Co to jest wstrząs septyczny?
Wstrząs septyczny jest najcięższym stadium sepsy, czyli uogólnionej reakcji zapalnej na zakażenie bakteryjne - niezwykle groźnej, charakteryzującej się ogromną śmiertelnością. Tylko w Polsce odnotowuje się około 15 tysięcy zgonów rocznie z powodu posocznicy.
Bezpośrednią przyczyną wstrząsu septycznego jest wyczerpanie zdolności kompensacyjnych organizmu, który nie jest w stanie dostarczyć odpowiedniej ilości krwi i tlenu do organów wewnętrznych. Efektem tego jest niedotlenienie, niewydolność narządów i w wielu przypadkach – śmierć.
W bezpośrednim patomechanizmie kluczowe znaczenie ma niedostateczna, nieadekwatna do potrzeb synteza tlenku azotu w śródnabłonku naczyń krwionośnych. W konsekwencji zaburzona zostaje regulacja mikrokrążenia.
W klasyfikacji chorób ICD-10 wstrząs septyczny nie jest ujęty jako odrębna jednostka, de facto jednak od to tego właśnie zaburzenia odnosi się kategoria A41.9 – posocznica nieokreślona. W ICD-11 znajdziemy go pod numerem XS26, w podkategorii „Wartość skali nasilenia sepsy”.
Objawy wstrząsu septycznego
Typowe objawy wstrząsu septycznego to:
- silna i oporna na działanie leków hipotensja, czyli spadek ciśnienia tętniczego (skurczowe poniżej 90 mmHg, średnie poniżej 65 mmHg );
- tachykardia, czyli przyspieszenie akcji serca powyżej 90 uderzeń na minutę;
- przyspieszenie oddechu;
- zaburzenie ciepłoty ciała – temperatura powyżej 38 lub poniżej 36 stopni Celsjusza (u pacjentów ze wstrząsem septycznym skóra może być w związku z tym wilgotna lub sucha, gorąca lub zimna).
Ponieważ przy wstrząsie septycznym dochodzi do silnego niedotlenienia, we krwi notowane jest znacznie podwyższone stężenie mleczanów, czyli produktów oddychania beztlenowego.
Fazy wstrząsu septycznego
Wyróżnia się dwie fazy wstrząsu septycznego, ciepłą i zimną. Ciepła, czyli hiperdynamiczna, występuje na początku. Charakteryzuje się przyspieszeniem tętna i oddechu oraz spadkiem ciśnienia. Chory zaczyna odczuwać paniczny lęk. Pojawia się gorączka, skóra rozgrzewa się i traci wilgotność.
W przypadku zimnej, czyli hypodynamicznej, ciśnienie tętnicze wciąż się obniża, praca serca przyspiesza. Spada temperatura ciała, skóra staje się coraz chłodniejsza, bledsza i bardziej zawilgocona, szczególnie w dystalnych częściach kończyn.
W tej fazie wstrząsu septycznego może dojść do kwasicy mleczanowej, związanej z nadmiernym stężeniem kwasu mlekowego, stanowiącej bezpośrednie zagrożenie dla życia pacjenta.
Życie po wstrząsie septycznym
Rokowania we wstrząsie septycznym są złe. Wiąże się on z bardzo dużą śmiertelnością. Według różnych szacunków umiera od 40 do 60 procent pacjentów.
Przyczyną zgonów najczęściej jest tak zwany zespół niewydolności wielonarządowej (MODS – ang.: multiple organ dysfunction syndrome), powodowany niedotlenieniem.
Życie po wstrząsie septycznym w przypadku pacjentów, którym uda się wyjść ze szpitala, może wyglądać różnie. Wszystko zależy od stopnia uszkodzeń, których doznają organy w wyniku niedotlenia.
Część zmian może być nieodwracalna i na tyle głęboka, że będzie trwale upośledzać jakość funkcjonowania, stając się zarzewiem kolejnych problemów zdrowotnych, a nawet przedwczesnej śmierci.
Pierwsza pomoc przy wstrząsie septycznym
Pierwsza pomoc przy wstrząsie septycznym polega przede wszystkim na natychmiastowym wezwaniu karetki pogotowia. Chory musi bowiem bezzwłocznie trafić na oddział szpitalny.
Warto przy tym nadmienić, że w wielu przypadkach pacjent w momencie wstrząsu w szpitalu już się znajduje, trafiając tam z pierwszymi objawami sepsy, tudzież na sepsę w placówce zdrowia zapadając, np. po zabiegu chirurgicznym.
Należy pamiętać, że posocznica i występujący w jej przebiegu wstrząs mają charakter gwałtowny, rozwijając się w ciągu kilku zaledwie godzin.
Postępowanie przy wstrząsie septycznym ma na celu zapobieżenie niedotlenieniu tkanek. Stosowanych jest szereg procedur, zarówno przyczynowych, jak też objawowych. Aby zwalczyć zakażenie bakteryjne, podaje się antybiotyki.
Lekami pierwszego wyboru są benzylopenicylina, cafalosporyny, wankomycyna, tikarcylina i tobramycyna. Oprócz tego aplikowana jest dobutamina – syntetyczny środek zwiększający rzut serca, stosowany w intensywnej terapii przy różnego rodzaju wstrząsach (także m.in. kardiogennym).
W leczeniu wstrząsu septycznego bardzo istotne jest też nawodnienie. W celu zwiększenia ciśnienia tętniczego, chory otrzymuje kortykosteroidy, takie jak hydrokortyzon, fludrokortyzon, a także leki obkurczające naczynia, zawierające noradrenalinę i dopaminę.
Dodatkowo w zastosowaniu są środki sedacyjne (uspokajające, usypiające) i przeciwbólowe, takie jak midazolam, propofol, morfina.
Jeśli nie uda się osiągnąć właściwego wysycenia hemoglobiny tlenem, pacjentowi należy przetoczyć koncentrat z czerwonych krwinek. Konieczne w wielu przypadkach jest też podłączenie do respiratora.
Powikłania wstrząsu septycznego
Powikłania wstrząsu septycznego mogą być bardzo poważne. Sepsa i sam wstrząs mają bowiem charakter ogólnoustrojowy, a niedotlenienie obejmuje wszystkie narządy. Nawet, jeśli pacjent przeżyje, należy się liczyć z tym, że dojdzie u niego do poważnego uszkodzenia organów kluczowych dla funkcjonowania organizmu.
Zaburzone może być działanie mózgu, serca, płuc, nerek, wątroby i wielu innych narządów. Dużo w tej materii zależy od skuteczności leczenia, szybkości wdrożenia procedur, ale też indywidualnej kondycji organizmu przed wystąpieniem zakażenia. Tak czy owak wstrząs septyczny zawsze jest zaburzeniem o ogromnej sile rażenia i dalekosiężnych konsekwencjach.
