Przeszczep wątroby - od żywego dawcy. Ile się czeka?

Reklama

Na czym polega przeszczep wątroby?

Przeszczep wątroby jest niezwykle skomplikowaną i rozległą operacją polegającą na transplantacji narządu pobranego od zmarłego lub żywego dawcy do organizmu biorcy. Do zabiegu kwalifikowane są osoby cierpiące na ciężkie schorzenia wątroby, których szanse na przeżycie 1 roku są mniejsze niż 90 procent.

Obecnie w Polsce wykonuje się kilkaset transplantacji rocznie. Z danych Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego ds. Transplantacji „Poltransplant” wynika, że liczba ta w ciągu ostatniej dekady wzrosła o ponad 60 procent.

W 2020 roku statystyki przeszczepu wątroby wyglądały następująco:

• od zmarłych dawców - 263;
• od żywych dawców – 28;

Historia tego typu operacji liczy przeszło pół wieku. Pierwszej na świecie transplantacji wątroby dokonał w 1963 roku Thomas Starzl. Operacja odbyła się w Denver (USA), a biorcą było 3-letnie dziecko. Zabieg skończył się jednak niepowodzeniem – mały pacjent zmarł na stole operacyjnym w wyniku krwotoku.

Podobny był finał kolejnych zabiegów wykonywanych w Denver i innych amerykańskich klinikach. Dopiero w 1967 r. Starzlowi udało się przeprowadzić pierwszy w historii udany przeszczep tego organu. Mimo to aż do lat osiemdziesiątych metoda ta uznawana była za eksperymentalną, a to za sprawą śmiertelności utrzymującej się na bardzo wysokim poziomie.

Dopiero w latach osiemdziesiątych rozwój technik chirurgicznych i leczenia immunosupresyjnego (obniżenie aktywności układu odpornościowego, by ten nie odrzucił narządu dawcy) sprawił, że przeszczep wątroby stał się jedną z uznanych procedur medycznych.

Pierwszy przeszczep wątroby w Polsce, który zakończył się sukcesem, został wykonany 1 marca 1990 roku w Instytucie „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka”. Operację przeprowadził Piotr Kaliciński przy pomocy Rudolfa Pichlmayra z Niemiec.

Reklama

Przeszczep wątroby od żywego dawcy

Kto może być dawcą do przeszczepu wątroby? Choć wiąże się to z nieco z gorszymi rokowaniami, wciąż większość operacji wykonuje po pobraniu narządu od dawcy zmarłego, po uprzednim stwierdzeniu śmierci mózgu przez zespół składających się z neurologa, anestezjologa oraz lekarza prowadzącego pacjenta.

Możliwy jednak jest także przeszczep wątroby od żywego dawcy. Kto może nim być? Jak wygląda procedura pobrania?

Osoba, która decyduje się na oddanie części wątroby (w takim przypadku wycina się jej fragment), musi:

• posiadać pełną zdolność do czynności prawnych – innymi słowy, nie ma ograniczonej poczytalności, nie jest ubezwłasnowolniony etc.;
• przejawiać szczególne względy osobiste względem danego biorcy narządu – jest to zapis wzięty z obowiązującej w Polsce ustawy transplantacyjnej, przy czym jest on na tyle nieostry, że często powoduje trudności interpretacyjne (tak czy inaczej, w praktyce dawcami wątroby najczęściej zostają osoby z najbliższej rodziny);
• zostać precyzyjnie poinformowana o ryzyku operacji i wszelkich możliwych konsekwencjach zdrowotnych.

Dane z całego świata pokazują, że przeszczepy od żywych dawców wciąż stanowią rzadkość. Jeden z nielicznych wyjątków stanowi praktyka Instytutu Transplantacji im. Thomasa Starzla w amerykańskim Pittsburgu.

W tamtejszym szpitalu zabiegi tego typu już w 2018 r. stanowiły ponad 54 procent transplantacji wątroby, przy średniej w USA na poziomie zaledwie 4 proc.

Tamtejsi uczeni podzielili się ze światem wynikami swojej pracy, zauważając, że pobranie narządu od dawcy żywego daje:

• lepsze rokowania (3-letnia przeżywalność na poziomie 86 proc. w porównaniu z 80 proc w przypadku przeszczepu od dawcy zmarłego);
• skrócenie czasu hospitalizacji przeciętnie z 13 do 11 dni;
• rzadsze wykonywanie transfuzji krwi w czasie operacji (53 vs 78 proc.);
• sporadyczna jedynie konieczność dializowania po zabiegu (1,6 vs 7,4 proc.);
• obniżenie całościowych kosztów operacji i leczenia o 29,5 procent.

Reklama

Cena przeszczepu wątroby

Ile kosztuje przeszczep wątroby? W Polsce nic, przynajmniej z punktu widzenia pacjenta. Jest to procedura wysokospecjalistyczna, na którą NFZ przekazuje pieniądze pochodzące z budżetu państwa.

Zabiegi są wykonywane w kilku państwowych szpitalach (Warszawa, Szczecin, Katowice, Bydgoszcz, Gdańsk, Wrocław). Problemem jest niewielka ilość zespołów transplantacyjnych – może to być dodatkowym czynnikiem wydłużającym czas oczekiwania na zabieg (oprócz niemożności znalezienia dawcy).

Dlatego część pacjentów decyduje się szukać pomocy za granicą, w prywatnych klinikach – zwłaszcza jeśli kluczowym czynnikiem jest czas. Należy się jednak liczyć z tym, że koszty operacji mogą być bardzo wysokie – zazwyczaj ceny przekraczają 100 tysięcy dolarów. Do tego należy doliczyć koszty transportu, ewentualnego dłuższego pobytu i innych dodatkowych wydatków.

Reklama

Ile się czeka na przeszczep wątroby?

Ile się czeka na przeszczep wątroby w Polsce? Przeciętny czas wynosi kilka miesięcy. Jest to spowodowane przede wszystkim ograniczonymi możliwościami pozyskiwania organów do transplantacji - liczba dawców jest stale mniejsza niż potencjalnych biorców.

W efekcie w 2020 roku w każdym miesiącu na przeszczep wątroby oczekiwało przeciętnie 132-167 pacjentów w skali kraju. Należy pamiętać, że zabiegu z wykorzystaniem narządów osoby zmarłej nie można przyspieszyć na własną rękę. Surowo zabronione i karane więzieniem są próby pozyskania organu poza oficjalnym „obiegiem”, za pieniądze.

Obowiązują uregulowania prawne, w myśl których każdy pacjent zakwalifikowany do operacji zostaje przez lekarza zapisany na tzw. krajową listę oczekujących (KLO), prowadzoną przez Poltransplant. To właśnie miejsce w tym zestawieniu decyduje o przybliżonym czasie wykonania operacji.

Problemem jest to, że w ciągu kilku miesięcy, jakie mijają zwykle od wpisania na listę, stan wielu chorych wydatnie się pogarsza. Nawet co czwarty nie dożywa zabiegu. Dlatego osoby majętniejsze szukają niekiedy możliwości przeszczepu wątroby za granicą, prywatnie. Rozwiązaniem może też być wykonanie transplantacji z wykorzystaniem organu żywego dawcy, najczęściej członka rodziny.

Reklama

Przeszczep wątroby a alkohol

Jedną z kwestii najczęściej poruszanych przez lekarzy, pacjentów oraz rodziny, jest zagadnienie przeszczep wątroby a alkohol. Ma ono charakter wielowymiarowy.

• Po pierwsze, to właśnie nałogowe picie alkoholu jest główną przyczyną marskości wątroby, czyli jej głębokiego uszkodzenia i związanego z tym zaburzenia funkcji. Marskość zaś stanowi najczęstsze wskazania do wykonania operacji.
• Po drugie, przeszczep wątroby u alkoholika jest możliwy tylko w sytuacji, gdy podejmie on próbę leczenia nałogu – zazwyczaj przyjmuje się kryterium bezwzględnej abstynencji na przestrzeni minimum 6 miesięcy poprzedzających operację.
• Po trzecie, ogólne wyniszczenie organizmu (nie tylko wątroby) u osoby pijącej jest czynnikiem negatywnie wpływającym na rokowania dotyczące przyjęcia się przeszczepu i dłuższego życia po transplantacji.
• Po czwarte – w świetle stałego deficytu narządów do przeszczepu, wykonywanie tego typu operacji u osób z marskością alkoholową, a więc schorzeniem powstałym niejako „na własne życzenie”, wciąż budzi wątpliwości etyczne.
• Po piąte, picie alkoholu po przeszczepie jest dalece niewskazane. Osoby uzależnione mogą w tej materii wymagać zaawansowanego wsparcia terapeutycznego.

Reklama

Dieta po przeszczepie wątroby

Jednym z czynników warunkujących szybki powrót do zdrowia, jest dieta. Po przeszczepie wątroby należy się odżywiać regularnie (5 razy dziennie, co 3-4 godziny), w niezbyt obfitych porcjach i z dbałością o zrównoważoną podaż wszystkich niezbędnych składników.

Wskazane produkty, to:

• warzywa i owoce (z wyraźnym naciskiem na te pierwsze) zawierające duże ilości błonnika
• pełnoziarniste produkty zbożowe (ciemne pieczywo)
• mleko, kefir, jogurty, jajka
• nasiona roślin strączkowych
• chude mięso i ryby
• delikatne tłuszcze roślinne (np. oliwa z oliwek)
• woda (przynajmniej 1,5 litra dziennie)

Niewskazane w diecie na wątrobę są:

• Owoce cytrusowe i soki z nich wytwarzane – hamują one działanie leków immunosupresyjnych
• Czerwone mięso (wołowina, wieprzowina) i przetworzone produkty mięsne
• Tłuszcze wysokonasycone, znajdujące się m.in. w margarynie czy słodyczach i wyrobach ciastkarskich
• Dania gotowe i w proszku, fast foody, przekąski
• Alkohol i papierosy

Reklama

Rokowania po przeszczepie wątroby

Ile się żyje po przeszczepie wątroby? Wszystko zależy od takich czynników, jak:

• indywidualna reakcja organizmu na obecność „obcego” narządu;
• ogólny stan zdrowia pacjenta przed i po operacji;
• fachowość wykonania zabiegu oraz leczenia pooperacyjnego;

W przypadku operacji wykonywanych w specjalistycznych i uznanych ośrodkach transplantologicznych, szanse na stosunkowo długie życie są duże. Szacuje się, że:

• roczna przeżywalność po zabiegu wynosi 85-90 procent;
• przeżywalność 5-letnia to 70-75 proc.

Pokazuje to, jak duży postęp wykonała medycyna w tym zakresie na przestrzeni kilkudziesięciu lat. Dość wspomnieć, że wśród 11 operacji, wykonanych w 1967 roku przez wspomnianego wyżej Starzla po pierwszym udanym przeszczepie, najdłuższa przeżycie wyniosło zaledwie 34 dni.

Życie po przeszczepie wątroby może wyglądać względnie normalnie, jeśli nie liczyć konieczności przyjmowania leków immunosupresyjnych czy przestrzegania zasad diety. Co więcej, w wielu przypadkach komfort codziennego funkcjonowania znacznie się poprawia względem stanu sprzed operacji.

Po zakończonej rekonwalescencji pacjenci mogą być aktywni fizycznie, a jeśli ogólny stan zdrowia i wiek na to pozwalają – nawet uprawiać sport.

Kwalifikacja do przeszczepu wątroby

Kwalifikacja do przeszczepu wątroby uwzględnia kilka parametrów – rokowania, wskazania oraz przeciwskazania. Tak jako zostało zaznaczone na wstępie, zabieg wykonuje się u osób, których szanse na przeżycie 12 miesięcy szacowane są na mniej, niż 90 procent.

Najczęstsze wskazania do przeszczepu wątroby, to:

• marskość wątroby;
• choroby nowotworowe;
• wirusowe zapalenie wątroby typu B i C;
• ostra niewydolność wątroby;
• ciężkie i nieodwracalne zatrucie;
• choroby metaboliczne (np. wilsona);
• urazy, poniesione np. w wypadkach komunikacyjnych.

Należy pamiętać, że istnieje grupa pacjentów, u których zabieg nie może lub nie powinien zostać przeprowadzony.

Najpoważniejszymi przeciwwskazaniami do przeszczepu wątroby są:

• czynne uzależnienie od alkoholu;
• rozsiany rak wątrobowokomórkowy;
• posocznica (sepsa), czyli ciężkie zakażenie ogólnoustrojowe;
• zaawansowana niewydolność krążeniowa lub oddechowa;
• podeszły wiek pacjenta;