Co to jest rozmaz krwi?
We współczesnej medycynie wykonuje się bardzo wiele badań krwi. Są wśród nich badania ogólne, analizujące skład krwi i tym samym pozwalające ocenić ogólną kondycję fizyczną pacjenta. Są również badania szczegółowe, które z badanej próbki wyodrębniają konkretny czynnik (np. marker nowotworowy danego narządu).
Najbardziej podstawowym badaniem krwi jest morfologia określająca ilość jej poszczególnych komponentów. Na podstawie tego badania lekarz jest w stanie ocenić, czy krew pacjenta ma prawidłowy skład, czy odbiega on od przyjętych norm.
Niekiedy oprócz samej, podstawowej morfologii wykonuje się morfologię z rozmazem. Co to oznacza? W przypadku wyników odbiegających od norm lub w jakikolwiek sposób budzących wątpliwości w morfologii, laboratorium wykonuje (bez dodatkowego skierowania) rozmaz krwi.
Co to jest? Jest to dokładniejsza analiza mikroskopowa – nie tylko ilości, ale również budowy poszczególnych komórek krwi. Laboratorium wykorzystuje do wykonania badania krwi z rozmazem materiał z próbki do morfologii ogólnej.
Rozmaz krwi manualnie
Badanie zwane rozmazem krwi wykonuje się na dwa sposoby – automatycznie bądź manualnie. Rozmaz automatyczny przeprowadzany jest standardowo w każdej pełnej morfologii krwi. Celem dokonania analizy umieszcza się próbkę krwi w specjalnym urządzeniu, które liczy poszczególne komórki krwi, bada więc jej aktualny skład.
Wynik obrazuje skład krwi, m.in. obecność i ilość neutrofilów, monocytów, bazofilów i eozynofilów (granulocytów). Przy interpretacji wyników należy brać pod uwagę fakt, że różne laboratoria wykonują analizy na różnych aparatach i odczynnikach.
Tym samym normy dla poszczególnych badań mogą być inne. Interpretacji zawsze dokonuje się na podstawie norm, obowiązujących w miejscu, gdzie badanie zostało wykonane.
W sytuacji, kiedy rozmaz automatyczny daje jakiekolwiek wątpliwości lub jego wyniki odbiegają od normy, laboratorium bada próbkę raz jeszcze, wykonując manualny rozmaz krwi, nazywany również rozmazem Schillinga.
Czym się on wyróżnia? Jest wykonywany ręcznie przez laboranta, który umieszcza kroplę krwi na szkiełku mikroskopowym i rozmazuje ją przy pomocy drugiego szkiełka, jednocześnie obserwując krew pod mikroskopem.
Ręczny rozmaz krwi wykonuje się, gdy morfologia daje wątpliwy wynik, ale również przy takich wskazaniach, jak:
- przewlekłe zmęczenie i osłabienie,
- długotrwałe pogorszenie samopoczucia ogólnego,
- krwawienia i inne objawy osłabionej krzepliwości,
- podejrzenie zakażeń bakteryjnych lub grzybiczych,
- diagnostyka lub monitorowanie chorób tkanki łącznej,
- monitorowanie przebiegu terapii onkologicznej,
- monitorowanie leczenia chorób hematologicznych.
W czym rozmaz ręczny lepszy jest od badania automatycznego? Laborant, posiadając fachową wiedzę i mając przed sobą wynik morfologii, sam decyduje, które parametry należy oznaczyć bardziej szczegółowo. Pomaga to w dokładniejszym diagnozowaniu konkretnych zaburzeń i nieprawidłowości.
Należy pamiętać, że wyniki wszelkich badań interpretuje wyłącznie lekarz. Posiada on odpowiednią wiedzę, zna stan kliniczny pacjenta i często dysponuje całym kompletem wyników, które porównuje i tylko wtedy jest w stanie postawić diagnozę.
Rozmaz krwi obwodowej
Ręczny rozmaz krwi nazywany też bywa mikroskopowym rozmazem krwi obwodowej. Czym jest krew obwodowa? Jest to po prostu dokładniejsza nazwa krwi krążącej w naczyniach krwionośnych, ponieważ samym terminem „krew” określa się w medycynie właśnie krew obwodową łącznie z tkanką krwiotwórczą.
Badanie jest uszczegółowieniem morfologii ogólnej, dzięki czemu łatwiej jest zdiagnozować podłoże wykrytych nieprawidłowości. Oprócz sytuacji, w której laborant sam decyduje o wykonaniu rozmazu na podstawie wątpliwych wyników morfologii, na morfologię krwi obwodowej z rozmazem może skierować lekarz, kiedy u pacjenta występują niepokojące objawy, np.:
- nawracające infekcje,
- objawy grypopodobne utrzymujące się przez długi czas,
- znacząca utrata masy ciała (mimo niezmienionej diety),
- powiększone węzły chłonne,
- dolegliwości bólowe w obrębie kości i stawów,
- zmiany skórne nieznanego pochodzenia,
- żółtaczka niewiadomego pochodzenia,
- wszelkie objawy zmian hematologicznych, takie jak skłonność do krwawienia, zasinień, osłabiona krzepliwość itp.
Normy rozmazu krwi obwodowej zawierają wiele parametrów, takich jak:
- prawidłowa ilość krwinek,
- stopień ich dojrzałości,
- prawidłowa wielkość,
- właściwy kształt i barwa komórek.
Ze względu na złożoność wyników, ich interpretacji powinien dokonywać wyłącznie diagnosta laboratoryjny lub lekarz. Nawet doświadczony specjalista z fachową wiedzą nie jest niekiedy w stanie postawić jednoznacznej diagnozy na podstawie samego wymazu i musi skierować pacjenta na dodatkowe badań lub np. porównać wyniki z poprzednimi.
Mikroskopowa ocena rozmazu krwi
Co widzi i ocenia laborant przeprowadzający ręczny rozmaz krwi? Przede wszystkim skupia się on na podstawowych elementach składowych krwi, czyli krwinkach. I tak ocena rozmazu krwi obejmuje przede wszystkim:
- krwinki czerwone (erytrocyty) – zmiany w ich wielkości, kształcie i zabarwieniu oraz ewentualną obecność patologicznych wtrętów komórkowych; ocena ta pomaga w diagnostyce takich chorób jak: niedokrwistość, choroby wątroby, białaczka, zatrucie metalami ciężkimi.
- krwinki białe (leukocyty) – zmiany w obrębie jądra komórkowego oraz cytoplazmy, ewentualną obecność młodszych postaci leukocytów; wykrycie nieprawidłowości pomaga w procesie diagnostycznym przede wszystkim stanów zapalnych, chłoniaka, białaczki i zaburzeń czynności szpiku kostnego.
Krwinki białe – jedyne komórki krwi posiadające jądro komórkowe – występują prawidłowo jako: neutrofile, eozynofile, monocyty, limfocyty oraz pojedyncze bazofile. Dość często zdarzają się w rozmazie podwyższone limfocyty, ponieważ ich ilość we krwi wzrasta przy bardzo wielu nieprawidłowościach – od przeziębienia począwszy, poprzez stany zapalne i choroby wirusowe na chorobach nowotworowych skończywszy.
Wśród białych krwinek wyróżnia się także tzw. granulocyty, m.in. te o jądrze segmentowanym, stąd można spotkać określenie podwyższone lub obniżone segmenty w rozmazie krwi. Ich zmniejszona liczba może wskazywać m.in. na zakażenie wirusowe czy neutropenię autoimmunologiczną.
- płytki krwi (trombocyty) – zmiany w ich ilości, kształcie i rozmiarze; zmiany patologiczne wskazują na stany zapalne, zwłóknienie szpiku, niektóre nowotwory, nadczynność śledziony, marskość wątroby, nadpłytkowość i małopłytkowość.
Trudno mówić o ogólnie przyjętych normach rozmazu krwi, ponieważ lekarz intepretujący wyniki bierze pod uwagę indywidualną sytuację pacjenta – jego płeć, wiek, a także ogólną sytuację zdrowotną.
Ponadto – jak już zostało wspomniane – normy rozmazu mikroskopowego różnią się też między wykonującymi badanie laboratoriami, ponieważ używają do tego różnych sprzętów i odczynników.
Rozmaz krwi u dziecka
Podobnie, jak u pacjentów dorosłych, tak i u dzieci w niektórych sytuacjach zaleca się wykonanie rozmazu.
Samą morfologię powinno się robić dzieciom co jakiś czas profilaktycznie, nawet bez zaobserwowania żadnych niepokojących objawów. Pomaga ona wykluczyć niektóre nieprawidłowości, a w przypadku wątpliwego wyniku jest podstawą do pogłębienia diagnostyki.
Morfologia z rozmazem u dzieci jest wykonywana, kiedy morfologia ogólna wykazuje pewne odchylenia od normy, lub gdy widoczne są objawy takie jak np.:
- apatia,
- podwyższona temperatura ciała,
- nawracające infekcje,
- objawy grypopodobne występujące przewlekłe itd.
Normy rozmazu krwi u dzieci różnią się od tych przyjętych dla osób dorosłych, a ponadto zmieniają się z wiekiem. Interpretacji wyników – szczególnie u najmłodszych pacjentów – powinien zatem dokonywać wyłącznie lekarz.
Zdarza się, że na wydruku laboratorium podaje normy dotyczące dorosłych i wynik wydaje się nieprawidłowy, choć wcale taki nie jest. Normy morfologii z rozmazem u dzieci, tak jak u dorosłych, obejmują wiele odrębnych parametrów i tylko specjalista – porównując je ze sobą – potrafi na ich podstawie postawić diagnozę lub kieruje na dodatkowe badania.
Przebiega badania wygląda również tak samo, jak u dorosłych pacjentów. Aby pobrać próbkę krwi do analizy, należy pobrać ją z dołu łokciowego dziecka będącego na czczo.
Wyniki rozmazu krwi
Aby wyniki morfologii z rozmazem były wiarygodne, pacjent powinien zgłosić się na pobranie rano, na czczo. Najlepiej, kiedy ostatni posiłek zjedzony zostaje poprzedniego dnia przed godziną osiemnastą. Cukry i tłuszcze zawarte w pożywieniu mogą np. podnieść liczbę leukocytów we krwi i zafałszować wynik laboratoryjnej analizy.
Na wyniki rozmazu krwi może też wpłynąć duży wysiłek fizyczny. Również podnosi on liczbę leukocytów, co zaburza prawidłową ocenę stanu zdrowia. Przed pobraniem krwi nie powinno się zatem ani jeść ani wykonywać żadnych ćwiczeń ruchowych.
Ile czeka się na wynik morfologii z rozmazem? Niektóre placówki dokonujące pobrania nie dysponują własnym laboratorium i muszą przekazywać próbki. Nie trwa to jednak długo, ponieważ krew musi zostać przebadana w ciągu kilku godzin od pobrania.
W przeciwnym razie próbka nie nadaje się już do analizy mikroskopowej. W związku z tym czas oczekiwania zwykle nie jest długi, a wynik dostępny jest online już następnego dnia. Jeśli pacjent chce odebrać wynik w przychodni, w formie papierowej, niekiedy musi poczekać, aż zostanie on nadesłany z laboratorium.
Cena rozmazu krwi
Koszty związane z większością badań lekarskich różnią się w zależności od miasta i placówki, gdzie się je przeprowadza. Podobnie jest z ceną morfologii z rozmazem ręcznym, choć tu różnice nie są znaczące, ponieważ cały koszt oscyluje w granicach kilkunastu złotych (w tym około 10 zł to cena morfologii ogólnej, a kilka złotych – cena rozmazu krwi obwodowej).
Choć cena badania krwi z rozmazem nie jest wysoka, warto wykonać badanie w ramach refundacji Narodowego Funduszu Zdrowia. Testy tego rodzaju w zdecydowanej większości przypadków robione są na wyraźne zlecenie lekarza, a badaniu ze skierowaniem można poddać się bezpłatnie, niemal w każdej placówce dysponującej punktem pobrań krwi.
