Co to jest zespół sawanta?
Zespół sawanta to rzadki stan upośledzenia umysłowego połączonego z wybitnymi uzdolnieniami, czyli tak zwanymi wyspami geniuszu. Samo słowo sawant, używane w odniesieniu do osób dotkniętych tym zaburzeniem, pochodzi z języka francuskiego (savant) i w dosłownym tłumaczeniu oznacza uczonego.
Sawanci zazwyczaj cechują się skrajnie niskim ilorazem inteligencji (IQ na poziomie 40-70, co wedle powszechnie uznanych kryteriów oznacza niesprawność intelektualną), potrafią jednak robić rzeczy genialne, nieosiągalne dla większości populacji.
Jako pierwszy tego typu dysfunkcje mózgu opisał pod koniec XVIII wieku Benjamin Rush, jeden z twórców amerykańskiej psychiatrii, badający i analizujący przypadek Thomasa Fullera, ciemnoskórego niewolnika, zachwycającego matematycznymi kalkulacjami mimo ewidentnych deficytów intelektualnych.
Niedługo potem z zagadnieniem tym mierzył się również angielski lekarz John Down (odkrywca zespołu wad wrodzonych do dziś kojarzonych z jego nazwiskiem). Na przestrzeni dziejów opisano precyzyjnie około 100 faktycznych przypadków zaburzenia, aczkolwiek współcześnie najbardziej znanymi przykładami sawantów są postaci fikcyjne, znane z kinematografii - Forrest Gump oraz Raymond Babbitt, bohater filmu Rain Man.
Reklama
Objawy zespołu sawanta
Przed długie lata nauka nie znajdowała satysfakcjonującego wyjaśnienia przyczyn zaburzenia. Obecnie zwraca się uwagę, że typowe dla zespołu sawanta objawy, czyli wyjątkowe umiejętności, związane są z obszarami mózgu znajdującymi się w jego prawej półkuli.
Wymienić w tym kontekście można przede wszystkim takie zdolności, jak:
- zapamiętywanie ogromnych ilości danych – liczb, ciągów słów, także w językach obcych;
- wysoko rozwinięte kompetencje matematyczne mimo niskiej wiedzy w tym zakresie (np. umiejętność błyskawicznego mnożenia bardzo dużych liczb);
- talenty plastyczne, muzyczne oraz (rzadziej) techniczne. Sawanci mają słuch absolutny, potrafią z pamięci zagrać raz zasłyszany utwór muzyczny etc.
Dlaczego tak się dzieje? Najprawdopodobniej wynika to z nieproporcjonalnego rozwoju lub nierównomiernej pracy półkul mózgowych. Może to być efektem wad wrodzonych, ale też urazów, w wyniku których uszkodzona zostaje lewa część mózgu, a prawa pracuje ze zwiększoną intensywnością.
Co ważne, zaburzenie to bardzo często wiąże się z innymi, a tym przede wszystkim zespołem Aspergera i autyzmem.
Zespół sawanta a Aspergera
Zespół Aspergera jest całościowym zaburzeniem rozwoju, zaliczanym do spektrum autyzmu, którego najbardziej charakterystyczną cechą jest niedostosowanie zachowań do kontekstu społecznego.
Wśród typowych objawów są:
- niepewność w kontaktach z ludźmi, społeczne wycofanie;
- naiwność sądów, łatwowierność, brak niuansowania;
- pedantyczna mowa, z częstym powtarzaniem fraz, przy jednoczesnym zubożeniu komunikacji niewerbalnej (mimika, gesty);
- ograniczenie zainteresowań do bardzo wąskiego zakresu;
- niezdarność, zaburzona koordynacja ruchowa.
Od lat naukowcy dostrzegają bardzo wyraźną korelację między zespołem sawanta a zespołem Aspergera, przy czym nie jest znany dokładny charakter tej zależności. Tym co łączy oba zaburzenia, jest występowanie genialnych umiejętności – osoby dotknięte Aspergerem także często są wybitne w określonej (choć zazwyczaj wąskiej) dziedzinie.
Reklama
Autyzm a zespół sawanta
Generalnie stwierdza się współwystępowanie zespołu sawanta z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (Asperger), jak też samym autyzmem, który charakteryzuje się swego rodzaju odcięciem w świecie własnych myśli, zubożeniem emocjonalnym, trudnościami komunikacyjnymi.
Szacuje się, że:
- 10 procent osób dotkniętych autyzmem bądź zespołem Aspergera ma cechy sawantyzmu;
- u co drugiej osoby z zespołem sawanta stwierdza się autyzm;
- zaburzenie to występuje u 0,05 – 0,014 procent osób z uszkodzeniem mózgu lub niedorozwojem umysłowym;
Co niezwykle ciekawe, uzdolnienia sawantów mogą występować przez całe życie, ale mogą też mieć charakter okresowy, z niewiadomych przyczyn samoistnie zanikając po pewnym czasie. Dlaczego tak się dzieje – również na to pytanie nauka nie znalazła do dziś przekonującej odpowiedzi.
Reklama
Nabyty zespół sawanta
Około 90 procent osób z syndromem sawanta, dotkniętych nim jest od urodzenia, można więc przyjąć, że zaburzenie to w dużej mierze kształtuje się w okresie życia płodowego. Jedna z teorii próbujących wyjaśnić ten fenomen zakłada, że ma to związek z nadmiernym oddziaływaniem testosteronu na lewą półkulę mózgową w okresie prenatalnym, co prowadzi do jej niedorozwoju lub zaburzenia funkcji.
Przez pewien czas sądzono, że za zaburzenie odpowiadać mogą wady lub anomalie anatomiczne, w czasie jednego z pierwszych badań neuroobrazowych mózgu sawanta uwidocznione bowiem zostały brak spoidła wielkiego oraz zdeformowany móżdżek. Jednak podobna diagnostyka u innych pacjentów nie wykazała tego typu problemów, hipoteza ta została zatem w dużej mierze obalona.
Około 10 procent przypadków stanowi nabyty zespół sawanta. Mechanizm powstawania oraz objawy zaburzenia są podobne - także i w tym przypadku chodzi o nierównomierną pracę półkul mózgowych. Inne są jedynie czas i okoliczności powstania.
Najczęściej nabyty sawantyzm związany jest z uszkodzeniem lewej półkuli na skutek takich zdarzeń jak uraz mechaniczny czy wylew, a także w przebiegu chorób otępiennych.
