Czym są glikokortykoidy?
Glikokortykoidy (inne stosowane powszechnie określenia: glikokortykosteroidy, kortykosteroidy) są naturalnymi hormonami syntezowanymi przez korę nadnerczy. U człowieka dominującą substancją z tej grupy jest kortyzol, u wielu zaś innych ssaków – kortykosteron. Do tego należy dodać ich nieaktywne formy – kortyzon oraz i 11-dehydrokortykosteron.
Glikokortykoidy pełnią rolę kluczową dla organizmu ludzkiego, biorąc udział w metabolizmie węglowodanów, białek i tłuszczy oraz spełniając szereg innych ważnych funkcji. Wytwarzane są z cholesterolu pod wpływem hormonu adrenokortykotropowego (ACTH), a długi i skomplikowany proces ich sekrecji zachodzi w kilku etapach kontrolowanych przez oś podwzgórze-przysadka-nadnercza.
Wydzielanie glikokortykoidów związane jest z:
- rytmem okołodobowym (rośnie w porze wzmożonej aktywności, maleje w nocy);
- reakcją na stres bądź fizyczne zmęczenie.
Jak działają hormony wydzielane przez korę nadnerczy? W jaki sposób ich syntetyczna forma znalazła zastosowanie w medycynie? Dlaczego są one uważane za zbawienne i niebezpieczne jednocześnie?
Jak działają hormony nadnerczy?
Hormony nadnerczy działają w odpowiedzi na sygnały emocjonalne i fizyczne zbierane z organizmu przed podwzgórze:
● przygotowują organizm do radzenia sobie ze stresem,
● regulują metabolizm kluczowych składników odżywczych,
● biorą udział w odpowiedzi immunologicznej układu odpornościowego,
● zapewniają równowagę wodno-elektrolitową,
● regulują ciśnienie krwi,
● uczestniczą w metabolizmie kości,
● pomagają utrzymać właściwą temperaturę ciała,
● modyfikują nastrój oraz zachowanie człowieka.
Leki glikokortykoidy
Pod pojęciem glikokortykoidów kryje się jednocześnie szeroka grupa syntetycznych substancji o szerokim zastosowaniu farmaceutycznym. Historia ich wykorzystania w medycynie sięga lat 40. XX wieku. Wówczas to trzyosobowy zespół badaczy, Edward Calvin Kendall, Otto Wintersteiner i Tadeusz Reichstein, wyizolował z nadnerczy kortyzon.
Odkrycie w krótkim czasie pozwoliło na stworzenie i uruchomienie produkcji leku na reumatoidalne zapalenie stawów, samym zaś naukowcom przyniosło medycznego Nobla. W kolejnych latach syntetyczne leki glikokortykoidy zaczęły być wykorzystywane na coraz szerszą skalę w terapii wielu schorzeń o bardzo różnym charakterze.
Działanie glikokortykosteroidów
Leki tego typu stosowane są miejscowo (na skórę), ale też aplikowane wziewnie, doustnie czy donosowo.
Działanie glikokortykosteroidów ma charakter:
● przeciwzapalny,
● antyalergiczny,
● przeciwświądowy,
● immunosupresyjny (ograniczający nieprawidłowe, zbyt silne reakcje układu odpornościowego),
- antyproliferacyjny (ograniczający nadmierne podziały komórkowe).
Dzięki temu znajdują dziś one zastosowanie w leczeniu takich chorób, jak:
● reumatoidalne zapalenie stawów,
● schorzenia dermatologiczne, w tym między innymi atopowe zapalenie skóry, pokrzywka, wysypka,
● reakcje alergiczne, takie jak katar sienny i wiele innych,
● łuszczyca,
● łysienie plackowate,
● liszaj płaski, rumieniowaty i twardzinowy,
● niedoczynność kory nadnerczy,
● stany zapalne o różnej etiologii.
Kortykosteroidy kolejnych generacji
Na przestrzeni kilkudziesięciu lat kortykosteroidy przeszły szereg kluczowych modyfikacji, wpływających na zróżnicowanie siły działania oraz bezpieczeństwo stosowania. Kolejno pojawiały się (opracowanie: K.Jaworek, w odniesieniu do leków stosowanych miejscowo):
● Generacja I: hydrokortyzon,
● Generacja II: : triamcinolon, flumetazon, flurandrenolon,
● Generacja III: betametazon, walerian betametazonu, fluocinolon,
● Generacja IV: walerian hydrokortyzonu, maślan hydrokortyzonu,
● Generacja V: dipropionianbetametazonu, propionian klobetazolu,
● Generacja VI: budesonid, furoinian mometazonu, prednikarbat, aceponian metyloprednizolonu, alklometazon, propionian flutikazonu
Działania niepożądane glikokortykosteroidów
Główną wadą glikortykosteroidów są działania niepożądane, w wielu przypadkach bardzo poważne i skutecznie ograniczające możliwość stosowania tych leków na szerszą skalę.
Wymienić wśród nich można takie dolegliwości, choroby i zaburzenia, jak:
● nadciśnienie tętnicze,
● cukrzyca,
● niewydolność nadnerczy,
● osteoporoza,
● otyłość,
● zatrzymywanie wody w organizmie,
● jaskra,
● trądzik,
● spadek odporności,
● zaburzenia afektywne (stany depresyjne, euforyczne),
● agresja, rozdrażnienie, pobudzenie,
● bezsenność,
● osłabienie siły mięśniowej,
● rozstępy.
Lista ta jest bardzo długa. Z tego powodu większość glikokortykosteroidów dostępna jest w aptekach wyłącznie na receptę, a ich stosowanie powinno być krótkotrwałe i kontrolowane przez lekarza. W skrajnych przypadkach przyjęcie bardzo dużych ilości silnych leków kortykosteroidowych może się skończyć śmiercią pacjenta.
