Mangan to pierwiastek odkryty w 1774 r. przez szwedzkiego chemika Johana Gottlieba Gahna. W naturze występuje głównie w glebie, wodach powierzchniowych i w wodzie morskiej. Jest też pierwiastkiem fizjologicznie występującym w organizmie, niezbędnym do jego prawidłowego funkcjonowania.
Dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek waha się w granicach 1–15 mg/dobę i w przypadku osób prowadzących zdrowy tryb życia o zbilansowanej diecie, nie ma powodu do niepokoju – niedobór manganu im nie grozi. Niestety, groźny jest nadmiar tego pierwiastka, zwłaszcza w sytuacji, gdy jego zbyt duże stężenie występuje w wodzie.
Właściwości manganu
Mangan w organizmieczłowieka wchodzi w skład licznych enzymów, m.in. odpowiedzialnych za syntezę cholesterolu, wchłaniania węglowodanów, tłuszczów i białek. Pełni też ważną rolę w sprawnym funkcjonowaniu układu kostno-stawowego, a jego odpowiednie stężenie jest niezwykle istotne w profilaktyce osteoporozy. Ma też sporą rolę w kwestii sprawności seksualnej, libido, a także płodności.
Jony manganu pełnią także funkcje antyoksydacyjne, chroniąc układ krążenia przed działaniem wolnych rodników. Ponadto odpowiednie stężenie manganu w organizmie korzystnie wpływa na pracę serca. Co ciekawe, naukowcy z Katedry i Zakładu Higieny Akademii Medycznej we Wrocławiu zbadali, że tylko mangan w odpowiednim stężeniu ma działanie antyoksydacyjne – gdy występuje w nadmiarze, jego działanie jest odwrotne – namnaża wolne rodniki i hamuje aktywność enzymów antyoksydacyjnych.
W odpowiedniej ilości w organizmie poprawia wchłanialność żelaza, a także korzystnie wpływa na stan włosów i paznokci.
Szkodliwy jest również nadmiar manganu – ten objawia się zaburzeniami układu nerwowego: m.in. drżeniem kończyn czy trudnościami w chodzeniu.
Mangan w diecie
Do najbogatszych źródeł manganuzalicza się:
- owoce morza,
- orzechy (piniowe, włoskie, laskowe),
- goździki,
- płatki owsiane,
- produkty pełnoziarniste,
- czerwone mięso,
- ryż,
- herbata (czarna i zielona),
- tofu.
Jest też oczywiście obecny w owocach i warzywach, zwłaszcza w:
- ananasie,
- morelach,
- korzeniu pietruszki,
- jarmużu,
- szpinaku,
- kalafiorze,
- buraku.
Niedobór manganu
Niedobór manganuobserwuje się rzadko. To dzięki mechanizmowi homeostazy, która uniemożliwia wydalanie zbyt dużych ilości tego pierwiastka z organizmu w procesie naturalnej przemiany materii. Oczywiście sytuacja może zostać zaburzona w przypadku wystąpienia niektórych schorzeń, wpływających m.in. na układ trawienny.
Niedobór manganu, czyli hipomanganemia wyraża się przede wszystkim w postaci zaburzeń koordynacji ruchowej, uszkodzeń układu kostno-stawowego i osteoporozy. Może objawiać się bólem kości i stawów.
Braki tego pierwiastka mogą być również przyczyną szmerów w uszach i pogorszeniu słuchu. A także – choć to objawy niecharakterystyczne, kojarzone raczej z niedoborami witamin A i E – hipomanganemia może objawiać się pogorszeniem stanu skóry, jej nadmierną suchością, łamliwością paznokci i wypadaniem włosów oraz zahamowaniem ich wzrostu.
Mangan w wodzie - szkodliwość
Pod koniec XX w. zaczęto przyglądać się stężeniu manganu w wodach podziemnych i powierzchniowych, skąd pochodzi popularna „kranówka”. Obecność manganu jest naturalna, natomiast do zanieczyszczenia dochodzi przy stężeniach manganu w wodzie przekraczających wartość 400-500 μg/l.
Nawet jeśli wartości stężeń manganu w wodzie przeznaczonej do spożycia są podwyższone, to najczęściej nie przekraczają powyższej granicy i nie zagrażają zdrowiu ludzi. Niepokoją, bo mogą zmieniać barwę, mętność, smak i zapach wody. Mogą też powodować przebarwienia na pranych tkaninach, urządzeniach sanitarnych oraz innych powierzchniach, mających kontakt z wodą. Zdarza się, że nierozpuszczalne związki manganu wytrącają się w formie osadów mineralnych w przewodach wodociągowych i dodatkowo przyczyniają się do pogorszenia jakości wody. Znaczne stężenia manganu w wodzie przeważnie występują jednocześnie z wysokimi wartościami stężeń żelaza. Dopuszczalne stężenie manganu w wodzie z kranu wynosi 50 μg/l. P
Zatrucie manganem
Manganem można zatruć się drogą wziewną. Przenoszony bezpośrednio z płuc do krwioobiegu, jeszcze szczególnie niebezpieczny dla osób pracujących w przemyśle. W przeciwieństwie do drogi doustnej, gdy część wchłoniętej z przewodu pokarmowego dawki manganu jest zatrzymywana w wątrobie i eliminowana z żółcią, nadmierne stężenie manganu krąży w organizmie i utrzymuje się dłużej. U osób narażonych na wdychanie pyłu o wysokiej zawartości manganu obserwowano objawy toksyczne dotyczące układu nerwowego. Były one zbliżone do występujących w przebiegu choroby Parkinsona i obejmowały osłabienie, brak apetytu, apatię, niekiedy drażliwość i łatwe irytowanie się, bóle mięśni i drżenie mięśniowe. Jednak należy zaznaczyć, że objawy te dotyczą zatruć manganem w tzw. warunkach długotrwałego narażenia.
