wytycznych European Society of Cardiology i European Atherosclerosis Society 2019. Med Prakt. 2020;2:12–37.
  • World Heath Organization (WHO), World Heath Organization Food and Agriculture Organization of the United Nation. Risk assessment of Listeria monocytogenes in ready-to-eat foods. Technical Report. Rome, 2004.
  • Cybulska B, Cichocka A, Wnęk D, Wiercińska M. Hipercholesterolemia: Dieta na obniżenie cholesterolu. https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_w_chorobach/88067,hipercholesterolemia-dieta-na-obnizenie-cholesterolu-jadlospis-przepisy, [dostęp: 28.12.2024].
  • Mielcarek K, Puścion-Jakubik A, Gromkowska-Kępka KJ, Soroczyńska J, Naliwajko SK, Markiewicz-Żukowska R, Moskwa J, Nowakowski P, Borawska MH, Socha K. Proximal Composition and Nutritive Value of Raw, Smoked and Pickled Freshwater Fish. Foods. 2020;9(12):1879.
  • Mach F, Baigent C, Catapano AL, Koskinas KC, Casula M, Badimon L, Chapman MJ, De Backer GG, Delgado V, Ference BA, Graham IM, Halliday A, Landmesser U, Mihaylova B, Pedersen TR, Riccardi G, Richter DJ, Sabatine MS, Taskinen MR, Tokgozoglu L, Wiklund O; ESC Scientific Document Group. 2019 ESC/EAS Guidelines for the management of dyslipidaemias: lipid modification to reduce cardiovascular risk. Eur Heart J. 2020;41(1):111-188.
  • Link do zdjęcia:https://pl.123rf.com/photo_169847268_delicious-mackerel-or-scomber-in-apples-roasted-fish.html
Andrzej Grzechowiak
Artykuł napisany przez
Andrzej Grzechowiak
Pokaż więcej
Czy ten artykuł był dla Ciebie pomocny?
Dziękujemy za przeczytanie naszego artykułu do końca.
Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami na
temat zdrowia i zdrowego stylu życia,
zapraszamy na nasz portal ponownie!
Specjaliści współpracujący z medme
25674

Wojciech Ziółkowski

magister farmacji

Poznaj mnie
25626

Katarzyna Kulig

dermatolog i wenerolog

Poznaj mnie
25675

Marzena Rojek-Ledwoch

dietetyczka, psychodietetyczka

Poznaj mnie
25676

Kamila Pawłowska

dietetyk kliniczny, psychodietetyk

Poznaj mnie
25625

Sylwia Borowska

doktor nauk farmaceutycznych

Poznaj mnie
25886

Magdalena Grosiak

diagnosta laboratoryjny

Poznaj mnie
25887

Magdalena Rutkowska

lekarz weterynarii

Poznaj mnie
25879

Anna Lewandowska

psychiatra dziecięcy

Poznaj mnie
25888

Jolanta Woźniak

prawnik

Poznaj mnie
Pokaż wszystkich
Więcej z kategorii Odżywianie
Na co jest dobry smalec gęsi? Poznaj jego właściwości i zastosowanie
Gęsi smalec do smarowania
Glutaminian sodu - jak dawkować? Szkodliwość i skutki uboczne
Jedzenie z glutaminianem sodu
Pestki dyni - właściwości, kcal i wartości odżywcze. Jakie są przeciwwskazania?
Pestki dyni po wysuszeniu
Podobne artykuły
Owsik pod mikroskopem
Czego nie lubi owsik? Dieta i zasady odżywiania
Ziemniaki
Zielone ziemniaki - czy można je jeść? Trucizna czy odmiana?
Chleb wieloziarnisty razowy
Najzdrowszy chleb – jaki na diecie? Zdrowe pieczywo
Produkty do diety na zbilansowanie indeksu glikemicznego
Indeks glikemiczny - czym jest? Tabele produktów z niskim i wysokim IG
Produkty bez glutenu
W czym jest gluten, a co nie zawiera glutenu? Gdzie najwięcej?

Reklama


Sonda
Sonda redakcyjna
Co jest dla Ciebie najbardziej uciążliwe w przypadku blizn?
Contractubex