Czym są zaparcia nawykowe?
O zaparciach mówi się wtedy, gdy u pacjenta w ciągu trzech ostatnich miesięcy występowały mniej niż 3 wypróżnienia tygodniowo, a dodatkowo także inne dolegliwości związane z defekacją, takie jak:
- konieczność parcia podczas wypróżniania,
- oddawanie twardego, zbitego stolca,
- uczucie niepełnego załatwienia się,
- brak biegunek.
W zależności od etiologii zaparcia dzieli się na pierwotne i wtórne. Pierwsze nie mają związku z chorobą organiczną, dlatego są nazywane zaparciami czynnościowymi.
Drugie zaś są spowodowane procesem chorobowym toczącym się z organizmie. Do zatwardzeń czynnościowych zaliczane są tzw. zaparcia nawykowe (inaczej psychogenne), które rozwijają się na skutek świadomego powstrzymywania się od oddawania stolca.
Przewlekłe zaleganie stolca w jelitach skutkuje bowiem osłabieniem czucia w odbytnicy. Na zaparcia psychogenne najczęściej cierpią dzieci.
Zaparcia nawykowe u dzieci
Zaparcia nawykowe u dziecka rozwijają się zazwyczaj pomiędzy 1. a 4. rokiem życia. Co warto podkreślić, dziecko między 12. a 24. miesiącem życia uczy się kontrolowania zwieraczy. Na tym etapie rozwoju jego uwaga jest skoncentrowana na defekacji. Również rodzice skupiają się na tej czynności, próbując nauczyć swoją pociechę korzystania z nocnika.
Dziecko w tym okresie uczy się kontroli, a także nabiera poczucia własnej sprawczości. W wielu przypadkach wyraża swoje emocje poprzez defekację lub powstrzymywanie się od niej. Niekiedy jakieś traumatyczne wydarzenie może sprawić, że dziecko zacznie powstrzymywać się od wypróżniania.
Przyczyną nawykowego zaparcia u dzieci może być ponadto strach przed bólem, który wystąpił przy wcześniejszym oddawaniu stolca. Unikanie defekacji może mieć także bardziej prozaiczne przyczyny – może na przykład wynikać z pośpiechu lub niechęci do odrywania się od ulubionej zabawy.
Zaparcia nawykowe u dorosłych
Zaparcia nawykowe diagnozuje się także u dorosłych, ale mają one odmienną etiologię niż u dzieci. Nie wynikają bowiem ze świadomego powstrzymywania się od defekacji.
Zwykle zatwardzenie nawykowe w populacji dorosłych jest efektem obniżonej motoryki przewodu pokarmowego na skutek długotrwałego stosowania leków przeczyszczających. Co potocznie bywa określane jako rozleniwienie jelit.
Na zaparcia nawykowe cierpią także osoby, które prowadzą siedzący tryb życia i nie uprawiają żadnej aktywności fizycznej. Brak ruchu nieuchronnie prowadzi do wydłużonego pasażu jelitowego.
Jak leczyć zaparcia nawykowe?
W przypadku zaparć nawykowych u dorosłych wskazana jest modyfikacja stylu życia oraz diety. Zaparcia nawykowe u dzieci natomiast mają podłoże psychologiczne, dlatego niezbędna jest pomoc psychologa.
Terapeuta z użyciem różnorodnych metod diagnostycznych („Drzewo”, „Rysunek Rodziny”, Test Stosunków Rodzinnych, Test Barwnych Piramid) postawi dziecku diagnozę oraz rozpocznie terapię zgodnie z wyznaczonymi wcześniej celami.
Przykładowo, celem terapii może być obniżenie poziomu lęku odczuwanego w związku z defekacją. W przypadku leczenia zaparć nawykowych psycholog zwykle stosuje takie metody jak:
- bajki terapeutyczne,
- zabawy terapeutyczne,
- rozmowy kierowane
- kalendarzyk wypróżnień.
Co bardzo istotne, w terapię dziecka cierpiącego na nawykowe zaparcia powinna być włączona cała rodzina.
Dieta przy zaparciach nawykowych
Zasadniczo dieta na zatwardzenie polega na zwiększeniu spożycia pokarmów zawierających błonnik, który ułatwia oddawanie stolca i poprawia rytm wypróżnień.
Do produktów zawierających dużą ilość błonnika należą:
- razowe pieczywo,
- kasze gruboziarniste, razowe makarony i brązowy ryż,
- świeże owoce i warzywa (jabłka, porzeczki, agrest, fasola, groch, soja, ogórki kiszone, kapusta),
- suszone owoce (śliwki, morele),
- przetwory mleczne (jogurt naturalny, maślanka, kefir),
- oleje roślinne (oliwa z oliwek, olej lniany).
