Czym jest twardy brzuch?
Twardy brzuch zazwyczaj bywa oznaką niegroźnych problemów żołądkowo-jelitowych. Jeśli jednak jest dodatkowo silnie napięty i wzdęty brzuch może być to objaw poważnej choroby, wymagającej natychmiastowej interwencji lekarskiej. Zwłaszcza jeśli uczuciu napięcia towarzyszą silne dolegliwości bólowe. Charakter oraz natężenie bólu będzie wskazówką dla lekarza stawiającego diagnozę. Przykładowo, ból ciągły jest charakterystyczny dla stanów zapalnych, zaś kolkowy wskazuje na niedrożność.
Natomiast twardy brzuch bez bólu, jednakże z innymi objawami takimi jak wymioty, podwyższona temperatura ciała czy przyspieszone tętno także powinien być dla pacjenta sygnałem do niepokoju. Sprawdź, jakie schorzenia mogą manifestować się wzdętym, twardym brzuchem.
Przyczyny twardego brzucha
Co oznacza twardy brzuch? W nomenklaturze medycznej twardy, napięty oraz wzdęty brzuch, któremu towarzyszy ból jest nazywany „ostrym brzuchem”. Taki stan może wskazywać na wiele jednostek chorobowych, w większości wymagających natychmiastowej pomocy lekarskiej.
Wśród chorób najczęściej kojarzonych z ostrym brzuchem wymienia się:
- ostre zapalenie wyrostka robaczkowego,
- ostre zapalenie trzustki,
- ostre zapalenie uchyłków,
- ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego,
- choroby zapalne jelit,
- niedrożność jelit,
- kolkę żółciową,
- kolka moczowodową,
- niedokrwienie tętnic krezkowych,
- skręt narządu trzewnego,
- perforację wrzodu (żołądka lub dwunastnicy), uchyłku lub wyrostka,
- zapalenie wątroby,
- ropień wątroby,
- zapalenie błony śluzowej żołądka,
- niektóre choroby układu sercowo-naczyniowego, zwłaszcza niedokrwienie mięśnia sercowego,
- zakażenie dróg moczowych,
- odmiedniczkowe zapalenie nerek,
- cukrzycę,
- nadczynność tarczycy,
- mocznicę,
- półpasiec.
Pacjent z objawami „ostrego brzucha” powinien jak najszybciej zgłosić się na szpitalny oddział ratunkowy (SOR), gdyż jego stan może wymagać pilnej interwencji chirurgicznej. Lekarz na podstawie wywiadu z pacjentem odnośnie lokalizacji, charakteru oraz natężenia bólu, a także badania palpacyjnego będzie w stanie wstępnie postawić diagnozę.
Nie zawsze jednak twardy brzuch wymaga konsultacji lekarskiej. Jeśli uczuciu napięcia brzucha towarzyszą jedynie takie objawy jak wzdęcia, gazy i uczucie pełności lub przeciwnie – nudności, wymioty i biegunka, prawdopodobnie jest to niestrawność lub zatrucie pokarmowe.
Co warto podkreślić, twardy brzuch u kobiety może też wskazywać na następujące schorzenia ginekologiczne:
- ciąża pozamaciczna,
- torbiel jajnika,
- endometrioza,
- zapalenie jajowodów.
Z kolei przyczyną dużego twardego brzucha u mężczyzny może być przerost prostaty.
Twardy brzuch na dole
Poza charakterem i natężeniem objawów, ważnym czynnikiem diagnostycznym jest także ich lokalizacja. Twardy brzuch na dole, dokładnie w tzw. prawym dole biodrowym, któremu towarzyszy silny ból, nasilający się w czasie poruszania, zazwyczaj świadczy o zapaleniu wyrostka robaczkowego. Opisane wyżej objawy, z którymi większość pacjentów trafia na SOR, najczęściej poprzedza wystąpienie ciągłego bólu w nadbrzuszu oraz śródbrzuszu, który po kilku godzinach przemieszcza się w okolice prawego talerza biodrowego.
Stan zapalny wyrostka najczęściej jest wynikiem zamknięcia światła tego narządu przez niestrawione resztki pokarmu lub kamienie kałowe. Jak wykryć zapalenie wyrostka robaczkowego? Oprócz charakterystycznego silnego bólu brzucha w prawym dole biodrowym z towarzyszącym uczuciem napięcia powłok brzusznych, występują także inne objawy takie jak:
- nudności,
- wymioty,
- brak apetytu,
- zatrzymanie gazów i stolca,
- biegunka u dzieci,
- podwyższona temperatura ciała,
- nieznacznie przyspieszone tętno,
- wzmożone napięcie mięśniowe,
- podwyższone CRP w badaniach laboratoryjnych.
Ponieważ wyrostek robaczkowy nie jest narządem niezbędnym człowiekowi do życia, w większości przypadków wykrycie stanu zapalnego jest wskazaniem do przeprowadzenia appendektomii (zabieg wycięcia wyrostka). Co warto podkreślić, niewykryte w porę zapalenie wyrostka robaczkowego może doprowadzić do zapalenia otrzewnej, będącego stanem bezpośredniego zagrożenia życia.
Twardy brzuch po prawej stronie
Z kolei bolesny, twardy brzuch po prawej stronie, jednakże powyżej dołu biodrowego, może świadczyć o ostrym zapaleniu trzustki. w przypadku tego schorzenia zazwyczaj ma zmienne nasilenie.
Do objawów towarzyszących zaś zaliczają się:
- nudności,
- wymioty,
- gorączka,
- wzdęcia,
- leniwa perystaltyka lub jej brak,
- odwodnienie,
- hipotensja (niedociśnienie),
- oliguria (skąpomocz),
- szaroniebieskie przebarwienia na skórze brzucha (objaw Grey-Turnera),
- niebieskawe podbiegnięcia pępka (objaw Cullena).
Pacjenci z potwierdzonym ostrym zapaleniem trzustki wymagają leczenia na oddziale intensywnej opieki medycznej (OIOM), gdzie w zależności od objawów, rodzaju stanu zapalnego oraz powikłań, wdraża się inne metody leczenia – operacyjne lub nieoperacyjne.
Twardy brzuch nad pępkiem
Twardy brzuch nad pępkiem może wskazywać na perforację przewodu pokarmowego na skutek pęknięcia wrzodu. Objawy perforacji można podzielić na trzy okresy. Pierwszy trwa przez około dwie godziny od momentu pęknięcia wrzodu. Drugi do około 12 godzin, zaś trzeci po upływie tego czasu.
W pierwszym okresie występują następujące objawy:
- nagły, bardzo silny ból brzucha i napięciem powłok brzusznych,
- umiarkowane nudności i wymioty,
- płytki oddech,
- przyspieszenie akcji serca,
- spocona, chłodna skóra.
Wśród charakterystycznych symptomów drugiego okresu wymienia się:
- subiektywną poprawę stanu zdrowia - ból brzucha ma mniejsze natężenie, jednakże nasila się przy próbie ruchu,
- przyjęcie pozycji leżącej z podkurczonymi nogami przynosi poprawę,
- spłycony oddech,
- wyraźnie napięty, twardy brzuch,
- bolesność zachyłka otrzewnej w badaniu per rectum.
W trzecim okresie mogą wystąpić następujące objawy:
- wstrząs hipowolemiczny,
- uporczywe wymioty i nudności,
- sepsa,
- tzw. twarz Hipokratesa, czyli wyraźne zaostrzenie rysów twarzy, zapadnięcie policzków i oczu, suchy język i sine usta.
Leczenie perforacji przewodu pokarmowego wymaga natychmiastowej operacji. Nie wdrożenie leczenia w odpowiednim czasie może skutkować zgonem pacjenta.
