Co to jest ślina?
Ślina jest płynem wypełniającym jamę ustną i tworzącym jej specyficzne środowisko. W terminologii naukowej spotykane są dwa określenia, z których pierwsze jest węższe, a drugie szersze:
- ślina właściwa - rzadka wydzielina wytwarzana przez:
- trzy duże, parzyste gruczoły ślinowe (tzw. ślinianki): przyuszne, podjęzykowe i podżuchwowe,
- kilkaset podobnych, ale znacznie mniejszych struktur zlokalizowanych w błonie śluzowej warg, podniebienia, języka i policzków;
- ślina mieszana, w skład której wchodzą nie tylko produkty pracy ślinianek, ale też przedostające się do jamy ustnej: wydzieliny z nosa i gardła, przesięk surowicy krwi, płyny dziąsłowe, resztki pożywienia, złuszczony nabłonek, setki różnego typu mikroorganizmów.
Wydzielanie śliny jest procesem ciągłym, trwającym nieprzerwanie przez całe życie. W ciągu doby gruczoły ślinowe wytwarzają około 1-1,5 litra płynu, najwięcej w czasie spożywania pokarmów (około 1,5 – 2,3 ml na minutę), najmniej podczas snu (0,05 ml/min.)
Skład śliny
Skład śliny jest zmienny i zależy od cech osobniczych danej jednostki, a także wieku, płci, stanu zdrowia, aktywności, a nawet pory roku.
Generalnie jednak, jak podają źródła naukowe, w około 99 procentach ślina składa się z wody, natomiast pozostały 1 procent stanowią w różnych proporcjach substancje stałe, w tym:
1) organiczne:
- białka - immunoglobuliny, enzymy, albuminy i glikoproteiny, z czego szczególną wagę przykłada się do tych ostatnich. Nazywane też mucynami, stanowią o gęstości i lepkości śliny, ułatwiają formowanie tzw. kęsów pokarmu, a także chronią tkanki miękkie jamy ustnej. Ze względu na zawartość mucyn, ślinę dzieli się na surowiczą oraz śluzową,
- niebiałkowe substancje azotowe: mocznik, kwas moczowy, aminokwasy, kreatynina
- lipidy: wolne kwasy tłuszczowe, cholesterol, lecytyna, fosfolipidy,
- hormony: steroidy,
2) nieorganiczne, występujące w postaci jonów, pochodzące w głównej mierze z krwi:
- kationy sodu (Na+), potasu (K+), wapnia (Ca2+) i magnezu (Mg2+);
- aniony chloru(Cl-), fluoru (F-), wodorowęglanu (HCO3-).
Funkcje śliny
Płyn wypełniający jamę ustną pełni szereg istotnych ról dla ustroju człowieka.
Najważniejsze funkcje śliny to:
- trawienna:wydzielina, a zwłaszcza znajdujące się w niej mucyny, pozwalają sformułowaćkęs, który zostanie w zwartej formie przetransportowany w dół układu pokarmowego, aż do żołądka. Zawarte w ślinie enzymy rozkładają też skrobię oraz inne wielocukry;
- ochronna:ślina nawilża błonę śluzową oraz zęby. Zabezpiecza je przed urazami mechanicznymi, chemicznymi i termicznymi, a także łagodzi skutki podrażnień. Przyspiesza gojenie ran, owrzodzeń i oparzeń. Hamuje procesy zapalne w obrębie jamy ustnej. Chroni powierzchnię zębów przed nadmiernym zużywaniem w czasie jedzenia oraz na skutek mimowolnego zaciskania. Zapobiega demineralizacji zębów i zapewnia ich remineralizację;
- immunologiczna:wskładzie śliny znajdują się liczne przeciwciała (immunoglobuliny) klasy IgA, a także IgG oraz IgM. Zapewniają one podstawową obronę przed zakażeniami bakteryjnymi, w tym paciorkowcowymi. Dodatkowo skuteczność śliny w zwalczaniu patogenów zwiększają enzymy oraz substancje białkowe takie, jak lizozym czy histatyna, zabójcze dla wybranych drobnoustrojów. Co ważne, ślina działa także antyoksydacyjnie, zwalczając aktywność wolnych rodników, czyli szkodliwych, reaktywnych form tlenu;
- buforowa:wydzielina produkowana przez ślinianki pomaga utrzymać tzw. równowagę kwasowo-zasadową, neutralizując kwasy organiczne pochodzące z pokarmów oraz będące wytworem bakterii próchnicznych. Dzięki niej pH jamy ustnej utrzymuje się na poziomie 5,7 – 6,2 , a więc delikatnie tylko kwaśnym.
Gęsta ślina
Różnego typu parametry śliny od dawna używane są w medycynie jako wskaźniki diagnostyczne. Jednym z nich jest gęstość (prawidłowe wyniki mieszczą się w przedziale 1,002–1,012 g/ml).
Tak jak zostało powiedziane wyżej, wzrasta ona przede wszystkim wraz ze zwiększaniem znajdujących się w niej mucyn, niekiedy także w związku z podniesioną zawartością innych składników stałych. W wielu przypadkach gęsta ślina uznawana jest za jedno z kryteriów rozpoznania określonych schorzeń, wśród których wymienić można takie problemy zdrowotne, jak:
- infekcje bakteryjne, wirusowe i grzybicze jamy ustnej;
- zaburzenia pracy określonych gruczołów ślinowych;
- próchnica;
- cukrzyca;
- zaburzenia pracy nerek;
- choroby nowotworowe;
- zespół nabytej nieodporności,
Nadmiar śliny
Objawem chorobowym często jest też nadmiar śliny w ustach. Bezpośrednią przyczyną tzw. ślinotoku jest nadaktywność ślinianek, ewentualnie - trudności z przełykaniem wytworzonej wydzieliny. Etiopatogeneza tych zjawisk jest zróżnicowana.
Większe ilości śliny produkowane są na widok lub w reakcji na smak i zapach niektórych potraw (zwłaszcza ostrych i kwaśnych), co jest stanem naturalnym, fizjologicznym i pożądanym. Jeśli jednak symptom ten występuje w oderwaniu od konsumpcji produktów żywnościowych i ma charakter stały, stanowić powinien powód do niepokoju.
W zależności od innych objawów, nadmierna produkcja śliny może wskazywać na następujące schorzenia i dysfunkcje:
- zaburzenia neurologiczne, takie jak choroba Parkinsona, stwardnienie zanikowe boczne;
- schorzenia i zaburzenia genetyczne, w tym zespół Downa czy choroba Wilsona;
- choroby nowotworowe jamy ustnej i przełyku, w tym rak krtani lub gardła;
- mononukleoza, czyli ostra choroba zakaźna wywoływana przez wirus EBV (Epstein-Barr);
- wścieklizna występująca po ugryzieniu przez dzikie lub niezaszczepione zwierzę domowe;
- różnego typu infekcje bakteryjne, wirusowe i grzybicze, stymulujące organizm do wydzielania śliny w celu wykorzystania znajdujących się w nich przeciwciał i innych elementów reakcji odpornościowej.
