Czym jest zapalenie jądra?
Zapalenie jąder i najądrza jest jedną z poważniejszych infekcji urologicznych występujących u chłopców i mężczyzn w różnym wieku.
Szacuje się, że schorzenie to dotyka w krajach wysokorozwiniętych 25-40 osób na każde 100 tysięcy. W samych tylko Stanach Zjednoczonych rocznie notuje się 600 tysięcy przypadków (dane: W Kępa i inni).
Nieleczone zapalenie jądra może w bardzo krótkim czasie doprowadzić do utraty tego organu wskutek jego zaniku lub chirurgicznej amputacji.
Dlatego tak ważne jest, by z objawami choroby natychmiast zgłaszać się do lekarza i bezzwłocznie podejmować leczenie. Tym bardziej, że występujące symptomy mogą świadczyć także o innych, jeszcze groźniejszych schorzeniach.
Jądra są parzystym narządem umiejscowionym w worku mosznowym. Pełnią kluczową rolę w męskim układzie rozrodczym, odpowiadając między innymi za produkcję plemników.
Najądrze jest natomiast strukturą bezpośrednio do nich przylegającą - jego zadaniem jest odprowadzanie i magazynowanie spermy, a także produkcja płynu, w którym dojrzewają plemniki.
Organy te podatne są na różne schorzenia, wśród których można wymienić m.in. infekcję zapalną. Co do zasady ma ona charakter ostry - rozwija się szybko i trwa stosunkowo krótko, ale intensywnie.
Powodowana jest przez wirusy lub bakterie (w drugim z wymienionych przypadków możliwe jest ropne zapalenie jądra), zarówno w wyniku bezpośrednich zakażeń, jak też powikłań różnych chorób.
W międzynarodowym zestawieniu chorób i zaburzeń ICD-10, zapalenie jądra i najądrza oznaczone jest symbolem N45. Natomiast w nowszej klasyfikacji ICD-11, tego typu problemy zaliczane są do grupy GB02.
Przyczyny zapalenie jądra
Od czego bierze się zapalenie jądra? Do najważniejszych czynników etiologicznych należą zakażenia bakteryjne przenoszone z układu moczowego oraz powikłania wirusowej świnki.
Geneza choroby jest bardzo zróżnicowana. U osób dorosłych, infekcję najczęściej powodują patogeny przechodzące wstecznie z pęcherza lub cewki moczowej. W przypadku mężczyzn do 35. roku życia są to z reguły drobnoustroje przenoszone drogą płciową, w tym zwłaszcza
- dwoinka rzeżączki (Neisseria gonorrhoae),
- chlamydie (Chlamydia trachomatis),
- mykoplazmy (Mycoplasma).
Problem ten jest siłą rzeczy zauważalny w większym stopniu w grupie osób przejawiających wysoką i ryzykowną aktywność seksualną (wielu partnerów, brak zabezpieczenia w postaci prezerwatywy).
Natomiast po 50. urodzinach dominować zaczynają zakażenia bakteriami bytującymi na co dzień w organizmie człowieka, w tym zwłaszcza w układzie pokarmowym i moczowym, takimi jak pałeczki okrężnicy (Escherichia coli) oraz inne podobne enterobakterie.
U dzieci dominują infekcje będące następstwem zakażenia wirusem świnki (mumps). Choć pierwotne umiejscowienie choroby, czyli ślinianki, jest odległe, patogen ten ma zdolność przemieszczenia się poprzez krew do narządów płciowych.
Możliwe są też zachorowania spowodowane przez zakażenia grzybicze, w tym przez kropidlaka popielatego (Aspergillus fumigatus) czy drożdżaki Candida albicans, nie są to jednak przypadki częste.
Zdecydowanie rzadsze są też inne postaci choroby, takie jak ziarniniakowe zapalenie jądra, rozwijające się u pacjentów z różnego typu zmianami onkologicznymi.
Oprócz tego sporadycznie zdarzają się infekcje w przebiegu choroby Behçeta (zapalenie żył i tętnic z towarzyszącymi temu zmianami w obrębie narządów wewnętrznych oraz skóry i błon śluzowych) czy plamicy Schönleina-Henocha (ostre zapalenie drobnych naczyń krwionośnych powodowane przez przeciwciała IgA w wyniku autoagresji układu odpornościowego).
Znane są też przypadki zachorowań po lekach (np. jednego z antyarytmicznych), wśród czynników odpowiedzialnych za zapalenie jądra wymienia się też zabiegi chirurgiczne (infekcje po operacji prostaty czy przepukliny).
Objawy zapalenia jądra
Objawy zapalenia jąder są zróżnicowane. Choroba zazwyczaj rozwija się w sposób ostry. W ciągu kilku dni pojawiają się:
- Bardzo silny ból jądra i obserwowany przy tym tzw. objaw Prehna polegający na zmniejszaniu dolegliwości bólowych przy unoszeniu worka mosznowego.
- Obrzęk połowy lub całej moszny (choroba zazwyczaj obejmuje tylko jedno jądro, rzadziej oba).
- Zaczerwienienie i łuszczenie się skóry, która pokrywa worek mosznowy.
- Samoistne unoszenie się objętego stanem zapalnym jądra ku górze.
- Ropień jądra oraz ropne przetoki - żółta wydzielina może stanowić istotną przesłankę przemawiającą za rozpoznaniem zakażenia dwoinką rzeżączki; ropień jest uważany za stan bardzo poważny, mogący stanowić wskazanie nawet do amputacji organu.
- Wodniak jądra, czyli duża torbiel wypełniona surowiczym płynem, której efektem jest powiększenie rozmiaru narządu znajdującego się w mosznie.
- Krew w spermie - symptom ten nie występuje zawsze, ale należy się liczyć z jego pojawieniem.
- Podwyższona ciepłota ciała - możliwa jest nawet bardzo wysoka gorączka z towarzyszącymi jej dreszczami i uczuciem rozbicia, choć zdarzają się też infekcje bez gorączki.
Towarzyszyć temu mogą objawy toczącej się równolegle infekcji dróg moczowych, takie jak wzmożone parcie na pęcherz, ból i pieczenie cewki moczowej podczas mikcji oraz dobywanie się z niej nieprawidłowej wydzieliny
Możliwe są też symptomy zapalenia stercza (prostaty), czyli ból w kroczu i okolicach odbytu, a także pojawiający się w trakcie wytrysku nasienia.
W przypadku zakażenia wirusem świnki, objawy zapalenia jąder pojawiają się z reguły w ciągu 4-10 dni od wystąpienia symptomów schorzenia podstawowego, takich jak obrzęk ślinianek, bolesność w bocznych sektorach twarzy, szyi i w okolicach uszu, gorączka czy dreszcze.
Przy infekcjach bakteryjnych, ostry stan zapalny jądra jest poprzedzony przewlekłą infekcją najądrza, w wyniku której przed długi czas odczuwany jest w mosznie ból o niewielkim natężeniu. Pojawia się w tym miejscu również drobne zgrubienie nie powodujące żadnych dolegliwości.
Zapalenie jąder u dziecka
Zapalenie jąder u dzieci zdarza się relatywnie często - dotyczy to zwłaszcza chłopców do. 10 roku życia, przed wejściem w okres dojrzewania płciowego.
Niemal zawsze czynnikiem sprawczym jest szerzące się przez układ krwionośny zakażenie wirusowe.
R. Drabczyk podaje, że na chorobę tę zapada 25-30 procent chłopców zakażonych wirusem świnki (wprawdzie w przypadku dorosłych mężczyzn odsetek ten jest jeszcze wyższy, bo wynosi aż 70 procent, należy jednak pamiętać, że większość przypadków samej świnki notowanych jest w dzieciństwie).
Zapalenie jąder u niemowlaka praktycznie nie występuje, rzadsze jest też u nastolatków.
Diagnostyka zapalenia jądra
Infekcja wymaga możliwie szybkiej wizyty u lekarza, przede wszystkim ze względu na konieczność wykluczenia innych, jeszcze groźniejszych problemów zdrowotnych.
Wspomnieć w tym kontekście można przede wszystkim o skręcie jądra, będącym następstwem obrotu powrózka nasiennego wokół własnej osi. Jest to stan bardzo niebezpieczny, ponieważ zaburza istotnie ukrwienie jądra. To z kolei, w krótkim czasie upośledza jego funkcje, a niedługo potem prowadzi do zaniku tego narządu. Pilna interwencja chirurgiczna jest więc w tym przypadku niezbędna.
Drugim schorzeniem, które należy wykluczyć, jest guz jądra, szczególnie w jego złośliwej postaci.
Jakie badania należy wykonać, aby rozpoznać zapalenie jądra? Procedura jest kilkustopniowa. I tak:
- W pierwszej kolejności lekarz przeprowadza wywiad - jeśli opisywane objawy są typowe, już na tym etapie możliwe jest wstępna diagnoza.
- Krok drugi to badanie fizykalne. Urolog ogląda mosznę, sprawdza wielkość i kształt oraz wygląd jąder, a także ich bolesność przy dotyku i unoszeniu. W przypadku podejrzenia innych schorzeń, ocenie podlega też ewentualna wydzielina z cewki moczowej. Możliwe jest również badanie per rectum, czyli sprawdzenie prostaty przez odbyt.
- Już powyższe czynności pozwalają potwierdzić infekcję z dużą dozą prawdopodobieństwa, niekiedy jednak wykonywane bądź zlecane są jeszcze dodatkowe badania. Najpowszechniej stosowanym z nich jest USG jąder. Jest to całkowicie bezbolesna i bezpieczna metoda, wykorzystująca fale ultrasonograficzne emitowane przez specjalną głowicę do pozyskania obrazu narządów wewnętrznych. Badanie to nie jest niezbędne do wstępnego zdiagnozowania samego stanu zapalnego, ale może być bardzo istotne dla wykluczenia skrętu jąder czy różnego typu guzów, a także późniejszego monitorowania postępów leczenia. W podobnym celu (eliminacja innych przyczyn) wykonuje się też posiew bakteriologiczny z cewki oraz ogólne badanie moczu, aczkolwiek uzyskane wyniki mogą również posłużyć dobraniu skutecznej, celowanej antybiotykoterapii.
Leczenie zapalenia jądra
To, jak wygląda leczenie zapalenia jądra zależne jest od etiologii schorzenia - inaczej postępuje się przy zakażeniach bakteryjnych, inaczej zaś w sytuacji, gdy źródłem jest wirus świnki.
Jak więc leczyć zapalenie jądra? W pierwszym przypadku pacjent powinien bezzwłocznie otrzymać antybiotyk. Jaki konkretnie? Na wstępie, jeszcze przed uzyskaniem wyników badań bakteriologicznych, lekarz przepisuje lek o szerokim spektrum działania, później wskazane jest włączenie preparatów o węższym zakresie, wycelowanych w konkretny patogen.
W pierwszym rzucie, zwłaszcza u mężczyzn poniżej 35. roku życia, z podejrzeniem infekcji wywołanej przez zarazki przenoszone drogą płciową, podaje się w zastrzykach tetracykliny, w tym przede wszystkim doksycyklinę. Antybiotyk ten powinien otrzymać również partner seksualny pacjenta.
U osób starszych, a także przy wykluczeniu infekcji intymnych, częściej wybiera się w początkowej fazie fluorochinolony - do tej grupy antybiotyków należą m.in.: cyprofloksacyna, ofloksacyna i levofloksacyna. Alternatywnie zastosować można też preparaty z grupy makrolidów (na przykład azytromycynę) lub aminoglikozydów.
Jeżeli w ciągu 3 dni od rozpoczęcia antybiotykoterapii objawy zamiast zanikać, ulegają zaostrzeniu, wskazane jest podjęcie interwencji chirurgicznej. Tym bardziej, jeżeli rośnie ilość leukocytów we krwi, a USG wskazuje wytworzenie się ropnia.
Operacja na zapalenie jądra polega na rewizji moszny. W sytuacji, gdy w chorym narządzie wytworzy się wodniak, wykonuje się zabieg Bergmana polegający na wycięciu nadmiaru osłonek jądra, usunięciu nagromadzonego płynu i założeniu specjalnego szwu. Jeśli w najądrzu pojawi się ropień, zalecana jest epididymektomia, czyli usunięcie tego organu. Co więcej, wycięte może zostać także jądro (orchidektomia), jeśli i ono zostanie objęte zmianami.
Z reguły mniej dramatyczny przebieg ma leczenie stanów zapalnych spowodowanych zakażeniem wirusowym. W tego typu przypadkach nie jest niezbędna antybiotykoterapia, ani chirurgiczne leczenie szpitalne - wystarczają leki dostępne bez recepty i rekomendowane przez specjalistów domowe sposoby.
Wyjątek mogą stanowić pacjenci w wieku nastoletnim, którzy niedawno osiągnęli dojrzałość płciową. Aby ograniczyć u nich zagrożenie wtórną azoospermia (brak plemników w nasieniu) oraz zanikiem jądra, można wdrożyć terapię białkiem Interferon Alfa-2b.
Leki bez recepty na zapalenie jądra
Leki na zapalenie jądra bez recepty to przede wszystkim, środki przeciwbólowe i przeciwzapalne. Należą do nich popularne substancje lecznicze, takie jak ibuprofen, diklofenak, naproksen czy paracetamol.
Mogą być przyjmowane doustnie w tabletkach, doodbytniczo w czopkach, ewentualnie też stosowane miejscowo w postaci maści.
Pacjenci pytają niekiedy o możliwość stosowania furaginy na zapalenie jądra. Lek ten jednak przeznaczony jest przede wszystkim do używania w infekcjach dróg moczowych, które z reguły mają łagodniejszy przebieg.
Uwaga - tego typu leki na ból jądra skutecznie łagodzą objawy i często są jedynymi farmaceutykami stosowanymi przy infekcjach wirusowych, ale absolutnie nie mogą stanowić podstawy terapii w przypadku zakażeń bakteryjnych, które leczy się przyczynowo antybiotykami.
Domowe leczenie zapalenia jądra
Uznanym postępowaniem terapeutycznym są też działania niefarmakologiczne i nieoperacyjne.
Zalecane są rozmaite domowe sposoby na zapalenie jądra, których bynajmniej nie należy utożsamiać z metodami „ludowymi”, mimo wyjątkowej prostoty.
Lekarze rekomendują:
- wypoczynek w łóżku, w pozycji leżącej, z unoszeniem ku górze chorego jądra;
- noszenie obcisłej bielizny, co także pozwala trwale i stabilnie umieścić chore jądro wyżej względem drugiego;
- zimne okłady na jądra, które pozwalają zmniejszyć obrzęk i redukują dolegliwości bólowe.
Zioła na zapalenie jąder
Zapalenie jądra, tak jak większość problemów obejmujących sferę intymną, należy do schorzeń wstydliwych, czyli takich, z którymi pacjenci niechętnie stawiają się w gabinetach lekarskich.
Stąd mnogość zapytań o domowe sposoby, w tym - jakie zioła stosować zioła na tę dolegliwość? O ile wspomniane wyżej procedury związane z wypoczynkiem i unoszeniem moszny są działaniami uznanymi przez oficjalny nurt medycyny, o tyle tzw. leczenie naturalne pozostaje swego rodzaju alternatywą. Większość lekarzy twierdzi, że owa alternatywa absolutnie nie może stanowić podstawy leczenia, a już szczególnie przy zakażeniach bakteryjnych.
Trudno jest znaleźć rekomendacje w tej materii w publikacjach naukowych, nie mniej przyjęło potocznie się uważać, iż dobrymi ziołami na zapalenie jąder są te o działaniu przeciwzapalnym oraz moczopędnym, w tym skrzyp polny, babka lancetowata, prawoślaz lekarski, nawłoć, pokrzywa, rdest ptasi i wiele innych.
Czy faktycznie pomogą? To bardzo dobre pytanie do... lekarza, z wizytą u którego nie należy zwlekać, wierząc w cudowną moc ziół. Pamiętać trzeba, że konsekwencją nieleczonego antybiotykami bakteryjnego zapalenia jądra, może być amputacja tego narządu.
Przeciwwskazania przy zapaleniu jądra
Czego należy unikać chorując na zapalenie jądra? Przede wszystkim dalece niewskazane jest współżycie seksualne, zwłaszcza z innym partnerem, niż ostatnio, a w szczególności - bez zabezpieczenia. Dotyczy to infekcji o rozpoznanym podłożu bakteryjnym, ale też tych, których etiologia pozostaje nieodkryta.
Nie jest wskazane w tym czasie chodzenie na basen - zresztą dolegliwości bólowe mogą być na tyle silne, że skutecznie będą zniechęcać do tego typu aktywności. Do innych zresztą również, począwszy od seksu, na sporcie kończąc.
Tak jak zostało zasygnalizowane wyżej, najkorzystniejszym rozwiązaniem w tej sytuacji jest leżenie w łóżku z jądrami uniesionymi w stronę brzucha.
Nie powinno się też pić podczas choroby alkoholu, który może negatywnie reagować z lekami, a także potęgować stan zapalny w organizmie.
Powikłania po zapaleniu jądra
Czym grozi zapalenie jądra? Odpowiedź na to pytanie powinna być najlepszą motywacją do tego, by z niepokojącymi objawami natychmiast udać się do lekarza i rozpocząć leczenie.
Do możliwych konsekwencji należą m.in. zaburzenia płodności, a nawet utrata jądra. W sposób naturalny lub na sali operacyjnej.
Jeśli chodzi o szczegóły, wymienić należy następujące skutki uboczne:
- Ropień jądra - tak jak wspomniano wyżej, problem ten może stanowić wskazanie do natychmiastowej amputacji.
- Zawał tkanki jądra, do którego dochodzi wskutek niedotlenienia, a czego następstwem jest szybki rozwój tkanki martwiczej. I w tym przypadku efektem finalnym może być interwencja chirurgiczna polegająca na usunięciu narządu.
- Niepłodność lub całkowita bezpłodność (jeśli choroba dotknęła oba jądra) - przyczyną tego jest włóknienie najądrza i powstanie niedrożności nasieniowodów, wskutek czego niemożliwe jest odprowadzanie spermy z jąder.
- Zanik jądra, czyli zauważalne zmniejszenie jego rozmiarów, wraz z wygaszeniem funkcji.
Warto w tym miejscu nadmienić, że rozpoczęta na czas kuracja antybiotykowa przy infekcjach bakteryjnych niemal zawsze okazuje się skuteczna. Nie warto więc jej unikać, ani przerywać w związku z obserwowaną poprawą.
Ryzyko zabiegu chirurgicznego mimo zastosowania tego typu leków istnieje, ale nie jest duże. Rośnie natomiast znacząco w sytuacji, gdy pacjent nie rozpocznie antybiotykoterapii.
Co więcej, w takim przypadku dalsze unikanie leczenia, nawet jeśli miałoby ono polegać na amputacji jądra, może mieć jeszcze bardziej tragiczne skutki, szczególnie dla pacjentów obciążonych ciężkimi schorzeniami, takimi jak zaawansowana cukrzyca, czy choroba zakrzepowa.
