Reklama
Co to jest antybiogram?
Istnieje szereg infekcji bakteryjnych, które wymagają zastosowania antybiotyków. Przed ich podaniem lekarz musi mieć jednak pewność co do źródła zakażenia. Niestety wciąż zdarza się, że leki antybiotyczne są nadużywane - np. przepisywane w infekcjach wirusowych ze względu na podobne objawy choroby jak te wywołane przez bakterie.
Problematycznym następstwem takich praktyk jest rosnąca oporność patogenów na antybiotyki. Aby temu zapobiec, przed rozpoczęciem kuracji, coraz częściej zaleca się wykonanie specjalistycznego badania jakim jest antybiogram. Co to za badanie?
Jest to analiza, na podstawie której ocenia się, czy dany lek ma szansę zadziałać na konkretne patogeny. Mówiąc dokładniej, to diagnostyka mikrobiologiczna, pozwalająca określić wrażliwość bądź oporność bakterii na dane leki antybiotyczne lub chemioterapeutyki przeciwdrobnoustrojowe.
Dzięki takiej procedurze, szansa na skuteczną terapię zdecydowanie wzrasta, a problem antybiotykooporności jest minimalizowany.
W zależności od sytuacji, lekarz może zlecić wykonanie badania podstawowego lub rozszerzonego.
Antybiogram podstawowy uwzględnia antybiotyki wykorzystywane jako leki pierwszego rzutu. Zawiera substancje, dla których należy obowiązkowo oznaczyć lekowrażliwość w określonej grupie patogenów.
Antybiogram rozszerzony natomiast, obejmuje leki antybiotyczne stosowane w terapii skomplikowanych zakażeń wywołanych przez wielooporne szczepy bakterii.
Wiedząc już czym jest antybiogram i co to badanie wnosi do procesu diagnostyki oraz leczenia, warto poznać metody jego wykonywania.
Reklama
Jak wykonuje się antybiogram?
Wykonanie badania opiera się zawsze o konkretne metody diagnostyczne.
Za ich sporządzenie odpowiedzialni są zwykle technicy z laboratorium mikrobiologicznego. Niekiedy działają oni we współpracy z farmaceutami, specjalistami od zakażeń i lekarzami. Jednym słowem, zajmują się tym specjaliści, którzy wiedzą jak zrobić antybiogram, aby jego wynik wniósł rzetelne informacje ułatwiające późniejsze leczenie.
Bardzo ważnym elementem diagnostyki jest pozyskanie próbek od pacjenta. Materiał pobierany jest z miejsc, które dają największą szansę na wykrycie czynnika wywołującego zakażenie. W zależności od obszaru, w którym toczy się proces chorobowy, może to być np. wymaz z gardła, nosa, rany, genitaliów. Do posiewu może także posłużyć próbka krwi, moczu, kału lub płynu mózgowo rdzeniowego.
Jak robi się antybiogram na pobranych próbkach?
Następnym krokiem jest umieszczenie materiału na specjalnym podłożu w celu identyfikacji szczepu bakterii chorobotwórczych.
Kolejny etap to sprawdzanie wrażliwości konkretnych patogenów na antybiotyki. Procedura ta może odbywać się na kilka sposobów.
Najpopularniejsze metody wykonywania antybiogramu to:
- metoda dyfuzyjno-krążkowa - jest najstarsza i najczęściej stosowana. Po wykonaniu posiewu mikrobiologicznego na płytkę, na której znajdują się wyhodowane drobnoustroje, nanosi się krążki nasączone antybiotykami o konkretnym stężeniu. Po określonym czasie, wokół każdego krążka mierzona jest strefa, w której wzrost mikroorganizmów został zahamowany,
- metoda gradientowo-dyfuzyjna - wykorzystuje się tu wąski plastikowy pasek nasączony antybiotykiem, którego stężenie wzrasta wzdłuż paska. Nakłada się go na wysiane bakterie, a po upływie czasu inkubacji, na płytce zaobserwować można strefę zahamowania wzrostu bakterii w kształcie elipsy. Obszar przecięcia powstałego kształtu z paskiem określa minimalne stężenie hamujące drobnoustrojów (MIC),
- metoda rozcieńczeniowa - jest to metoda polegająca na kolejnym, seryjnym rozcieńczeniu antybiotyku w celu dokładnego określenia wartości minimalnego stężenia hamującego wzrost drobnoustrojów (MIC). Daje możliwość oceny szczepu jako wrażliwy lub oporny, a ponadto pozwala określić aktywność konkretnych leków wobec danego patogenu,
- metoda automatyczna - obecnie w wielu nowoczesnych laboratoriach wykonuje się tzw. antybiogram automatyczny. Jest on opracowywany przez system komputerowy, który nakłada izolat bakteryjny na płytki zawierające antybiotyki w różnych stężeniach. Badanie pozwala określić wartość MIC w zautomatyzowanym systemie o szybkiej identyfikacji.
Ile czeka się na wynik antybiogramu? To, ile trwa oczekiwanie, zależy od stosowanej metody diagnostycznej. Najczęściej wynik możliwy jest do odczytania po 18-24 godzinach od inkubacji.
Reklama
Rodzaje antybiogramów i ich zastosowanie
W zależności od typu i lokalizacji zakażenia, lekarz może zlecić wykonanie różnego rodzaju badań, oceniających wrażliwość patogenów na antybiotyk.
Najczęściej przeprowadza się antybiogram:
- moczu - wykonuje się w przypadku infekcji dróg moczowych. Posiew moczu z antybiogramem zalecany jest szczególnie w przypadku zakażeń, które nie ustępują mimo stosowanej terapii oraz w przypadkach nawracających infekcji,
- kału - wykonywany w objawach zakażeń układu pokarmowego - np. przewlekłych i ostrych biegunkach, bólach brzucha, kiedy zastosowane leczenie nie przyniosło zadowalających rezultatów,
- wymazu z nosa - jego wykonanie zleca lekarz w przypadku częstych, nawracających infekcji górnych dróg oddechowych. Ważnym wskazaniem jest również brak skuteczności dotychczas stosowanych leków - w tym antybiotyków,
- wymazu z gardła - podobnie jak w przypadku wymazu z nosa, diagnostyka wykonywana jest w przypadku przewlekłych i nawracających infekcji górnych dróg oddechowych, gardła i krtani, na które nie działają stosowane leki,
- wymazu z oka - badanie z oceną wrażliwości na antybiotyki, przeprowadza się w przypadku zakażeń narządu wzroku - np. zapalenia spojówek czy rogówki - zwłaszcza jeśli pacjent nie zareagował na leczenie pierwszego rzutu lub infekcje nawracają,
- wymazu z genitaliów - poszerzoną diagnostykę przeprowadza się w nawracających, opornych na leczenie infekcjach intymnych - zarówno u kobiet i mężczyzn. Materiał pobierany jest zwykle z pochwy, szyjki macicy, a u mężczyzn z cewki moczowej,
- wymazu ze skóry - test z analizą wrażliwości na konkretne antybiotyki, wykonuje się je w przypadku różnego rodzaju dermatoz, które nie znikają mimo stosowanego leczenia. Badanie wskazane jest także przy trudno gojących się ranach,
- z krwi - badanie mikrobiologiczne krwi z antybiogramem zlecane jest w przebiegu oraz podejrzeniu chorób ogólnoustrojowych. Wymienić tu można m.in.: sepsę, infekcyjne zapalenie wsierdzia (IZW), zapalenie kości, ostre bakteryjne zapalenie płuc i inne zakażenia o ciężkim przebiegu. W takich przypadkach bardzo ważne jest, aby jak najszybciej wdrożyć skuteczne leczenie.
Oprócz wyżej wymienionych, ogólnych badań, lekarze mogą zalecić bardziej specyficzne antybiogramy, pomocne w leczeniu konkretnych patogenów. Przykładem jest m.in. antybiogram Helicobacter pylori. Jest to jedna z najczęściej występujących bakterii na świecie.
Wg WHO ok. 70% populacji jest nosicielami tego drobnoustroju. Może ona powodować choroby układu pokarmowego - zwłaszcza wrzody żołądka i dwunastnicy, a ze względu na częstotliwość występowania, bywa oporna na powszechnie stosowane antybiotyki.
Posiew w kierunku H.pylori wykonuje się najczęściej podczas gastroskopii. Poszerzenie diagnostyki pozwala określić lekooporność bakterii i dobrać skuteczne leczenie celowane. Dzięki temu pacjent nie jest narażony na przyjmowanie dodatkowych dawek obciążających leków.
Innym rodzajem badania, bardzo ważnym z punktu widzenia bezpieczeństwa pacjentów w placówkach medycznych, jest antybiogram skumulowany. W przeciwieństwie do standardowego badania, w którym oceniana jest oporność bakterii w próbkach pobranych od pojedynczych pacjentów, polega on na zbieraniu i analizowaniu danych z wielu przypadków w danym szpitalu lub jednostce medycznej w określonym czasie.
Celem badania jest prewencja i kontrola zakażeń, monitorowanie oporności konkretnych patogenów na antybiotyki, optymalizacja leczenia i dbanie o bezpieczeństwo pacjentów.
Reklama
Kiedy wykonuje się antybiogram?
O tym kiedy zrobić antybiogram zawsze decyduje lekarz specjalista na podstawie wszystkich informacji zebranych podczas wywiadu, badań i dotychczasowej odpowiedzi na leczenie danego pacjenta. Wskazania do wykonania testu są bardzo różne.
Badanie zaleca się przede wszystkim w przypadku nawracających infekcji. Jeśli zakażenie rozwija się ponownie po zakończonej kuracji i sytuacja powtarza się wielokrotnie, wskazane jest przeprowadzenie poszerzonej diagnostyki. Przykładem może być antybiogram w nawracającym zapaleniu zatok.
Innym czynnikiem uzasadniającym badanie, jest brak skuteczności leczenia. Kiedy dotychczasowa terapia nie przynosi poprawy, a infekcja zaczyna mieć charakter przewlekły, test pomoże ustalić wrażliwość lub oporność danego patogenu na konkretne leki. Przykładem może być m.in.: antybiogram w przebiegu trądziku lub w zakażeniach intymnych.
Na poszerzoną diagnostykę kieruje się również pacjentów z obniżoną odpornością. Seniorzy, pacjenci onkologiczni, zakażeni wirusem HIV - istnieje spora grupa chorych z osłabioną funkcją immunologiczną. W ich przypadku szczególnie ważne jest jak najszybsze wdrożenie skutecznego leczenia. Antybiogram, np. w zapaleniu płuc, które w przypadku upośledzonej odporności, zagraża życiu, może znacznie przyspieszyć proces zdrowienia, dzięki zastosowaniu terapii celowanych.
Sytuacją, w której zasadne jest przeprowadzenie dokładniejszych badań mikrobiologicznych są infekcje szpitalne. W ich przypadku, kiedy istnieje ryzyko przenoszenia wielu rodzajów bakterii oraz szybszego rozprzestrzeniania patogenów, dogłębna analiza odgrywa istotną rolę w diagnostyce i leczeniu.
Pacjenci często zastanawiają się czy można wykonać antybiogram w czasie brania antybiotyku? Odpowiedź brzmi - nie. Aby nie zaburzyć wyniku badania, ważne aby testy wykonywane były przed zastosowaniem leków antybiotycznych.
Reklama
Jak odczytywać wyniki antybiogramu?
Zgodnie z aktualnymi wytycznymi Europejskiego Komitetu ds. Oznaczania Lekowrażliwości (EUCAST), do interpretacji antybiogramu służą 3 oznaczenia: “S”, “I” oraz “R”.
Jak odczytać antybiogram - S, I, R?
- “S” - z angielskiego sensitive lub “W” - wrażliwy. Co to znaczy antybiogram wrażliwy? Taki wynik wskazuje wrażliwość patogenu na standardowe dawki leku. Istnieje wysokie prawdopodobieństwo sukcesu klinicznego przy zastosowaniu zalecanej dawki antybiotyku,
- “I” - z angielskiego intermediate lub “WZE” - wrażliwy, zwiększona ekspozycja - oznacza, że lek będzie skuteczny przy zastosowaniu zwiększonej dawki lub innego schematu dawkowania, który pozwoli osiągnąć wyższą ekspozycję na antybiotyk,
- “R” - z angielskiego resistant lub “O” - oporny - oznacza, że dany patogen z dużym prawdopodobieństwem nie zareaguje na lek bez względu na jego dawkę.
Aby wiedzieć jak czytać antybiogram, należy również poznać pojęcie MIC, które znajduje się w opisie wyniku. MIC w antybiogramie to określenie minimalnego stężenia hamującego. Oznacza ono najmniejszą ilości leku, która w widoczny sposób hamuje wzrost drobnoustroju. W niektórych laboratoriach podaje się również MIC w odniesieniu do granicznej wartości, czyli punktu odcięcia - BP (breakpoint) dla lekowrażliwości. Czym wyższe stężenie BP wartości MIC tym lepiej.
Na podstawie analizy wyników, lekarz wybiera antybiotyk wykazujący największą skuteczność przeciwko danemu mikroogranizmowi chorobotwórczemu. Uwzględnia przy tym inne czynniki, m.in.: ogólny stan zdrowia pacjenta, potencjalne interakcje z innymi lekami, lokalizację infekcji, wiek chorego itp.
W przypadku oporności na wiele antybiotyków, specjalista wybiera taki lek wobec którego bakterie są najbardziej wrażliwe. Jeśli żadna opcja nie jest dostępna, może podjąć decyzję o zastosowaniu terapii skojarzonej, czyli kilku antybiotyków jednocześnie.
Interpretacja wyników antybiogramu wg EUCAST ma ogromne znaczenie diagnostyczno-terapeutyczne. Dzięki sporządzonym wytycznym, lekarze mogą szybko i skutecznie dopasować lek oraz jego dawkowanie do konkretnego przypadku.
W wielu sytuacjach znacząco skraca to czas terapii oraz chroni chorych przed nadmiernym obciążeniem lekami. U pacjentów z zakażeniami ogólnoustrojowymi o ciężkim przebiegu, zaawansowana diagnostyka, przyspieszając proces leczenia i dając możliwość terapii celowanej, często zwiększa szanse na uratowanie życia.
Reklama
Cena antybiogramu i dostępność badania
Badanie określające wrażliwość patogenów na dany lek można wykonać w ramach refundacji lub odpłatnie.
Skierowanie na antybiogram finansowany przez NFZ może wystawić lekarz pierwszego kontaktu (POZ). Dotyczy to jednak tylko posiewu moczu oraz wymazu z gardła.
W przypadku diagnostyki wymagającej pobrania innego rodzaju materiału, pacjent musi zapłacić za nią z własnej kieszeni.
Ile kosztuje antybiogram wykonywany prywatnie? Cena waha się m.in. w zależności od rodzaju badania oraz placówki. Najczęściej mieści się w przedziale od 40 do 120 zł.
Na koszt badania może wpływać wiele czynników. Decyduje m.in. rodzaj próbki. Jeśli pobrany materiał jest trudniejszy do analizy lub wymaga specjalnych warunków przechowywania, pacjent zapłaci więcej.
Wpływ na cenę ma również zakres badania - test podstawowy jest tańszy niż rozszerzony.
Koszt może także wzrosnąć jeśli laboratorium stosuje najnowsze metody diagnostyczne i korzysta z zaawansowanych technologicznie urządzeń.
Nie bez znaczenia jest też rodzaj laboratorium. Ceny różnią się w zależności od tego czy badanie przeprowadzane jest w placówce publicznej, prywatnej czy specjalistycznym laboratorium diagnostycznym.
Ważna jest też lokalizacja - taniej jest w większych miastach ze względu na większą konkurencję.
Przykładowe ceny badań z antybiogramem:
- wymaz z pochwy - ok. 40 zł,
- wymaz z worka spojówkowego - ok. 120 zł jedno oko,
- posiew ze zmian skórnych - ok. 60 zł,
- wymaz z nosa - ok. 40 zł.
Gdzie można zrobić antybiogram? Diagnostyka mikrobiologiczna dostępna jest w placówkach medycznych - zarówno publicznych jak i prywatnych. Można ją wykonać w wielu laboratoriach, przychodniach i szpitalach.
Przed przystąpieniem do badania warto jednak skontaktować się z wybranym miejscem i upewnić o możliwości jego wykonania w tym konkretnym punkcie pobrań.