Rzeżączka (tryper) jest ostrą lub przewlekłą infekcją rozwijająca się w obrębie nabłonka walcowatego i przejściowego dróg moczowo-płciowych, gardła i odbytu, wywoływaną przez dwoinkę rzeżączki Neisseria gonorrhoeae.
Rzeżączka należy do najczęstszych chorób zakaźnych przenoszonych drogą płciową.
Reklama
Rzeżączka - co to jest?
Rzeżączka (tryper) jest ostrą lub przewlekłą infekcją rozwijająca się w obrębie nabłonka walcowatego i przejściowego dróg moczowo-płciowych, gardła i odbytu, wywoływaną przez dwoinkę rzeżączki Neisseria gonorrhoeae.
Rzeżączka należy do najczęstszych chorób zakaźnych przenoszonych drogą płciową, szczególnie dużo zachorowań odnotowuje się w krajach rozwijających się, oraz w grupie wiekowej od 19 do 25 lat. Za rozpowszechnienie choroby odpowiada przede wszystkim jej łatwe przenoszenie się oraz częsty brak symptomów, a także słabo nasilone i mało specyficzne objawy zwłaszcza u kobiet.
Reklama
Rzeżączka - przyczyny
Rzeżączką można zarazić się na drodze kontaktów seksualnych, ale także poprzez korzystanie z:
- zanieczyszczonych ropną wydzieliną przedmiotów codziennego użytku (np. ręczniki, pościel, gąbki),
- na basenie,
- w saunie,
- a w przypadku noworodków może dojść do przeniesienia zakażenia od matki na dziecko w trakcie porodu.
Czynnikiem etiologicznym rzeżączki jest bakteria dwoinka o nazwie Nesisseria gonorrheae, zwana także gonokokiem. Bakteria ta atakuje nabłonek walcowaty i przejściowy pokrywający narządy układu moczowo-płciowego, gardło i odbyt.
W pierwszym etapie choroby w czasie kontaktu seksualnego, także oralnego i analnego, ale również w trakcie kąpieli w basenie, czy poprzez użycie ręczników, pościeli, bielizny, gąbki osoby zarażonej, dochodzi do wnikania bakterii w obrębie nabłonka walcowatego i przejściowego wyściełającego kanał szyjki macicy, cewkę moczową, gardło czy odbyt. Co istotne, aby doszło do zarażenia w czasie stosunku nie musi dojść do wytrysku, gdyż dwoinka lokalizuje się w błonie śluzowej i sam kontakt z wydzieliną śluzówki jest wystarczający do przeniesienia choroby.U dziewczynek przed okresem pokwitania dwoinka może atakować srom oraz przedsionek pochwy, gdyż w przeciwieństwie do dojrzałych kobiet na zakażenie jest u nich wrażliwy nabłonek zewnętrznych narządów płciowych.
U noworodków w przypadku choroby matki do zakażenia może dojść w trakcie przechodzenia dziecka przez kanał rodny w czasie porodu, a bakteria na ogół atakuje tkanki oka.
Wśród czynników ryzyka zakażenia rzeżączką należy wymienić:
- ryzykowne zachowania seksualne tj.: duża liczba partnerów seksualnych, przygodni partnerzy lub partner z rozpoznanym zakażeniem przenoszonym drogą płciową,
- udział w prostytucji,
- gwałt lub wykorzystanie seksualne,
- nie stosowanie prezerwatywy,
- zabieg przerwania ciąży,
- nie poddanie się leczeniu przez oboje partnerów seksualnych stwarzające ryzyko ponownego nabycia choroby.
Reklama
Rzeżączka - objawy
U mężczyzn na ogół choroba przebiega w postaci zapalenia cewki moczowej charakteryzującego się ropną wydzieliną. U kobiet rzeżączka ma często przebieg bezobjawowy lub z niewielkimi objawami, dlatego prowadzi do poważniejszych powikłań.
Zakażenie obejmuje u kobiet narządy pokryte nabłonkiem walcowatym, a więc:
- pochwę,
- szyjkę macicy,
- cewkę moczową,
u dziewczynek przed okresem pokwitania zewnętrzne narządy płciowe (srom i przedsionek pochwy).
W przypadku stosunków orogenitalnych i analnogenitalnych zakażenie może obejmować:
- jamę ustną,
- gardło,
- odbyt.
Objawy rzeżączki są odmienne w zależności od płci osoby chorej. U kobiet choroba często przebiega początkowo z niewielkimi dolegliwościami, ale większość kobiet zakażonych nie obserwuje u siebie żadnych symptomów. Często też objawy rzeżączki są mało specyficzne i mogą być mylone z symptomami zapalenia pęcherza moczowego, lub pochwy.
Objawy u kobiet obejmują:
- zwiększone, ropne upławy występujące już w kilka dni po zakażeniu,
- ból lub uczucie pieczenia przy oddawaniu moczu,
- zaburzenia cyklu miesięcznego tj. krwawienie z pochwy pomiędzy okresami oraz nadmiernie obfite, przedłużające się miesiączki,
- w przypadku powikłań może pojawić się zapalenie jajowodów (zwykle jednostronne), rzadziej zapalenie jajników i silny ból w obrębie podbrzusza, a nawet podrażnienie otrzewnej w okolicach miednicy mniejszej i gorączka,
- u dziewczynek przed okresem pokwitania może rozwinąć się zapalenie sromu i pochwy objawiające się obrzękiem i bolesnością warg sromowych oraz ropną wydzieliną z przedsionka pochwy.
Kobiety z rzeżączką są narażone na ryzyko wystąpienia poważnych powikłań, niezależnie od obecności lub nasilenia objawów choroby.
Podobnie jak w przypadku kobiet, niektórzy mężczyźni z rzeżączką mogą nie mieć żadnych symptomów. Jednak u części osób symptomy choroby pojawiają się od dwóch do pięciu dni po zakażeniu i mogą utrzymywać nawet 30 dni. Do najczęstszych objawów należą:
- ból i uczucie pieczenia przy oddawaniu moczu;
- obfita, biała, żółta czy zielona, wydzielina z penisa. Po kilku dniach, ilość wydzieliny na ogół maleje, a zapalenie przechodzi w postać przewlekłą;
- ból i pieczenie przy wzwodzie;
- rzadko, w przypadku powikłań choroby, może pojawić się gorączka, silny ból, tkliwość, czy obrzęk najądrzy lub zapalenie żołędzi;
- rzadszym powikłaniem jest zapalenie prostaty objawiające się bólem utrudniającym oddawanie stolca, a nawet siedzenie.
Po jakimś czasie objawy mogą słabnąć, a choroba przyjmuje postać przewlekłą i prowadzi do dalszych uszkodzeń tkanek i narządów.
Reklama
Rzeżączka - powikłania
U dzieci urodzonych z chorych na rzęsistkowicę matek zakażenie prowadzi do gonokokowego zapalenia spojówek oraz rogówki i może być przyczyną trwałego uszkodzenia wzroku. Wśród osób dorosłych do zapalenia w obrębie narządu wzroku dochodzi rzadko.
Do powikłań nie leczonej choroby należy m.in. u kobiet zapalenie narządów miednicy mniejszej prowadzące do uszkodzeń powodujących niepłodność i zwiększających ryzyko ciąży pozamacicznej, u mężczyzn może rozwijać się zapalenie gruczołu krokowego i najądrzy, również prowadzące do bezpłodności.
Rzeżączka może przedostawać się również do krwioobiegu, a z krwią do stawów i mieśni, gdzie wywołuje zapalenia. Choroba może czasem prowadzić także do uogólnionych zakażeń i posocznicy o stosunkowo łagodnym przebiegu.
Po wniknięciu do organizmu bakterie namnażają się łatwo w ciepłych i wilgotnych obszarach dróg rodnych i moczowych, w jamie ustnej, gardle, odbycie i oku powodując stan zapalny i związane z tym uszkodzenia tkanek i narządów. W przypadku braku odpowiedniego leczenia zapalenie po jakimś czasie obejmuje u kobiet wyższe partie narządu rodnego tj. macicę i przydatki. Dochodzi do rozwoju zapalenia w obrębie narządów miednicy mniejszej, co może prowadzić do powstania wewnętrznych ropni trudnych do wyleczenia i długotrwałego, przewlekłego bólu miednicy.
Dwoinka może także uszkadzać jajniki i jajowody powodując bezpłodność lub zwiększając ryzyko ciąży pozamacicznej. Ciąża pozamaciczna stanowi bezpośrednie zagrożenie życia kobiety. Dochodzi do niej w przypadku niedrożności jajowodów, gdy rozwój zapłodnionej komórki jajowej zachodzi poza macicą, na ogół w jajowodzie. U mężczyzn zakażenie może rozprzestrzeniać się z cewki moczowej do najądrzy i gruczołu krokowego. Powoduje to silny, przewlekły ból i prowadzi do bezpłodności.
W niektórych przypadkach bakterie mogą przedostawać się do układu krążenia i wraz z krwią lub limfą docierać do stawów i mięśni (w tym mięśnia sercowego), gdzie powodują stany zapalne i uszkodzenia tkanek. Rzeżączka może prowadzić również do bakteriemii i zapaleń opon mózgowo-rdzeniowych, w niektórych przypadkach wywołuje posocznicę o stosunkowo łagodnym przebiegu.
Choroba nie powoduje powstania odporności. Ludzie, którzy mieli rzeżączkę i zostali wyleczeni mogą zarazić się nią ponownie, jeśli dojdzie do kontaktu seksualnego z osobą chorą.
Reklama
Rzeżączka - zachorowalność
Przed wdrożeniem leczenia, ze względu na podobieństwo objawów, rzeżączka wymaga różnicowania z chlamydiozą i rzęsistkowicą. Według raportu PZH liczba zachorowań w Polsce wynosiła w 2007 roku 330 przypadków. Dane te jednak mogą być znacznie zaniżone, gdyż nie wszystkie przypadki zachorowań są zgłaszane do Sanepidu. Amerykańska organizacja CDC szacuje natomiast, że w USA dwoinką rzeżączki zakaża się ponad 700 000 osób rocznie.
Reklama
Rzeżączka a rzęsistek pochwowy i drożdżaki
Zakażenie N. gonorrhoeae może przebiegać równolegle z zakażeniem innymi patogenami błony śluzowej narządów płciowych, takimi jak rzęsistek pochwowy (Trichomonas vaginalis), drożdżaki (Candida albicans) i Chlamydia trachomatis, a występujące objawy mogą być związane ze współistniejącą chorobą wywołaną przez jeden z tych drobnoustrojów chorobotwórczych.
Reklama
Zakażenie odbytu - objawy
Objawy zakażenia odbytu u mężczyzn i kobiet mogą obejmować :
- świąd okolicy odbytu,
- ból,
- wydzielinę,
- krwawienie, lub bolesne skurcze jelit,
- czasem zaparcia i ból w czasie wypróżnienia.
Zakażenie gardła - objawy
Zakażenie odbytnicy może również nie powodować żadnych objawów. Zakażenie w gardle może spowodować:
- ból gardła,
- chrypkę,
- zaczerwienienie,
- utrudnienie w przełykaniu, ale zwykle nie powoduje żadnych dolegliwości.
Łagodna posocznica - objawy
Łagodna posocznica wywołana przedostaniem się i mnożeniem dwoinki rzeżączki w układzie krwionośnym, najczęściej występuje u kobiet. Objawami jest:
- niezbyt wysoka gorączka,
- ból stawów,
- charakterystyczne wykwity skórne.
Rzeżączka - okres wylęgania
Okres wylęgania się choroby, czyli czas od zakażenia do wystąpienia objawów wynosi u mężczyzn 3-6 dni czasem dłużej, u kobiet około 7-14 dni.
W przypadku kobiet, ze względu na słabo nasilone, niespecyficzne objawy, często czas wylęgania choroby jest trudny do określenia, a rzeżączka bywa mylona z zapaleniem pęcherza moczowego czy zapaleniem pochwy.
Rzeżączka - diagnostyka
Wszelkie nietypowe objawy, jak:
- ropna wydzielina,
- pieczenie podczas oddawania moczu,
- nietypowy ból,
- wysypka w obrębie narządów płciowych,
powinny być sygnałem do zaprzestania uprawiania seksu i do natychmiastowego zgłoszenia się do lekarza ginekologa lub urologa. Można także zgłosić się do działającej w okolicy poradni dermo-wenerologicznej. W celu zdiagnozowania rzeżączki lekarz, w zależności od miejsca rozwoju infekcji, może pobrać do badań:
- wymaz z cewki moczowej,
- wymaz z pochwy,
- wymaz z gardła,
- wymaz z odbytu.
W przypadku stwierdzenia rzeżączki należy także rozważyć badania w kierunku innych chorób przenoszonych drogą płciową, szczególnie chlamydiozy.Kobiety w ciąży, ze względu na poważne konsekwencje choroby u dziecka, powinny także być badane na rzeżączkę.
Po leczeniu należy udać się lekarza na wizytę kontrolną, w celu ponownego wykonania badań diagnostycznych potwierdzających wyleczenie choroby. Ludzie, którzy mieli rzeżączkę i zostali wyleczeni nie stają się odporni na zakażenie i mogą zarazić się chorobą ponownie w wyniku kontaktu seksualnego z osób chorą.
Jeśli symptomy utrzymują się nadal nawet po otrzymaniu leczenia, należy zwrócić się niezwłocznie do lekarza.W przypadku objawów sepsy gonokokowej należy niezwłocznie wezwać pogotowie.
Rzeżączka - wskazania do leczenia
Wskazania do leczenia to:
- dodatni wynik szybkiego badania diagnostycznego (preparat mikroskopowy),
- dodatni wynik posiewu w kierunku N. gonorrhoeae,
- przesłanki epidemiologiczne, jeśli u niedawnego partnera seksualnego została potwierdzona rzeżączka.
Osoba, u której zdiagnozowano rzeżączkę powinna zawiadomić wszystkich ostatnich partnerów seksualnych, aby mogli również przebadać się i podjąć leczenie, co zmniejsza ryzyko wystąpienia poważnych konsekwencji choroby. Należy poddać się badaniu nawet jeśli nie stwierdza się u siebie żadnych objawów, lecz partner ma rzeżączkę, lub jej objawy. Mężczyźni z objawowym zakażeniem cewki moczowej powinni poinformować wszystkie partnerki seksualne z ostatnich 2 tygodni. Chorzy z zakażeniem zlokalizowanym w innym miejscu (pochwa, gardło, odbyt) lub z zakażeniem bezobjawowym, muszą poinformować wszystkich partnerów z ostatnich 3 miesięcy. Partnerzy seksualni powinni zostać poddani leczeniu przeciwrzeżączkowemu, najlepiej po uprzednim zbadaniu w kierunku zakażenia przenoszonego drogą płciową.
Powikłania nieleczonej rzeżączki
Nieleczona rzeżączka zarówno u kobiet jak i u mężczyzn może doprowadzić do powikłań tj.:
- zapalenia cewki i pęcherza moczowego,
- zapalenie stawów, oraz zapalenie ścięgien i pochewek ścięgnistych,
- zapalenie mięśnia sercowego,
- zapalenie narządów miednicy mniejszej,
- zapalenie jajowodów i jajników,
- zapalenie najądrzy i gruczołu krokowego,
- zapalenie oka,
- uogólnione zakażenie krwi (sepsa) - zdarza się rzadko, w mniej niż 1% przypadków.
Do najpoważniejszych konsekwencji powikłań rzęsistkowicy należy:
- niepłodność męska i żeńska spowodowana stanem zapalnym i uszkodzeniami narządów płciowych,
- ciąża pozamaciczna,
- uszkodzenie mięśnia sercowego, szczególnie zastawek serca,
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
- ślepota,
- u noworodków zakażenie może spowodować utratę wzroku lub inne zakażenia, w tym zagrażające życiu zakażenia krwi dziecka,
- wykazano, że osoby z rzeżączką mogą łatwiej zarazić się wirusem HIV,
- w skrajnych przypadkach choroba może powodować śmierć.
Leczenie rzeżączki natychmiast po wykryciu jest szczególnie istotne, zwłaszcza u kobiet w ciąży, a prawidłowe leczenie zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłań.
Rzeżączka - badania
Do diagnostyki bakteriologicznej w przypadku mężczyzn pobiera się wydzielinę ropną z cewki moczowej, lub wykonuje się wymaz wprowadzając wymazówkę do cewki moczowej na głębokość około 2 cm. U kobiet pobiera się ropną wydzielinę z cewki lub z szyjki macicy. W przypadku zakażenia rozwijającego się w obrębie gruczołu Bartholina, można nakłuć ropień i pobrać ropę.
W niektórych przypadkach podejrzenia rzeżączki do badań może również zostać użyty mocz. U dziewczynek pobiera się wydzielinę z przedsionka pochwy. Można również pobrać wymaz z gardła lub okolic odbytu, jeśli choroba rozwija się w tym rejonie.
W przypadku, gdy rzeżaczka ma przebieg powikłany i dojdzie do zakażenia uogólnionego, do badań pobiera się materiały tj. krew, płyn mózgowo-rdzeniowy lub płyn stawowy.
Materiał kliniczny używa się do wykonania preparatów, które następnie są barwione, po czym przeprowadzane jest badanie mikroskopowe, w którym poszukuje się charakterystycznych komórek bakteryjnych. Metoda ta najlepiej sprawdza się w diagnozowaniu rzeżączki u mężczyzn. Ponadto, u mężczyzn badanie mikroskopowe wymazu z cewki moczowej jest czulsze, gdy występują objawy kliniczne (czułość około 90-95%), niż w przypadkach bezobjawowych (czułość około 50-75%).U kobiet czułość badania mikroskopowego wymazu z kanału szyjki macicy wynosi tylko około 37-50%, a w przypadku wymazu z cewki moczowej jedynie 20%. Badanie mikroskopowe nie nadaje się do oceny wymazu z gardła.
Materiał pobrany od pacjenta jest również posiewany na specjalne podłoża i po uzyskaniu hodowli przeprowadza się testy pozwalające zidentyfikować Neisseria gonorrhoeae.
Posiew jest łatwo dostępną, czułą (>95%) i tanią metodą diagnostyczną, która umożliwia także ocenę lekowrażliwości bakterii. W przypadku tej metody diagnostycznej istotny jest szybki transport próbki do laboratorium, gdyż dwoinki rzeżączki szybko obumierają i może to powodować uzyskanie wyniku fałszywie ujemnego.
W niektórych laboratoriach mikrobiologicznych dostępne są również testy serologiczne wykrywające antygen Neisseria gonorrhoeae. Są one bardzo czułe i specyficzne i mogą być pomocne w wykrywaniu zakażeń bezobjawowych lub w przypadkach, gdy są wątpliwości co do jakości pobranych próbek np. gdy transport lub przechowywanie materiału jest zbyt długie.
W przypadku osób które miały kontakt z osobą chorą na rzeżączkę wykonuje się wstępne badanie mikrobiologiczne, a w przypadku uzyskania wyniku ujemnego i nie zastosowania leczenia, w celu pewnego wykluczenia choroby należy po kilku dniach rozważyć ponowne wykonanie posiewów.
W ostatnich latach pojawiły się również testy molekularne oparte na reakcji PCR pozwalające na wykrywanie kwasu nukleinowego (DNA) Neisseria gonorrhoeae w różnym materiale klinicznym, także w wymazach z szyjki macicy. Metoda ta jest stosunkowo droga, lecz szybka, bardzo czuła i specyficzna.
Rzeżączka - leczenie
Jak w przypadku wszystkich chorób przenoszonych drogą płciową, badaniom diagnostycznym oraz leczeniu powinni poddać się oboje partnerzy. Do leczenia rzeżączki zarówno u młodzieży, jak i dorosłych stosuje się z powodzeniem antybiotyki tj.:
- penicylina,
- cefalosporyny III generacji,
- ciprofloksacyna.
W ostatnich latach w wyniku intensywnej terapii antybiotykowej i pojawiania się opornych na antybiotyki szczepów Neisseria gonorrhoeae, skuteczne leczenie rzeżączki staje się coraz trudniejsze. Odnotowano m.in. szczepy oporne na penicylinę. W Polsce szczepy te stwierdzane są w około 1% wszystkich wykrywanych przypadków rzeżączki i według zaleceń Instytutu Wenerologii, należy wówczas zastosować leczenie penicyliną prokainową.
Bardzo często u wielu osób z rzeżączką współistnieje również zakażenie Chlamydia trachomatis, rzęsistkowica czy grzybica, dlatego osoby te powinny być badane równolegle w kierunku innych chorób przenoszonych drogą płciową.
Ważne jest, aby zażyć pełną dawkę przepisanych leków i wyleczyć rzeżączkę, aby nie doprowadzić do nawrotów choroby i innych powikłań. Leczenie należy podjąć jak najszybciej, gdyż lek hamuje rozwój stanu zapalnego i niszczy bakterie, ale nie zniweluje szkód już wyrządzonych przez chorobę.
Leczenie rzeżączki może przebiegać następująco:
- jeden z antybiotyków: cyprofloksacyna, ofloksacyna, ampicylina lub cefiksim doustnie w dawce jednorazowej lub
- jeden z antybiotyków: ceftriakson, cefotaksym, spektomycyna domięśniowo w dawce jednorazowej.
W przypadku alergii na któryś z wymienionych leków leczenie alternatywne obejmuje amoksycylinę lub probenecid doustnie w dawce jednorazowej.
Rzeżączka - leczenie w ciąży
Kobiet w ciąży nie należy leczyć chinolonami i tetracyklinami. W tym przypadku zalecane leczenie to:
- jeden z antybiotyków w dawce jednorazowej, doustnie ceftriakson, cefotaksym, speknomycyna lub ampicylina w połączeniu z probenecydem domięśniowo również w dawce jednorazowej.
Leczenie pojedynczą dawką ampicyliny lub spektynomycyny jest mało skuteczne w terapii zakażenia gardła przez Neisseria ghonorroeae. Zalecane leczenie zakażenia gardła to:
- ceftriakson domięśniowo w dawce jednorazowej lub
- cyprofloksacyna lub ofloksacyna doustnie w dawce jednorazowej.
W trakcie leczenia należy pamiętać o unikaniu kontaktów seksualnych, zwłaszcza bez prezerwatywy, do czasu zakończenia terapii swojej i partnera. Po zakończeniu leczenia, a także w przypadku braku ustąpienia objawów choroby po terapii, należy udać się ponownie do lekarza.
Rzeżączka - zapobieganie
Najpewniejszym sposobem uniknięcia chorób przenoszonych drogą płciową jest powstrzymanie się od stosunków seksualnych lub monogamiczny związek z partnerem, który jest zdrowy.
Wśród innych istotnych czynników zmniejszających ryzyko zachorowania na rzeżączkę należy wymienić:
- konsekwentne stosowaniu prezerwatyw lateksowych, także w czasie stosunków oralnych,
- dbanie o higienę, nie używanie cudzych ręczników i bielizny, prawidłowe mycie rąk zapobiegające przeniesieniu bakterii do oczu,
- unikanie kąpieli w brudnych basenach,
- samoobserwacja i skuteczna diagnostyka osób zakażonych, szczególnie z bezobjawowym przebiegiem choroby i podjęcie natychmiastowego leczenia przez oboje partnerów
