Zaburzenia psychiczne mogą być zaraźliwe wśród młodzieży 😦 Dowiedz się więcej!
Zaburzenia psychiczne mogą być zaraźliwe wśród młodzieży 😦 Dowiedz się więcej!
Zaburzenia psychiczne mogą być zaraźliwe wśród młodzieży 😦 Dowiedz się więcej!

Ślina - skład i funkcje. Znaczenie konsystencji i nadmiaru

Ślina jest jednym z najważniejszych płynów ustrojowych w organizmie człowieka. Choć składa się głównie z wody, pełni szereg kluczowych funkcji, w tym trawienną, ochronną oraz immunologiczną. Jednocześnie może być wykorzystywana jako wskaźnik różnych stanów chorobowych, których objawami są takie jej parametry, jak konsystencja oraz ilość.
Badanie śliny
źródło:123RF
Spis treści

Co to jest ślina?

Ślina jest płynem wypełniającym jamę ustną i tworzącym jej specyficzne środowisko. W terminologii naukowej spotykane są dwa określenia, z których pierwsze jest węższe, a drugie szersze:

  • ślina właściwa - rzadka wydzielina wytwarzana przez:
  1.  trzy duże, parzyste gruczoły ślinowe (tzw. ślinianki): przyuszne, podjęzykowe i podżuchwowe, 
  2.  kilkaset podobnych, ale znacznie mniejszych struktur zlokalizowanych w błonie śluzowej warg, podniebienia, języka i policzków;
  • ślina mieszana, w skład której wchodzą nie tylko produkty pracy ślinianek, ale też przedostające się do jamy ustnej: wydzieliny z nosa i gardła, przesięk surowicy krwi, płyny dziąsłowe, resztki pożywienia, złuszczony nabłonek, setki różnego typu mikroorganizmów.

Wydzielanie śliny jest procesem ciągłym, trwającym nieprzerwanie przez całe życie. W ciągu doby gruczoły ślinowe wytwarzają około 1-1,5 litra płynu, najwięcej w czasie spożywania pokarmów (około 1,5 – 2,3 ml na minutę), najmniej podczas snu (0,05 ml/min.)

Reklama

Skład śliny

Skład śliny jest zmienny i zależy od cech osobniczych danej jednostki, a także wieku, płci, stanu zdrowia, aktywności, a nawet pory roku. 

Generalnie jednak, jak podają źródła naukowe, w około 99 procentach ślina składa się z wody, natomiast pozostały 1 procent stanowią w różnych proporcjach substancje stałe, w tym:

1) organiczne:

  • białka - immunoglobuliny, enzymy, albuminy i glikoproteiny, z czego szczególną wagę przykłada się do tych ostatnich. Nazywane też mucynami, stanowią o gęstości i lepkości śliny, ułatwiają formowanie tzw. kęsów pokarmu, a także chronią tkanki miękkie jamy ustnej. Ze względu na zawartość mucyn, ślinę dzieli się na surowiczą oraz śluzową,
  • niebiałkowe substancje azotowe: mocznik, kwas moczowy, aminokwasy, kreatynina
  • lipidy: wolne kwasy tłuszczowe, cholesterol, lecytyna, fosfolipidy,
  • hormony: steroidy,

2) nieorganiczne, występujące w postaci jonów, pochodzące w głównej mierze z krwi: 

  • kationy sodu (Na+), potasu (K+), wapnia (Ca2+) i magnezu (Mg2+);
  • aniony chloru(Cl-), fluoru (F-), wodorowęglanu (HCO3-).

Reklama

Funkcje śliny

Płyn wypełniający jamę ustną pełni szereg istotnych ról dla ustroju człowieka. 

Najważniejsze funkcje śliny to:

  • trawienna:wydzielina, a zwłaszcza znajdujące się w niej mucyny, pozwalają sformułowaćkęs, który zostanie w zwartej formie przetransportowany w dół układu pokarmowego, aż do żołądka. Zawarte w ślinie enzymy rozkładają też skrobię oraz inne wielocukry;
  •  ochronna:ślina nawilża błonę śluzową oraz zęby. Zabezpiecza je przed urazami mechanicznymi, chemicznymi i termicznymi, a także łagodzi skutki podrażnień. Przyspiesza gojenie ran, owrzodzeń i oparzeń. Hamuje procesy zapalne w obrębie jamy ustnej. Chroni powierzchnię zębów przed nadmiernym zużywaniem w czasie jedzenia oraz na skutek mimowolnego zaciskania. Zapobiega demineralizacji zębów i zapewnia ich remineralizację;
  • immunologiczna:wskładzie śliny znajdują się liczne przeciwciała (immunoglobuliny) klasy IgA, a także IgG oraz IgM. Zapewniają one podstawową obronę przed zakażeniami bakteryjnymi, w tym paciorkowcowymi. Dodatkowo skuteczność śliny w zwalczaniu patogenów zwiększają enzymy oraz substancje białkowe takie, jak lizozym czy histatyna, zabójcze dla wybranych drobnoustrojów. Co ważne, ślina działa także antyoksydacyjnie, zwalczając aktywność wolnych rodników, czyli szkodliwych, reaktywnych form tlenu;
  • buforowa:wydzielina produkowana przez ślinianki pomaga utrzymać tzw. równowagę kwasowo-zasadową, neutralizując kwasy organiczne pochodzące z pokarmów oraz będące wytworem bakterii próchnicznych. Dzięki niej pH jamy ustnej utrzymuje się na poziomie 5,7 – 6,2 , a więc delikatnie tylko kwaśnym. 

Reklama

Gęsta ślina

Różnego typu parametry śliny od dawna używane są w medycynie jako wskaźniki diagnostyczne. Jednym z nich jest gęstość (prawidłowe wyniki mieszczą się w przedziale 1,002–1,012 g/ml). 

Tak jak zostało powiedziane wyżej, wzrasta ona przede wszystkim wraz ze zwiększaniem znajdujących się w niej mucyn, niekiedy także w związku z podniesioną zawartością innych składników stałych. W wielu przypadkach gęsta ślina uznawana jest za jedno z kryteriów rozpoznania określonych schorzeń, wśród których wymienić można takie problemy zdrowotne, jak:

  • infekcje bakteryjne, wirusowe i grzybicze jamy ustnej;
  •  zaburzenia pracy określonych gruczołów ślinowych;
  • próchnica;
  • cukrzyca;
  • zaburzenia pracy nerek;
  • choroby nowotworowe;
  • zespół nabytej nieodporności,

Reklama

Nadmiar śliny

Objawem chorobowym często jest też nadmiar śliny w ustach. Bezpośrednią przyczyną tzw. ślinotoku jest nadaktywność ślinianek, ewentualnie - trudności z przełykaniem wytworzonej wydzieliny. Etiopatogeneza tych zjawisk jest zróżnicowana.

Większe ilości śliny produkowane są na widok lub w reakcji na smak i zapach niektórych potraw (zwłaszcza ostrych i kwaśnych), co jest stanem naturalnym, fizjologicznym i pożądanym. Jeśli jednak symptom ten występuje w oderwaniu od konsumpcji produktów żywnościowych i ma charakter stały, stanowić powinien powód do niepokoju. 

W zależności od innych objawów, nadmierna produkcja śliny może wskazywać na następujące schorzenia i dysfunkcje:

  • zaburzenia neurologiczne, takie jak choroba Parkinsona, stwardnienie zanikowe boczne;
  • schorzenia i zaburzenia genetyczne, w tym zespół Downa czy choroba Wilsona;
  • choroby nowotworowe jamy ustnej i przełyku, w tym rak krtani lub gardła;
  • mononukleoza, czyli ostra choroba zakaźna wywoływana przez wirus EBV (Epstein-Barr);
  • wścieklizna występująca po ugryzieniu przez dzikie lub niezaszczepione zwierzę domowe;
  • różnego typu infekcje bakteryjne, wirusowe i grzybicze, stymulujące organizm do wydzielania śliny w celu wykorzystania znajdujących się w nich przeciwciał i innych elementów reakcji odpornościowej.

Czytaj również

Bibliografia

  • Ślina – skład i funkcje. Zakład Chemii Medycznej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego, https://www.pum.edu.pl
  • Dorota Szydlarska, Wiesław Grzesiuk, Agnieszka Kupstas, Ewa Bar-Andziak, Ślina jako materiał diagnostyczny, Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 6
  • Iwona Przywitowska i inni, Szybkość wydzielania śliny, białko całkowite i pH u dzieci wolnych od próchnicy w wieku od 5 do 18 lat, Nowa Stomatol 2019; 24(2)
Piotr  Brzózka - dziennikarz wyróżniony w konkursie Dziennikarz Medyczny Roku 2023
Artykuł napisany przez
Piotr Brzózka - dziennikarz wyróżniony w konkursie Dziennikarz Medyczny Roku 2023
Dziennikarz wyróżniony w konkursie "Dziennikarz Medyczny Roku 2023". Autor tysięcy publikacji o tematyce medycznej, ekonomicznej, politycznej i społecznej. Przez 15 lat związany z Dziennikiem Łódzkim i Polska TheTimes. Z wykształcenia socjolog stosunków politycznych, absolwent Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego. Po godzinach fotografuje, projektuje, maluje, tworzy muzykę.
Pokaż więcej
Czy ten artykuł był dla Ciebie pomocny?
Dziękujemy za przeczytanie naszego artykułu do końca.
Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami na
temat zdrowia i zdrowego stylu życia,
zapraszamy na nasz portal ponownie!
Specjaliści współpracujący z medme
25674

Wojciech Ziółkowski

magister farmacji

Poznaj mnie
25626

Katarzyna Kulig

dermatolog i wenerolog

Poznaj mnie
25675

Marzena Rojek-Ledwoch

dietetyczka, psychodietetyczka

Poznaj mnie
25676

Kamila Pawłowska

dietetyk kliniczny, psychodietetyk

Poznaj mnie
25625

Sylwia Borowska

doktor nauk farmaceutycznych

Poznaj mnie
25886

Magdalena Grosiak

diagnosta laboratoryjny

Poznaj mnie
25887

Magdalena Rutkowska

lekarz weterynarii

Poznaj mnie
25879

Anna Lewandowska

psychiatra dziecięcy

Poznaj mnie
25888

Jolanta Woźniak

prawnik

Poznaj mnie
Pokaż wszystkich
Więcej z kategorii Układ pokarmowy
Trzustka - gdzie jest i jak boli? Funkcje, budowa i choroby
Kobietę boli trzustka
Gdzie i po której stronie jest wyrostek robaczkowy?
Wyrostek robaczkowy
Dwunastnica: gdzie jest, jak boli? Budowa, funkcje i choroby dwunastnicy
Wizualizacja przewodu pokarmowego człowieka
Podobne artykuły
Gruczoły układu pokarmowego
Drogi żółciowe
Drogi żółciowe - budowa anatomiczna i choroby. Jakie pełnią funkcje?
Badanie śliny
Ślina - skład i funkcje. Znaczenie konsystencji i nadmiaru
Wizualizacja kosmków jelitowych
Kosmki jelitowe – budowa, funkcje i choroby. Jak odbudować?
Model przewodu pokarmowego
Krezka - brzuszna i grzbietowa. Anatomia, funkcje i choroby

Reklama


Sonda
Sonda redakcyjna
Jakie funkcje Twojego CGM są dla Ciebie najważniejsze?
Touchcare CGM