Menopauza w terminologii medycznej oznacza ostatnie krwawienie miesiączkowe, po którym przez co najmniej 12 miesięcy miesiączka już nie występuje. Żeby rozpoznać menopauzę, należy wcześniej wykluczyć inne, patologiczne przyczyny zatrzymania miesiączki.

U kobiet w Polsce ostatnia miesiączka przeważnie występuje pomiędzy 46. a 57. rokiem życia (średnio około 50 roku życia). Okres okołomenopauzalny (perimenopauza) obejmuje kilka lat poprzedzających ostatnią miesiączkę i 12 miesięcy po jej wystąpieniu. W tym czasie występują objawy zapowiadające menopauzę.

Reklama

Zmiany hormonalne w organizmie kobiety

W okresie reprodukcyjnym (czyli wtedy, kiedy kobieta jest w stanie zajść w ciążę) stężenie hormonów płciowych (produkowanych w jajnikach) podlega cyklicznym zmianom, kontrolowanym przez dwa narządy zlokalizowane w mózgu – podwzgórze i przysadkę. Podwzgórze, począwszy od okresu pokwitania, produkuje hormon - gonadoliberynę (GnRH), która jest wydzielana w sposób pulsacyjny i wpływa na produkcję hormonów przysadkowych. Zaliczamy do nich folikulotropinę (FSH) oraz luteinotropinę (LH). FSH i LH pobudzają jajniki do cyklicznej produkcji hormonów płciowych - estrogenów i progesteronu.

Dzięki temu w organizmie kobiety dochodzi do comiesięcznych zmian błony śluzowej macicy i pochwy oraz dojrzewania pęcherzyków jajnikowych i owulacji.

Estrogeny i progesteron wpływają na funkcjonowanie wielu organów w naszym organizmie.

Estrogeny odpowiadają między innymi za:

• rozwój cech płciowych,

• wzrost błony śluzowej macicy i pochwy,

• zwiększenie krzepliwości krwi

• pobudzenie tworzenia kości.

Progesteron z kolei odpowiada za:

• przygotowanie macicy do ciąży i jej utrzymanie,

• podnosi temperaturę ciała,

• wraz z estrogenami pobudza rozrost pęcherzyków gruczołowych w piersiach.

Wydzielanie wszystkich powyższych hormonów podlega złożonej regulacji. W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że wzrost stężenia hormonów płciowych hamuje wydzielanie hormonów w przysadce oraz w podwzgórzu (tzw. ujemne sprzężenie zwrotne). Z kolei zmniejszenie stężenia estrogenów i progesteronu prowadzi do zwiększenia wydzielania FSH i LH oraz GnRH.

W okresie okołomenopauzalnym dochodzi do powolnego wygasania czynności hormonalnej jajników. Mimo zwiększonej produkcji FSH i LH, jajniki nie są wstanie wytworzyć odpowiedniej ilości estrogenów i progesteronu. W związku z tym występują zaburzenia cykli miesiączkowych oraz inne charakterystyczne objawy tego okresu.

W pewnym okresie życia kobiety produkcja hormonów w jajnikach wygasa zupełnie. Zanika miesiączka, kobieta nie jest zdolna do zajścia w ciążę. Wchodzi w tak zwany okres postmenopauzalny. Opisany powyżej proces, o ile występuje u kobiet po 40. roku życia, jest całkowicie fizjologiczny i wynika ze starzenia się jajników.

Każda kobieta w genach ma zapisany okres, przez który jej jajniki będą zdolne do produkcji odpowiedniej ilości hormonów płciowych. Oprócz tego na wiek wystąpienia menopauzy wpływają też inne czynniki, takie jak:

• warunki w jakich żyje kobieta,

• palenie papierosów (przyspiesza starzenie się jajników!)

• leki, które zażywa.

Z tego powodu menopauza i okres okołomenopauzalny nie jest uważany za chorobę. Zdarza się jednak, że objawy towarzyszące temu etapowi życia są bardzo dokuczliwe. W celu ich opanowania konieczna może być wizyta u lekarza oraz wdrożenie leczenia.

Reklama

Objawy menopauzy

Istnieje szereg symptomów, które mogą towarzyszyć okresowi okołomenopauzalnemu. Oczywiście u każdej kobiety będziemy obserwować „indywidualny zestaw” objawów. Różne będzie również ich nasilenie. Do najczęstszych objawów okresu około i postmenopauzalnego zaliczamy:

• Występowanie nieregularnych cykli miesiączkowych. Krwawienia mogą być mniej lub bardziej obfite. W pewnym momencie życia miesiączka zanika.

• Pojawianie się uderzeń gorąca i zlewnych potów. Objawy te występują zwykle 6-12 miesięcy przed ostatnią miesiączką i powoli ustępują 2-3 lata po niej. Uderzenia gorąca i zlewne poty mogą pojawiać się z różną częstotliwością: co miesiąc, co tydzień, a nawet co kilka godzin. Największe nasilenie kobiety obserwują zwykle w godzinach wieczornych.

• Szybkie zmiany nastroju, nadmierna drażliwość. Kobieta łatwo się denerwuje, odczuwa wzmożone, przyśpieszone bicie serca. U niektórych kobiet spadek stężenia hormonów płciowych doprowadza do wystąpienia depresji. Objawia się ona obniżeniem nastroju, ciągłym uczuciem lęku, niepokoju. W skrajnych przypadkach mogą pojawić się myśli i próby samobójcze. Występowanie myśli i prób samobójczych jest sygnałem, że kobieta potrzebuje fachowej pomocy. W takiej sytuacji należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza w celu wdrożenia odpowiedniego leczenia.

• Zaburzenia snu, trudności w zasypianiu, budzenie się w środku nocy. Może towarzyszyć temu uczucie ciągłego zmęczenia i osłabienia.

• Okresowy obrzęk i bolesność piersi. Stają się one nadwrażliwe na dotyk.

• Występowanie bólów i zawrotów głowy oraz uczucie mrowienia i swędzenia w różnych obszarach skóry.

• Spadek elastyczności skóry. Wynika ze zmniejszającej się z wiekiem zawartości w niej kwasu hialuronowego i kolagenu.

• Zmniejszenie nawilżenia pochwy. Objawia się uczuciem suchości, pieczeniem, świądem. Stosunki seksualne mogą stać się bolesne. Zwiększa się również częstość infekcji w drogach rodnych.

• Mimowolne oddawanie moczu zwłaszcza w czasie wykonywania wysiłku fizycznego, kaszlu, kichania. Wynika ze zmniejszenia napięcia mięśni w okolicy krocza oraz zmian zachodzących w błonie śluzowej cewki moczowej i pęcherza. Kobiety po menopauzie częściej również zapadają na infekcje dróg moczowych.

Reklama

Kiedy udać się do lekarza?

Problemami okresu okołomenopauzalnego zajmują się lekarze ginekolodzy. Na początku wizyty lekarz zbierze dokładny wywiad: zapyta o początek dolegliwości, ich charakter, nasilenie (przed wizyta warto sobie przypomnieć, kiedy dokładnie pojawiły się pierwsze objawy i jak zmieniały się w czasie). Następnie będzie chciał uzyskać informacje na temat:

• wieku, w którym wystąpiła pierwsza miesiączka;

• daty ostatniej miesiączki;

• obfitości i regularności krwawień miesiączkowych, dolegliwości im towarzyszących;

• przebytych ciąż i porodów;

• chorób, na które cierpi lub cierpiała w przeszłości pacjentka (szczególnie ważne są informacje na temat choroby zakrzepowo zatorowej, schorzeń wątroby, chorób nowotworowych) oraz zabiegów operacyjnych, które przeszła;

• chorób, na które cierpią członkowie najbliższej rodziny pacjentki (rodzice, rodzeństwo, dziadkowie); warto poinformować lekarza, o tym jak przebiegała menopauza u matki lub siostry pacjentki i w jakim wieku u nich wystąpiła;

• aktualnie zażywanych lekach (dotyczy to tylko leków stosowanych długotrwale – jeśli jest ich sporo warto sobie wcześniej przygotować ich listę);

• stosowanych używkach (alkohol, papierosy, narkotyki);

• alergii (na leki, produkty spożywcze, pyłki etc.).

Po zebraniu wywiadu lekarz rozpocznie badanie pacjentki. Dokona badania ginekologicznego, wykona USG przez pochwę, zbada piersi. Zmierzy ciśnienie tętnicze krwi. W razie konieczności pobierze materiał do badania cytologicznego rozmazu z szyjki macicy oraz skieruje pacjentkę na badanie mammograficzne piersi. Następnie wspólnie z nią zastanowi się nad dalszym postępowaniem.

Badania naukowe dowiodły, że uderzenia gorąca i zlewne poty mogą być nasilane przez:

• przebywanie w gorącym i wilgotnym otoczeniu;

• spożywanie gorących pokarmów;

• przeżywanie stresu psychicznego;

• palenie papierosów;

• otyłość;

• występowanie u pacjentki nadczynności tarczycy oraz guza chromochłonnego nadnerczy.

Modyfikacja powyższych czynników ryzyka (rzucenie palenia, zmniejszenie masy ciała) może przyczynić się do zmniejszenia dolegliwości wynikających ze zmian hormonalnych.

Reklama

Badania ma menopauzę

W celu potwierdzenia wejścia kobiety w okres okołomenopauzalny należy wykonać badania poziomu hormonów. Pomiędzy 2. a 5. dniem cyklu miesiączkowego (jeśli kobieta jeszcze miesiączkuje) należy oznaczyć poziom FSH i estradiolu. W tym celu pobiera się krew z żyły łokciowej. Do badania nie trzeba się specjalnie przygotowywać – nie ma potrzeby przychodzenia na czczo.

U kobiet w wieku rozrodczym stężenia FSH są niższe niż u kobiet, które wkroczyły w okres okołomenopauzalny, natomiast stężenia estrogenów są wysokie. Przyjmuje się, że u kobiet które przestały miesiączkować (i od ostatniego krwawienia minęło minimum 12 miesięcy) stężenia FSH: 42-182 j.m./L i LH: 8-102 j.m./L, natomiast stężenie estrogenów jest bardzo niskie.

Jeśli u kobiety w okresie okołomenopauzalnym stężenie FSH uzyskane w dwóch pomiarach przekroczy 30 j.m./L, pacjentka nie jest już w stanie zajść w ciążę. W związku z tym może przestać stosować metody antykoncepcyjne. Natomiast przed osiągnięciem tego stężenia, mimo występowania nieregularnych miesiączek, ciążą jest rzadko spotykana, ale możliwa.

Jeśli pacjentka planuje stosowanie hormonalnej terapii zastępczej (HTZ – patrz niżej) należy dodatkowo wykonać następujące badania:

• oznaczyć poziom enzymów świadczących o stanie wątroby (tzw. próby wątrobowe – ALAT, ASPAT);

• oznaczyć poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi (tzw. profil lipidowy);

• zbadać układ krzepnięcia (z reguły wykonuje się oznaczenie tzw. APTT);

• zrobić doustny test tolerancji glukozy (OGTT) - poziom glukozy należy oznaczyć we krwi na czczo oraz w dwie godziny po wypiciu szklanki wody, w której rozpuszczono 75 gramów glukozy; badanie pozwala rozpoznać nieprawidłowe stężenia cukru we krwi.

Reklama

Leczenie menopauzy - leki

U niektórych kobiet objawy towarzyszące menopauzie są wyjątkowo nasilone. W celu ich łagodzenia kobieta może stosować następujące metody farmakologiczne:

• hormonalną terapię zastępczą (HTZ),

• leki roślinne zawierające tzw. fitoestrogeny.

Hormonalna terapia zastępcza (HZT)

Hormonalna terapia zastępcza polega na podawaniu preparatów estrogenowych (typowe w okresie około i pomenopauzalnym) lub estrogenowo- progesteronowych (tzw. terapia substytucyjna w przypadku pacjentów z hipogonadyzmem lub przedwczesnym wygasaniem czynności jajników), które zastępują w organizmie kobiety jej naturalne hormony. Obecnie zaleca się stosowanie HTZ w przypadkach:

• umiarkowanego lub znacznego nasilenia uderzeń gorąca i potów nocnych,

• prewencji osteoporozy u kobiet w okresie pomenopauzalnym w przypadku współistnienia silnych objawów zespołu klimakterycznego

• zapobieganiu i leczeniu objawów zespołu klimakterycznego oraz spadku gęstości mineralnej kości u kobiet z hipogonadyzmem.

U kobiet, które nie mają macicy (przeszły zabieg jej usunięcia, czyli histerektomię), można podawać wyłącznie estrogeny (naturalne lub skoniugowane). U pozostałych kobiet zawsze należy stosować estrogeny w połączeniu z progestagenami. Komponenta gestagenna zapobiega przewlekłej stymulacji błony śluzowej macicy, czyli nieprawidłowym krwawieniem z dróg rodnych, rozrostom endometrium, czy nowotworom. Istnieje kilka możliwych dróg podania leków. Zaliczamy do nich:

• Drogę doustną. Tabletki mogą być przyjmowane stale (bez przerwy) lub przez 21 dni z 7 dniową przerwą. Terapia doustna nie jest zalecana u kobiet otyłych, z zaburzeniami stężenia lipidów we krwi, z kamicą pęcherzyka żółciowego i cukrzycą.

• Drogę przezskórną. Polega ona na stosowaniu plastrów, przyklejanych na skórę, z których powoli uwalnia się odpowiednia ilość hormonów.

• Drogą przezskórną lub przez błony śluzowe. Lek w postaci kremu lub żelu może być stosowany głęboko dopochwowo lub na skórę w dolnej części tułowia i uda. Terapia miejscowa jest szczególnie korzystna u kobiet ze zmianami zanikowymi w pochwie.

• Drogę domieśniową. Lek może być podany do mięśnia, skąd uwalnia się do krwi.

W zależności od sposobu podawania, terapię estrogenowo-progestagenową dzieli się na:

• terapię ciągłą, w której hormony przyjmowane są w sposób stały ( bez przerwy). Metoda ta preferowana jest kobiet, u których minął co najmniej rok od ostatniej miesiączki. Wadą tego schematu, jest możliwość pojawienia się plamień z dróg rodnych na początku jej stosowania.

• Terapię sekwencyjną, początkowo stosuje się tylko estrogen, a następnie dołącza się składnik gestagenny. W tym przypadku występuje krwawienie z odstawienia po zaprzestaniu stosowania gestagenów. Ta forma terapii preferowana jest u kobiet młodszych w okresie perimenopauzy. 

Leczenie hormonalne oprócz redukcji dokuczliwych objawów, korzystnie wpływa na stężenie lipidów we krwi oraz stan naczyń krwionośnych. Dzięki temu zmniejsza się ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca i nadciśnienia tętniczego. Zwiększeniu ulega także gęstość mineralna kości, spada ryzyko wystąpienia osteoporozy.

Niestety oprócz wywierania korzystnego wpływu na wiele narządów, HTZ zwiększa ryzyko wystąpienia raka piersi i raka błony śluzowej macicy. To ryzyko jest wyższe zwłaszcza po kilku latach stosowania HTZ.