Antykoncepcja

Co to jest antykoncepcja?

Antykoncepcja (łac. anti conceptio – przeciw poczęciu) oznacza działania zapobiegające zapłodnieniu. O skuteczności antykoncepcji świadczy indeks Pearla, który definiowany jest ilością ciąż na 100 kobiet stosujących określoną metodę antykoncepcyjną przez 1 rok. Im niższy indeks Pearla, tym dana metoda jest skuteczniejsza.

W przypadku współżycia bez zabezpieczenia indeks Pearla wynosi 85 (na 100 kobiet 85 zajdzie w ciążę w przeciągu 1 roku). Indeks Pearla dla danej metody wyznaczany jest w oparciu o analizę około 14 000 cykli miesiączkowych (roczna obserwacja około 1200 kobiet).

Nie istnieje metoda antykoncepcyjna, która w 100% zabezpiecza przed ciążą. Każda opisana niżej metoda ma swoje wady i zalety, może powodować działania niepożądane i przynosić dodatkowe korzyści. Oceniając daną metodę antykoncepcyjną należy brać pod uwagę następujące kryteria:

• skuteczność,
• odwracalność działania antykoncepcyjnego,
• bezpieczeństwo stosowania,
• akceptację, tolerancję (zgodność ze światopoglądem partnerów),
• korzyści pozaantykoncepcyjne.

Metody antykoncepcji

Poniżej znajduje się krótki przegląda dostępnych w Polsce metod antykoncepcyjnych. Polegają na stosowaniu ogólnoustrojowym hormonów.

Preparaty hormonalne mogą być podawane w postaci:

• tabletek,
• minipigułek,
• plastrów,
• iniekcji domięśniowych (forma depo),
• pierścienia dopochwowego,
• wkładki domacicznej.

W antykoncepcji hormonalnej znalazły zastosowanie estrogeny (etynyloestradiol i walerianian estradiolu) oraz progestageny (II generacji: lewonorgestrel, noretisteron, III generacji: dezogestrel, gestoden, norgestymat, norelgestromin, dienogest, drospirenon).

• estrogeny hamują wydzielanie przez przysadkę FSH, zapobiegają dojrzewaniu pęcherzyka dominującego w jajniku oraz stabilizują endometrium.
• progestageny hamują wydzielanie przez przysadkę LH, zapobiegają wystąpieniu owulacji, zwiększają gęstość śluzu szyjkowego, przez co zmniejszają jego przepuszczalność dla plemników.

Antykoncepcję hormonalną można podzielić na preparaty, które zawierają estrogen i progestagen (dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne, plastry, pierścień dopochwowy) oraz preparaty zawierające wyłącznie progestagen (tzw. mini pigułki, iniekcje domięśniowe, wkładki wewnątrzmaciczne).

Mechaniczne metody antykoncepcji

Ich działania polega na uniemożliwieniu plemnikom dotarcia do szyjki macicy i spotkania z komórką jajową. Zdecydowanie najpopularniejszym środkiem z tej grupy jest prezerwatywa, która dodatkowo chroni partnerów przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. Indeks Pearla dla prezerwatywy wynosi 3-14. 

Pamiętaj! Przed użyciem prezerwatywy zapoznaj się z instrukcją obsługi. Znajdziesz tam informacje na temat właściwego jej użycia, czynników, które mogą osłabić jej skuteczność oraz możliwych działaniach niepożądanych.

Znacznie mniej popularne są tzw. prezerwatywy dla kobiet. Prezerwatywa dla kobiet ma kształt walca ślepo zakończonego z jednej strony. Pierścień wewnętrzny pokrywa szyjkę macicy, pierścień zewnętrzny pokrywa srom. Prezerwatywa nie zawiera lateksu (może być stosowana u osób na niego uczulonych) i zabezpiecza przed chorobami przenoszonymi drogą płciową.

Do metod mechanicznych zaliczamy również błony dopochwowe oraz kapturek naszyjkowy. Oba preparaty uniemożliwiają przenikanie plemników z pochwy do jamy macicy. Powinny pozostawać w pochwie przez minimum 8 godzin po stosunku. Indeks Pearla wynosi 6-10.

Antykoncepcja po stosunku

Jeśli podczas stosunku płciowego nie zastosowano środków antykoncepcyjnych lub stosowane środki zawiodły (np. pękła prezerwatywa, plaster antykoncepcyjny odkleił się etc.) można zastosować tzw. antykoncepcję po stosunku. W Polsce są dostępne dwa tego typu preparaty: Escapelle oraz Ellaone. 

Escapelle zawiera 1,5 mg lewonorgestrelu. Tabletkę należy przyjąć jak najszybciej, najlepiej do 12 godzin od stosunku, jednak nie później niż w ciągu 72 godzin. Działanie preparatu polega na:

• zahamowaniu owulacji (jeśli jeszcze do niej nie doszło),
• zagęszczeniu śluzu, który staje się mniej przepuszczalny dla plemników,
• uniemożliwieniu zagnieżdżenia się zapłodnionej komórce jajowej w macicy.

Kilka dni po zastosowaniu lewonorgestrelu może wystąpić krwawienie z macicy. Preparatu nie można stosować w przypadku występowania:

• ciąży,
• nadwrażliwości na jakikolwiek składnik preparatu,
• ostrych lub przewlekłych chorób wątroby,
• zaburzeń zakrzepowo–zatorowych,
• nowotworu piersi lub błony śluzowej macicy.

Ellaone zawiera 30 mg uliprystalu, który wpływa na receptor dla progesteronu (jest jego modulatorem). Działanie leku polega głównie na hamowaniu lub opóźnianiu owulacji. Tabletkę należy przyjąć w przeciągu 120 godzin (5 dni) od stosunku.

Preparatu nie można stosować w przypadku występowania:

• ciąży,
• nadwrażliwości na jakikolwiek składnik preparatu,
• ciężkiej astmy.

Po zastosowaniu Ellaone (podobnie jak w przypadku Escapelle) krwawienie miesiączkowe może wystąpić wcześniej lub później w stosunku do przewidywanej daty miesiączki. Jeśli kobieta stosuje antykoncepcję hormonalną po przyjęciu uliprystalu do czasu rozpoczęcia kolejnego cyklu, należy dodatkowo stosować mechaniczne środki antykoncepcyjne, gdyż uliprystal może osłabiać działanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych.

Skuteczność obu preparatów w zapobieganiu ciąży jest podobna. Oba leki wydawane są na receptę.

Pamiętaj! Antykoncepcja awaryjna powinna być stosowana jedynie w wyjątkowych przypadkach! Nie można traktować jej jako podstawowej metody zapobiegającej zajściu w ciążę.W celu dokładnego zapoznania się z możliwymi działaniami niepożądanymi, przeciwwskazaniami i zasadą działania wyżej opisanych leków zapoznaj się dokładnie z ulotką dołączoną do preparatu.

Antykoncepcja naturalna

W oparciu o codzienną obserwację zmian temperatury ciała (mierzonej o stałej porze), ocenę wyglądu i konsystencji śluzu pochwowego oraz szyjki macicy tworzy się wykresy, które umożliwiają podział cyklu miesiączkowego na 3 fazy:

• faza I: względna niepłodność przedowulacyjna,
• faza II: czas płodności,
• faza III: niepłodność poowulacyjna.

W okresie płodności należy powstrzymać się od współżycia. Indeks Pearla dla metod okresowej abstynencji wynosi 1-20.

Wpływ antykoncepcji na organizm

Hormony stosowane w celach antykoncepcyjnych wywierają wpływ na różne procesy zachodzące w naszym organizmie. Mogą powodować m.in.:

• wzrost ciśnienia tętniczego krwi - dotyczy to preparatów, które zawierają ≥ 0,05 mg estrogenów. Wzrost ciśnienia zwykle obserwowany jest u kobiet, które mają czynniki ryzyka wystąpienia nadciśnienia tętniczego (np. otyłość, nadciśnienie tętnicze występujące u rodziców lub rodzeństwa).
• zwiększenie ryzyka wystąpienia zawału serca i choroby zakrzepowej - również dotyczy preparatów, które zawierają ≥ 0,05 mg estrogenów. Ryzyko wyżej wymienionych chorób zwiększa się u kobiet powyżej 35. roku życia oraz palących papierosy.
• zwiększenie stężenia trójglicerydów (wpływ estrogenów) oraz cholesterolu LDL - tzw. zły cholesterol i obniżenie HDL - tzw. dobry cholesterol (wpływ gestagenów). Gestageny III generacji nie wywierają niekorzystnego działania na gospodarkę tłuszczową w naszym organizmie.
• zwiększenie oporności na insulinę i zmiana tolerancji glukozy (wpływ progestagenów) - u kobiet predysponowanych może dojść do ujawnienia cukrzycy w trakcie stosowania progestagenów.
• zmniejszenie objawów androgenizacji (łojotoku, trądziku, łysienia) - dotyczy preparatów zawierających norgestymat.
• zmniejszenie ryzyka wystąpienia raka jajnika i raka endometrium.

Antykoncepcja - wizyta u lekarza

Przed przepisaniem recepty na hormonalne preparaty antykoncepcyjne lekarz powinien zebrać dokładny wywiad i zbadać pacjentkę (istotny jest również pomiar ciśnienia tętniczego krwi). U kobiet, które miesiączkują regularnie i nie prezentują objawów zaburzeń endokrynologicznych nie ma konieczności wykonywania badań hormonalnych.

W Polsce 3 preparaty antykoncepcyjne (Microgynon 21, Rigevidon oraz Stediril) są refundowana przez NFZ.

Pamiętaj! W celu dokładnego zapoznania się z:

• możliwymi działaniami niepożądanymi,
• postępowaniem w przypadku nie przyjęcia tabletki lub wystąpienia wymiotów bądź biegunki po jej zażyciu,
• listą substancji, które mogą osłabiać działanie antykoncepcyjne,

przeczytaj dokładnie ulotkę dołączoną do preparatu antykoncepcyjnego, który zamierzasz stosować!