Zespół nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi (ADHD) jest jednym z najczęściej rozpoznawanych zaburzeń funkcjonowania psychicznego dzieci. Jest to zaburzenie przewlekłe, często trwa aż do dorosłości.
Reklama
Co to jest ADHD?
ADHD charakteryzują trzy najważniejsze grupy symptomów:
- deficyt uwagi,
- nadruchliwość,
- impulsywność.
Nadruchliwość to nadmierna aktywność ruchowa, większa niż odpowiednia dla danego poziomu rozwoju. Impulsywność to niemożność odroczenia danej czynności w czasie, często jest przyczyną wielu konfliktów z dorosłymi i dziećmi. Zaburzenia uwagi to trudność w skupieniu się i rozpraszanie się pod wpływem niewielkich bodźców. ADHD często jest przyczyną niepowodzeń szkolnych, zaburzeń w relacjach z innymi ludźmi, niskiej samooceny.
Częstość występowania ADHD jest różna w różnych rejonach świata, i waha się między 3-10%. Badania wskazują, iż zaburzenie to występuje częściej u chłopców niż u dziewczynek. Wstępuje jednakowo często we wszystkich warstwach społecznych, niezależnie od poziomu uzyskiwanych dochodów. Rozpoznanie i leczenie ADHD z racji złożoności tego procesu wymaga od dziecka, rodziców i najbliższego otoczenia wiele cierpliwości.
Reklama
Przyczyny ADHD
Wiele potocznych teorii na temat ADHD zrzuca odpowiedzialność za wystąpienie tego zaburzenia na rodziców, ich nieodpowiednie metody wychowawcze lub niezapewnienie dzieciom właściwych warunków rozwoju. Rodzice takich dzieci mogą się czuć winni z tego powodu.
Jednakże współczesne badania wskazują, iż wystąpienie ADHD jest zjawiskiem, które może mieć wiele różnych przyczyn, część z nich związana jest z dziedziczeniem pewnych cech, inne związane są ze środowiskiem dziecka. Brak jest jednoznacznych rozstrzygnięć w tej kwestii.
Pewną rolę przypisuje się:
- czynnikom dziedzicznym – ADHD częściej występuje w rodzinach, w których ten problem już się pojawił. Około ¼ dzieci z ADHD ma w rodzinie kogoś cierpiącego z tego samego powodu;
- zaburzeniom w budowie i funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego. Istnieją różnice między mózgami ludzi zdrowych i z ADHD. Na przykład w rejonach mózgu odpowiedzialnych za kontrolę aktywności i uwagi osoby z ADHD mają mniejszą aktywność komórek nerwowych, co skutkuje mniejszą kontrolą zachowań. Przepływ krwi przez niektóre regiony mózgu u dzieci z ADHD jest mniejszy;
- narażenie na czynniki szkodliwe podczas ciąży. Pewną rolę przypisuje się ekspozycji na dym tytoniowy, niektóre leki i toksyny - istnieje związek między ekspozycją ciężarnych, a późniejszym występowaniem ADHD u dzieci;
- narażenie na czynniki toksyczne w dzieciństwie;
- czynniki psychologiczne oraz psychospołeczne – relacje z rodzicami i otoczeniem mają potencjał do nasilania bądź zmniejszania objawów ADHD.
Badania przeprowadzone w rodzinach, gdzie wystąpiło ADHD wskazują, że zarówno czynniki genetyczne, neurochemiczne, środowiskowe oraz psychospołeczne są skorelowane ze zwiększonym występowaniem ADHD.
Należą do nich:
- ekspozycja na toksyny, niektóre leki, alkohol, dym tytoniowy podczas ciąży;
- rodzinna historia występowania ADHD;
- wcześniactwo.
ADHD często występuje w przebiegu nadczynności tarczycy bądź trudności w uczeniu się, a także w przebiegu zaburzeń zachowania o typie buntowniczym. Nie jest znany stopień, w jakim poszczególne czynniki wpływają na wystąpienie ADHD.
Reklama
ADHD - objawy
Na objawy ADHD składają się zaburzenia koncentracji i uwagi oraz nadpobudliwość. Niektóre dzieci są bardziej nadpobudliwe, z mniejszymi zaburzeniami koncentracji i uwagi, u innych zaburzenie przebiega inaczej, jednak zdecydowana większość doświadcza zaburzeń koncentracji i uwagi oraz nadpobudliwości.
Objawy ADHD szczególnie dobrze widać podczas aktywności, które wymagają szczególnie dużej koncentracji i dużego wysiłku umysłowego. U większości dzieci objawy pojawiają się przed 7 rokiem życia, czasem widoczne są już we wczesnym dzieciństwie.
Chłopcy i dziewczęta z ADHD często różnią się od siebie. Chłopcy częściej są nadpobudliwi ruchowo, dziewczęta częściej mają deficyty uwagi.
Chłopcy z zaburzeniami (deficytami) uwagi bawią się o wiele więcej i aktywniej niż dziewczęta z deficytami uwagi, te z kolei częściej pogrążają się w „marzeniach na jawie”. Zachowanie chłopców z ADHD często jest bardziej „wybuchowe”, przez to bardziej widoczne przez dorosłych.
Zaburzenia o typie nadpobudliwości i impulsywności prezentują się jako:
- dziecko „wierci się” i jest niespokojne siedząc na krześle;
- nie jest w stanie „usiedzieć w miejscu” w sytuacjach, w których się tego od niego wymaga;
- odpowiada na pytania zanim zostaną do końca wypowiedziane;
- mówi nadmiernie dużo;
- nie może doczekać się na swoją kolej podczas różnego rodzaju grupowych zabaw i aktywności;
- zdaje się być cały czas ruchliwe;
- często przerywa innym rozmowę lub zabawę;
- dużo biega, wspina się, w sytuacjach, kiedy nie jest to przez innych akceptowane.
Objawy zaburzeń koncentracji i uwagi (deficytu uwagi) u dzieci z ADHD:
- często gubi przedmioty, które są mu potrzebne (zabawki, książki, długopisy, kredki);
- sprawia wrażenie „nieobecnego” lub niesłuchającego, gdy się do niego mówi;
- często nie utrzymuje uwagi na tym, co robi podczas zabawy czy rozmowy;
- nie udaje się mu skoncentrować na szczegółach, przez to popełnia błędy w różnego rodzaju zadaniach;
- problemem jest skoncentrowanie się na regułach, planach, opisach, co często jest niepowodzeniem zadań;
- jego działania są niezorganizowane, chaotyczne;
- łatwo je zdekoncentrować;
- jest „zapominalski”;
- nie lubi zadań i poleceń, które wymagają od niego skupienia.
Reklama
ADHD - jak rozpoznać?
Większość dzieci ma "dużo energii”, są bardzo aktywne i ruchliwe. Jest to naturalne i normalne, że rodzice często czują się zmęczeni o wiele szybciej niż wyczerpuje się energia małego dziecka. Dzieci też różnią się miedzy sobą pod tym względem, jedne są bardziej aktywne, inne mniej. Nie należy rozpoznawać ADHD na podstawie różnic między dziećmi, bądź między dzieckiem a jego rodzeństwem. Podobnie, dzieci różnią się między sobą zdolnościami do koncentrowania się na jakimś zadaniu oraz możliwością utrzymania uwagi. U wielu dzieci niemożność skoncentrowania się na jakiejś czynności np. czytanej książce nie wynika z deficytu, ale z niskiego poziomu zainteresowania. Jeżeli zaburzenia koncentracji i uwagi bądź nadpobudliwość występują tylko w domu lub tylko w szkole, najprawdopodobniej nie mamy do czynienia z ADHD. Będąc rodzicem dziecka, o które się obawiamy, że cierpi z powodu ADHD należy pamiętać, aby nie wzmacniać zachowań i działań, które charakteryzują dzieci z ADHD.
Można podejrzewać, że zachowanie dziecka spowodowane jest ADHD, jeśli wystąpią:
- zachowania o typie deficytu uwagi,
- dziecko jest nieuważne lub nadpobudliwe i impulsywne przez dłużej niż pół roku
- sytuacje takie pojawiają się nie tylko w szkole, ale i w domu i innych okolicznościach (np. wizyta znajomych, kościół, wakacje).
- Zachowanie to zakłóca funkcjonowanie społeczne i ma negatywny wpływ na relacje z dziećmi i dorosłymi.
Reklama
ADHD - kiedy iść do lekarza?
Jeżeli z powodu trudności z koncentracją, nadpobudliwości lub impulsywności Twojego dziecka masz podejrzenie, że może cierpieć ono z powodu ADHD, zgłoś problem swojemu lekarzowi POZ lub pediatrze zajmującemu się opieką nad dzieckiem. Lekarz może skierować Cię do specjalisty, zajmującego się rozpoznawaniem i leczeniem ADHD. Zajmują się tym psychologowie dziecięcy oraz psychiatrzy dzieci i młodzieży, współpracując z pediatrami, neurologami i lekarzami innych specjalności.
Po rozpoznaniu ADHD i rozpoczęciu odpowiedniej terapii dziecko powinno być pod opieką specjalisty. Jako rodzic musisz pamiętać o zgłaszaniu wszelkich niepokojących zmian w funkcjonowaniu dziecka, na przykład: efektach ubocznych leków, dziwacznych zachowaniach dziecka etc. Rozpoznaniem ADHD w ramach opieki zdrowotnej w Polsce zajmują się specjaliści pracujący w Poradniach Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży. Do skorzystania z usługi takiej poradni, nie jest potrzebne skierowanie do lekarza specjalisty.
W przypadku braku możliwości skorzystania z porady takiej placówki, warto zapytać swojego lekarza POZ, pediatrę, nauczycieli, wychowawców o wskazanie odpowiedniego ośrodka. Może to być poradnia psychologiczno-pedagogiczna, pediatra zajmujący się tą problematyką, poradnia pracująca w ramach Akademii Medycznej.
Warto przygotować się do rozmowy z lekarzem, dobrze przemyśleć pytania i rozwiać pojawiające się wątpliwości. Rodzice najczęściej zadają pytania:
- o miejsca, gdzie można znaleźć najlepszą opiekę;
- o własne metody wychowawcze i opiekę nad dzieckiem z ADHD;
- o możliwe leczenie: terapię psychologiczną i leki: ich sposób działania, działania niepożądane;
- o prognozę na przyszłość – często pojawia się pytanie: jakie dziecko będzie, gdy dorośnie.
Należy pamiętać, iż każdy ze specjalistów może diagnozować ADHD, jednak do prowadzenia farmakoterapii nie są uprawnieni psychologowie.
Na poziomie funkcjonowania mózgu u osób z ADHD dochodzi do zaburzenia funkcjonowania substancji odpowiedzialnych za przekazywanie pobudzeń u układzie nerwowym. Jedną z głównych ról przypisuje się dopaminie, ale udział wielu innych neuroprzekaźników też jest znaczny. Wiele z dostępnych leków w leczeniu ADHD działa właśnie na neuroprzekaźnictwo w ośrodkowym układzie nerwowym.
Reklama
ADHD - diagnoza
Nie ma jednego testu diagnozującego ADHD. Postawienie diagnozy często, oprócz spełnienia kryteriów diagnostycznych rozszerzone jest o obserwację, szczegółowy wywiad od bliskich i nauczycieli. Jeżeli objawy wymienione w punkcie Objawy choroby występują przez przynajmniej 6 miesięcy i jest ich odpowiednia liczba – wtedy zaburzenie spełnia formalne kryteria rozpoznania ADHD.
Objawy te muszą wystąpić przed siódmym rokiem życia i być obecne w przynajmniej dwóch miejscach aktywności dziecka (szkoła, dom). Objawy te nie mogą być też spowodowane chorobą psychiczną (np. zaburzeniem nastroju, lękiem, schizofrenią, PTSD).
ADHD nie można wyleczyć, można natomiast łagodzić objawy nadpobudliwości oraz zapobiegać występowaniu wtórnych zaburzeń, takich jak:
- depresja,
- lęki,
- trudności z ukończeniem szkoły,
- niska jakość życia,
- samobójstwo.
Możliwe jest leczenie farmakologiczne oraz terapia psychologiczna i różnego rodzaju wspomaganie rozwoju dziecka.
Reklama
ADHD - leczenie farmakologiczne
Leczenie farmakologiczne polega na stosowaniu leków psychostymulujących, w Polsce nie jest często stosowane. Dokładny mechanizm działania leków nie jest znany, wiadomo że wpływają one regulująco na działanie neuroprzekaźników. Niekiedy zastosowanie leków jest trudne, z powodu trudności w ustaleniu optymalnej dawki leku, różnej dla każdego dziecka. Leczniczy efekt wielu preparatów jest krótkotrwały.
Zdarza się, że po zastosowaniu leków występuje szybka poprawa. Leki psychostymulujące, jak każde leki mają działania niepożądane, główne z nich to:
- utrata apetytu,
- trudności z zasypianiem,
- utrata masy ciała
- tiki.
W terapii ADHD stosowane są też leki antydepresyjne, czasem leki obniżające ciśnienie krwi, które pozwalają kontrolować objawy choroby.
Rodzice często martwią się o bezpieczeństwo stosowania leków u dzieci chorych na ADHD, dlatego należy przestrzegać zasad:
- dziecko nie powinno samo brać swoich leków, powinno je dostawać od dorosłego;
- w domu należy trzymać leki w miejscu niedostępnym dla dzieci;
- nie należy samemu zmieniać dawki leku, chyba, że lekarz zleci inaczej.
Leczenie ADHD - terapia
Oprócz leczenia farmakologicznego stosowana jest terapia psychologiczna oraz wspomaganie rozwoju dziecka:
- Psychoterapia – przez rozmowę o swoich problemach i ważnych dla dziecka sprawach może dokonać się zmiana w dotychczasowym funkcjonowaniu, mogą pojawić się nowe, lepsze sposoby na radzenie sobie z trudnymi sytuacjami.
- Terapia behawioralna - pozwala nauczycielom i rodzicom wzmacniać, najczęściej za pomocą nagród i kar pożądane zachowania, a eliminować te niechciane.
- Terapia rodzinna – pozwala zrozumieć i wpływać na zjawiska, które dotyczą wszystkich członków rodziny w związku z ADHD dziecka.
- Trening umiejętności społecznych pozwoli dziecku nauczyć się takich zachowań, które są akceptowane społecznie.
- Grupy wsparcia dla dzieci i rodzin z ADHD - pozwalają wymieniać się informacjami, oferują wzajemną pomoc.
- Nauczanie wyrównawcze – dla dzieci z problemami szkolnymi, na których uczą się radzenia sobie z ADHD w konfrontacji z koniecznością uczenia się.
- Terapia zajęciowa – umożliwia prawidłowy rozwój motoryki dziecka, a także umożliwia ekspresję twórczości.
Wiele dzieci może potrzebować pomocy logopedy w związku z zaburzeniami mowy (jąkanie się, niepoprawna artykulacja).
Jak postępować z dzieckiem z ADHD?
Każdy rodzic, najlepiej w konsultacji ze specjalistami powinien wypracować własny model postępowania z dzieckiem, odpowiedni do swoich i dziecka możliwości. Warto przestrzegać pewnych zasad i wskazówek wychowawczych i należy pamiętać o konsekwencji w stosowaniu swoich metod wychowawczych.Nie ma dowodów, że istnieje metoda na zapobieganie wystąpieniu ADHD. Jednak problemy spowodowane ADHD mogą mieć mniejsze nasilenie oraz zapewnić dziecku lepszy rozwój fizyczny, emocjonalny oraz jak najlepsze funkcjonowanie psychiczne.
W związku z tym należy przestrzegać kilku reguł:
- podczas ciąży nie pij alkoholu, nie pal papierosów, a wszelkie zażywane lekarstwa konsultuj z lekarzem;
- pilnuj, aby dziecko nie miało kontaktu z toksynami oraz substancjami niebezpiecznymi;
- pilnuj, aby dziecko wykonywało codzienne rutynowe czynności jak wstawanie, jedzenie, nauka, oglądanie telewizji, chodzenie spać o tych samych stałych porach;
- bądź stały i konsekwentny w stosowaniu zasad;
- pracuj z nauczycielami, psychologami, lekarzami, rodziną oraz innymi osobami zaangażowanymi w pomaganie Twojemu dziecku.
W zależności od wieku osoby cierpiącej z powodu ADHD obraz zaburzenia się zmienia:
- W wieku późnoniemowlęcym trudno jest postawić rozpoznanie ADHD z powodu braku typowych objawów. ADHD może objawić się zaburzeniami snu, częstą irytacją i płaczem.
- W wieku wczestnodziecięcym z powodu naturalnej impulsywności i dużej aktywności dzieci trudno jest postawić rozpoznanie. Czujność powinna wzbudzić częsta bezcelowa zmiana aktywności ruchowej, zaburzenia w rozwoju mowy, zaburzenia koordynacji ruchowej.
- W wieku przedszkolnym dużo dzieci jest nadruchliwych, ta komponenta ADHD w tym okresie rozwojowym jest szczególnie widoczna. Dzieci, które są nadmiernie ruchliwe bawią się nieraz w niebezpieczny sposób, doświadczają urazów, co często bywa przyczyną nieporozumień i konfliktów z rodzicami. Dzieci takie preferują ruch, gonitwy, wspinanie, siłowanie, zawody sportowe.
- Dzieci w wieku szkolnym są bardziej aktywne niż ich rówieśnicy, ich działania często są chaotyczne, nie mają konkretnego celu. Często nie są w stanie usiedzieć w miejscu, co w środowisku o sztywnych zasadach, jakim najczęściej jest szkoła sprawiają dużo problemów. Dzieci z ADHD bywają agresywne, łatwo je sprowokować. Uważane są za niegrzeczne i nieposłuszne, uważane za mniej zdolne, dostają gorsze stopnie. Mają niewielu kolegów, których drażni ich zachowanie. Wszystko to może powodować uczucie wyobcowania, depresję, lęki u dziecka cierpiącego z powodu ADHD.
- W okresie dojrzewania ADHD często się utrzymuje (u ponad połowy osób) – do problemów z wcześniejszego etapu często dochodzą problemy typowe dla wieku dojrzewania: buntowniczość, opozycyjność, poczucie krzywdy. Relacje z rówieśnikami stają się bardzo ważne, a jeżeli są niesatysfakcjonujące, może to być szczególnie przykre.
Około 1/3 dzieci, które miały rozpoznane ADHD ma objawy jako dorośli. Mężczyźni częściej niż kobiety „wyrastają” z objawów. W okresie pracy zawodowej utrzymujące się zaburzenia uwagi mogą stanowić duży problem.
Opieka nad dzieckiem z ADHD może być zadaniem bardzo trudnym i wyczerpującym dla całej rodziny oraz wszystkich zaangażowanych osób. Rodzeństwo dziecka z ADHD może być wobec niego agresywne lub odrzucać go. Może też czuć się pokrzywdzone faktem, iż rodzice poświęcają znacznie więcej uwagi dziecku z ADHD.
Pomocą dla takiej rodziny, jeżeli jest taka potrzeba, może być terapia rodzinna, prowadzona przez psychologa oraz odpowiednia edukacja. Jeżeli możliwe jest skontaktowanie się z innymi rodzinami, w których wychowuje się dziecko z ADHD, można uzyskać wiele przydatnych informacji na temat wychowania, terapii, leczenia etc. W chwili obecnej literatura dotycząca ADHD dostępna w bibliotekach i księgarniach, a także mnogość informacji dostępnych za pośrednictwem sieci Internet pozwala na lepsze poznanie tego zaburzenia i lepsze radzenie sobie z nim.
Przydatne wskazówki do radzenia sobie z dziećmi z ADHD to:
- nie nagradzać zachowań dziecka, wynikających z ADHD;
- dobrze jest ustrukturalizować aktywności dziecka, aby miało stałe godziny wykonywania różnych aktywności;
- odpowiednia dyscyplina, nie oznaczająca nadmiernej surowości czy częstego karania, ale konsekwencje w podjętych decyzjach;
- nie reagowanie na impulsywne zachowania dziecka wybuchami złości, agresji; pozostanie spokojnym w trudnej sytuacji daje dobry przykład dziecku;
- dbanie o innych członków rodziny, aby stworzyć środowisko do terapii dziecka z ADHD;
- dbanie o własne potrzeby – warto ustalić i przestrzegać czasu “tylko dla siebie”.
Niektóre z metod, wprowadzone w odpowiednim czasie mogą przynieść korzyść osobom z ADHD, na przykład joga, odpowiednia dieta, niektóre preparaty ziołowe, trening neurofeedback i biofeedback – warto je wcześniej skonsultować ze specjalistą, zajmującym się leczeniem ADHD dziecka.
