Co to jest wstrząs anafilaktyczny?
Wstrząs anafilaktyczny ukazywany w filmach i artykułach, budzi przerażenie - szczególnie wśród rodziców małych alergików. Rzeczywiście, jest to bardzo poważne zagrożenie, jednak aby pomóc chorej osobie, trzeba zachować zimną krew i działać szybko.
Co to jest wstrząs anafilaktyczny znany jako szok anafilaktyczny? Zgodnie z definicją jest to ciężka reakcja alergiczna, która może zagrażać życiu. Rozpoczyna się nagle, a objawy szybko narastają, co może prowadzić do szybkiego spadku ciśnienia krwi i śmierci, jeśli chory bezzwłocznie nie otrzyma pomocy.
Anafilaksja a wstrząs anafilaktyczny są ze sobą ściśle powiązane, reprezentują różne aspekty tej samej ciężkiej reakcji alergicznej. Oto jak je rozróżnić:
- Anafilaksja to systemowa odpowiedź immunologiczna, co oznacza, że wpływa na wiele organów jednocześnie. Anafilaksja wywołuje szereg objawów, takich jak: obrzęk dróg oddechowych, co może utrudniać oddychanie, świąd, nudności, wymioty, biegunka, zawroty głowy, spadek ciśnienia krwi czy utrata przytomności. Objawy anafilaksji są różnorodne i nie zawsze muszą prowadzić do wstrząsu anafilaktycznego, chociaż zawsze stanowią poważne zagrożenie zdrowotne.
- Wstrząs anafilaktyczny to najcięższa forma anafilaksji. Jest to stan, w którym dochodzi do nagłego i gwałtownego spadku ciśnienia krwi. Może to prowadzić do niewydolności wielonarządowej i śmierci, jeśli nie zostanie szybko i skutecznie leczone. Wstrząs anafilaktyczny dotyka 1-3% populacji rocznie (za: mp.pl).
W klasyfikacji ICD-10 anafilaksja i wstrząs anafilaktyczny otrzymały kod T78.2., natomiast w nowszej ICD-11 - 4A63.
Kluczowa jest różnica między wstrząsem anafilaktycznym a histaminowym - dotyczy ona głównie mechanizmu wywołującego reakcję oraz zakresu objawów.
Reakcja anafilaktyczna oznacza natychmiastową odpowiedź immunologiczną, w której uczestniczą przeciwciała IgE. Jest to reakcja na alergen, jakim może być jedzenie, jad owadów, leki czy lateks. Z komórek tucznych i bazofilów uwalniane są duże ilości mediatorów, w tym histaminy, ale także innych substancji, a zakres objawów ogólnoustrojowych jest bardzo szeroki.
Wstrząs histaminowy jest zazwyczaj wynikiem bezpośredniego uwalniania histaminy do organizmu bez koniecznej mediacji przez przeciwciała IgE. Może to nastąpić na przykład po zatruciu rybami zawierającymi histaminę lub jako efekt uboczny niektórych leków. Objawy są podobne, ale zazwyczaj mniej gwałtowne i nie stanowią takiego ryzyka jak w przypadku anafilaksji.
Podsumowując, wstrząs anafilaktyczny to szybko postępujący i potencjalnie śmiertelny stan, który wymaga natychmiastowej interwencji medycznej. Rozróżnienie go od innych form reakcji alergicznych lub toksycznych jest kluczowe dla właściwego leczenia.
Po jakim czasie pojawia się wstrząs anafilaktyczny? Fazy
Wstrząs anafilaktyczny to jedna z najpilniejszych sytuacji medycznych, która wymaga natychmiastowej interwencji. Nie dziwi zatem, że rodzice małych alergików często dopytują, po jakim czasie od użądlenia lub zjedzenia alergizującego pokarmu występuje wstrząs anafilaktyczny. A może wystąpić bardzo szybko, często w ciągu minut po ekspozycji na alergen, jednak z drugiej strony - w sporadycznych przypadkach symptomy mogą pojawić się dopiero po kilku godzinach.
Anafilaksja może być rozpatrywana w kontekście różnych faz lub stopni nasilenia, które determinują objawy i konieczność interwencji:
- łagodna anafilaksja - pokrzywka, świąd, zaczerwienienie;
- umiarkowana anafilaksja - trudności w oddychaniu, świszczący oddech, obrzęk w okolicach gardła, nudności, wymioty;
- wstrząs anafilaktyczny - poważny spadek ciśnienia krwi, co może prowadzić do utraty przytomności, a nawet śmierci. W tej fazie bardzo szybko dochodzi do niewydolności wielonarządowej, więc kluczowe jest, jak szybko chory otrzyma pomoc medyczną.
Mechanizm wstrząsu anafilaktycznego obejmuje natychmiastową, nadmierną reakcję immunologiczną na alergen. Oto kluczowe punkty tego mechanizmu:
- nagłe uwalnianie mediatorów z komórek tucznych i bazofilów, głównie histaminy;
- rozszerzenie naczyń krwionośnych, co prowadzi do gwałtownego spadku ciśnienia krwi (hipotensja);
- zwiększona przepuszczalność naczyń - skutkująca obrzękiem dróg oddechowych oraz dalszym spadkiem ciśnienia krwi;
- skurcze mięśni gładkich w układzie oddechowym, oznaczające duszności.
Wstrząs anafilaktyczny wymaga natychmiastowego podania adrenaliny i medycznej interwencji ratunkowej. Rozpoznanie wczesnych objawów i szybka reakcja są kluczowe dla skuteczności leczenia.
Reklama
Przyczyny wstrząsu anafilaktycznego. Jakie są czynniki ryzyka?
Wstrząs anafilaktyczny, będący najcięższą formą reakcji alergicznej, może mieć różne przyczyny, a w grupie podwyższonego ryzyka są przede wszystkim alergicy.
Lista czynników, które mogą wywołać wstrząs anafilaktyczny jest długa, ale najczęściej pojawiają się na niej pokarmy, leki, jad owadów, a w sporadycznych przypadkach nawet intensywne ćwiczenia (anafilaksja wysiłkowa). Każdy z tych czynników może prowokować intensywne reakcje anafilaktyczne, które wymagają natychmiastowej interwencji medycznej.
Najczęstszą przyczyną wstrząsu anafilaktycznego u dzieci są niebezpieczne alergeny pokarmowe. Szczególnie należy uważać na orzechy (alergia na orzeszki ziemne jest jedną z najczęstszych), owoce morza, mleko, jaja, pszenicę i soję. Lista jest dość długa, zatem czasem trudno się zorientować od czego dziecko zachorowało.
Innym częstym przypadkiem jest wstrząs anafilaktyczny po lekach - szczególnie
po antybiotyku (zazwyczaj po penicilynie) i po niesteroidowych lekach przeciwzapalnych NLPZ. Wstrząs polekowy mogą też wywołać leki przeciwnadciśnieniowe (np. inhibitory ACE), preparaty stosowane w chemioterapii i kontrast przy badaniach obrazowych. Możliwy jest także wstrząs anafilaktyczny po znieczuleniu, np. w gabinecie stomatologicznym. Co ważne, reakcje mogą pojawić się zarówno przy pierwszym, jak i przy kolejnym podaniu leku, nawet jeśli wcześniej były tolerowany.
Najwięcej emocji budzi wstrząs anafilaktyczny po ukąszeniu owadów: osy, szerszenia, pszczoły, rzadziej komara. Użądlenia mogą prowokować silne reakcje alergiczne, zwłaszcza u osób wrażliwych, jednak nie są wcale tak powszechne, jak pokazuje kino amerykańskie. Wstrząs anafilaktyczny może wystąpić po 5-30 minutach po ugryzieniu przez owada, ale warto wiedzieć, że jeśli objawy szybko ustąpią, może dojść do powtórnej reakcji po 8-10 godzinach.
Warto mieć świadomość, że przyczyny anafilakcji mogą być nieprzewidywalne. Zdarza się reakcja po farbowaniu włosów, po podaniu suplementu zawierającego żelazo. Z kolei anafilaksja idiopatyczna to reakcja, której przyczyny nie można ustalić. Kluczowe jest zatem rozpoznanie objawów i świadomość, ze istotną rolę w nasileniu symptomów odgrywa stres.
W każdym z tych przypadków, identyfikacja i unikanie alergenów, noszenie przy sobie informacji o alergii oraz dostęp do autoiniektora z adrenaliną są kluczowe dla zapobiegania poważnym reakcjom i szybkiej interwencji w razie wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego.
Objawy wstrząsu anafilaktycznego. Jak wygląda?
Kwestia, jak rozpoznać wstrząs anafilaktyczny jest kluczowa dla osób, które mają historię silnej reakcji alergicznej na leki, jad owadów czy pokarmy, a także dla bliskich tych osób.
Objawy wstrząsu anafilaktycznego mogą pojawić się nagle, dlatego koniecznie trzeba mieć świadomość, jak wygląda atak. Do najczęstszych symptomów należą:
- świszczący oddech, duszności, obrzęk języka lub gardła, co może prowadzić do utrudnienia oddychania;
- pokrzywka, zaczerwienienie skóry, swędzenie;
- obrzęk twarzy, szczególnie skóry wokół oczu, a także ust, języka i gardła;
- nudności i wymioty, opcjonalnie także biegunka i ból brzucha;
- zawroty głowy lub utrata przytomności, spowodowane spadkiem ciśnienia krwi;
- nagły spadek ciśnienia krwi, który może prowadzić do skrajnego osłabienia, zimnego potu, bladości skóry;
- niepokój, uczucie lęku (często opisywane jako poczucie zbliżającej się zagłady).
Co ważne - nie wszystkie symptomy muszą wystąpić jednocześnie, a stopień ich nasilenia może się różnić. Ważne jest, aby pamiętać, że obecność jednego lub więcej z tych objawów może wskazywać na rozwijającą się anafilaksję.
Szok anafilaktyczny może przebiegać inaczej w zależności od przyczyny.
Objawy reakcji po spożyciu alergizujących pokarmów często obejmują obrzęk ust, języka, gardła, nudności, wymioty i biegunkę. Symptomy te mogą pojawić się w ciągu minut do kilku godzin po spożyciu alergenu.
Z kolei reakcja anafilaktyczna po użądleniu przez owady zwykle rozwija się szybko, w ciągu minut. Objawy mogą obejmować rozległą pokrzywkę, obrzęk w miejscu użądlenia, a także trudności w oddychaniu.
Natomiast duszności, spadek ciśnienia krwi i zawroty głowy to objawy wstrząsu anafilaktycznego po szczepieniu czy po podaniu leku. Mogą pojawić się zarówno szybko, jak i po kilku godzinach, w zależności od mechanizmu reakcji organizmu.
Źródło: Opracowanie własne
Reklama
Pierwsza pomoc przy wstrząsie anafilaktycznym. Co robić?
W przypadku wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego niezbędna jest natychmiastowa interwencja medyczna, dlatego trzeba zapamiętać, co robić krok po kroku.
Pierwsza pomoc obejmuje poniższe punkty:
1. Kluczowe jest rozpoznanie objawów, wśród których najważniejsze to - trudności w oddychaniu, obrzęk twarzy, zawroty głowy, możliwa utrata przytomności, bladość skóry, zimny pot, szybkie bicie serca, zaczerwienienie skóry.
2. Trzeba niezwłocznie zadzwonić na numer alarmowy (w Polsce 112), informując o możliwym wstrząsie anafilaktycznym. Należy podać dokładne objawy i lokalizację.
3. Jeśli dostępna jest autostrzykawka z adrenaliną, należy natychmiast użyć jej zgodnie z instrukcją, kłując w boczny mięsień uda.
4. Jeśli osoba jest przytomna, należy ją ułożyć w pozycji leżącej z nogami uniesionymi, aby wspomóc krążenie krwi. Jeśli jest nieprzytomna, ale oddycha, należy ją ułożyć w pozycji bezpiecznej na boku. Trzeba monitorować oddech i krążenie.
5. Jeśli osoba przestaje oddychać, należy rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową (CPR). Ważne, aby się nie bać. Jest to postępowanie ratujące życie osoby przechodzącej wstrząs anafilaktyczny.
6. Należy pilnować, aby drogi oddechowe pozostały otwarte i niezablokowane aż do przybycia służb medycznych.
7. Jeśli objawy nie ustępują w ciągu kilku minut po pierwszej dawce, a druga dawka adrenaliny jest dostępna, można ją podać, o ile minęło co najmniej 5-15 minut od pierwszej iniekcji.
Kwestia, jak pomóc osobie przechodzącej wstrząs anafilaktyczny jest najważniejsza dla bliskich alergika, jednak co w sytuacji, gdy poszkodowany jest akurat sam w domu? Czy wstrząs anafilaktyczny może przejść sam? Teoretycznie istnieje możliwość, że objawy wstrząsu anafilaktycznego ustąpią samoczynnie, ale poleganie na tym jest wysoce ryzykowne i niebezpieczne. Nawet, gdy wydaje się, że reakcja jest lekka, należy zadzwonić pod numer alarmowy. Jednocześnie trzeba otworzyć drzwi, aby ratownicy mogli wejść także w przypadku utraty przytomności przez pacjenta.
Podsumowując, szybkie rozpoznanie objawów i pierwsza pomoc są kluczowe przy wstrząsie anafilaktycznym. Posiadanie planu postępowania, znajomość sposobu użycia adrenaliny, a także informowanie otoczenia o swoich alergiach są niezbędne, aby zwiększyć szanse na skuteczne leczenie i uniknięcie poważnych konsekwencji.
Co podać przy wstrząsie anafilaktycznym?
Wstrząs anafilaktyczny to stan zagrażający życiu, który wymaga natychmiastowego i specjalistycznego leczenia. Dlatego podanie rutynowo stosowanych leków przeciwalergicznych lub wapna nie wystarczy. Trzeba znać ścieżkę postepowania oraz wiedzieć, co podać i w jakich dawkach.
Lekiem pierwszego wyboru w przypadku szoku anafilaktycznego jest adrenalina, która działa bardzo szybko. Zaznaczamy, że jest jest dostępna na receptę i powinna być zawsze pod ręką u osób ze zdiagnozowanym ryzykiem anafilaksji.
Zastrzyk powoduje zwężenie naczyń krwionośnych, co zwiększa ciśnienie krwi, łagodzi obrzęk, ułatwia oddychanie oraz pobudza serce.
Oto, jak prawidłowo podać adrenalinę we wstrząsie anafilaktycznym:
- Należy zdjąć zabezpieczenie strzykawki zgodnie z instrukcją producenta.
- Następnie chwycić autostrzykawkę jedną ręką, drugą ręką stabilizując udo.
- Igłę wbija się w boczny mięsień uda pod kątem prostym do skóry. Należy nacisnąć autostrzykawkę i przytrzymać przez kilka sekund, aby wstrzyknąć całą dawkę leku.
- Dawka adrenaliny w przypadku wstrząsu anafilaktycznego zależy od wieku i masy ciała pacjenta, a zatem:
- dzieci ważące 10-25 kg: 0.15 mg adrenaliny,
- dzieci powyżej 25 kg i dorośli: 0.3 mg adrenaliny.
- Po podaniu leku zaleca się masaż miejsca iniekcji przez kilka sekund, aby przyspieszyć wchłanianie adrenaliny.
- Po podaniu pierwszej dawki, należy monitorować pacjenta. Jeśli objawy nie ustępują lub powracają, można podać kolejną dawkę po 5-15 minutach, jeśli jest dostępna.
- Nawet, gdy objawy ustąpią, pacjent wymaga oceny medycznej. Zawsze po zastosowaniu adrenaliny należy niezwłocznie wezwać karetkę lub udać się do najbliższej placówki medycznej.
Osoby zagrożone powinny zawsze mieć przy sobie autostrzykawkę z adrenaliną oraz informować rodzinę, przyjaciół i współpracowników o swojej alergii i o tym, jak używać autostrzykawki. Regularne przeglądanie instrukcji obsługi oraz okresowe sprawdzanie daty ważności strzykawek są również kluczowe dla zapewnienia skuteczności leczenia w nagłych przypadkach.
Źródło: Opracowanie własne
Reklama
Wstrząs anafilaktyczny u dzieci
Wstrząs anafilaktyczny u dzieci, przede wszystkim u noworodków, niemowląt oraz przedszkolaków, wymaga szczególnej uwagi ze względu na różnice w objawach, diagnozie i leczeniu w porównaniu do dorosłych.
Ze względu na fakt, że małe dzieci nie są w stanie opisać tego, co czują, objawy wstrząsu anafilaktycznego są często trudniejsze do szybkiego zidentyfikowania.
Należy jednak zwrócić szczególną uwagę na takie symptomy jak:
- obrzęk wokół ust, języka, a czasami całej twarzy;
- trudności w oddychaniu, świst oddechowy, kaszel;
- pokrzywka, która jest swędząca i czerwona;
- zmiany skórne - bladość lub zasinienie skóry;
- nudności, wymioty lub biegunka.
Ze względu na mniejszą masę ciała i szybszą progresję objawów, wstrząs anafilaktyczny stwarza większe zagrożenie u dziecka, niż u osoby dorosłej.
Ryzyko jest znaczące szczególnie u niemowlaka, bo tak małe dziecko ma mniejsze drogi oddechowe, a zatem może szybko dojść do ich zablokowania w przypadku obrzęku.
Wytyczne w przypadku wstrząsu anafilaktycznego u dzieci różnią się nieco od wskazań dla dorosłych:
- Pierwszy i najważniejszy krok to podanie adrenaliny (rodzice muszą mieć świadomość, ze dostępne są też autostrzykawki z adrenaliną w dawkach dostosowanych do masy ciała dziecka).
- Drugim krokiem jest natychmiastowe wezwanie pogotowia.
- Jeśli dziecko jest przytomne, powinno pozostać w pozycji siedzącej, co ułatwia oddychanie. Nie kładziemy dziecka, które ma trudności z oddychaniem.
- Monitorujemy drogi oddechowe, oddech, krążenie i stan świadomości dziecka do czasu przybycia pomocy.
Choć rzadziej spotykany, wstrząs anafilaktyczny występuje także u kobiet w ciąży. Jednak bez obaw - podawanie adrenaliny jest bezpieczne i zalecane również ciężarnym. Ważne jest, aby w przypadku anafilaksji jak najszybciej wezwać karetkę, ponieważ utrzymanie stabilnego krążenia u matki jest kluczowe dla zapewnienia prawidłowego dotlenienia płodu.
Wstrząs anafilaktyczny, niezależnie od wieku, jest zawsze sytuacją krytyczną, wymagającą natychmiastowego wsparcia medycznego. Świadomość symptomów jest kluczowa dla zapewnienia bezpieczeństwa i zdrowia zarówno dzieci, jak i dorosłych.
Reklama
Skutki uboczne wstrząsu anafilaktycznego
Wstrząs anafilaktyczny, będący ekstremalną reakcją alergiczną, może prowadzić do różnorodnych i długotrwałych skutków ubocznych, jeśli pomoc nie nadejdzie błyskawicznie.
Do najpoważniejszych skutków ubocznych wstrząsu anafilaktycznego należą:
- uszkodzenie mózgu, wynikające z niedotlenienia,
- uszkodzenie serca i nerek,
- zaburzenia sercowo-naczyniowe - takie jak niewydolność serca czy nierównomierna praca serca,
- psychologiczne następstwa - takie jak PTSD (zespół stresu pourazowego), silny lęk przed ponowną ekspozycją na alergen.
Oprócz wspomnianych długotrwałych problemów, krótkoterminowe skutki wstrząsu uczuleniowego obejmują wymioty, biegunkę, intensywną wysypkę, ból brzucha, a nawet utratę przytomności. Te objawy również wymagają natychmiastowej interwencji medycznej - na szczęście, gdy pomoc nadejdzie bezzwłocznie, szybko mijają.
Po upewnieniu się, że ich stan zdrowia jest stabilny, osoby, które doświadczyły wstrząsu anafilaktycznego, mogą nawet oddawać krew. Ważne jest, aby informować personel medyczny o historii reakcji anafilaktycznych i o przyjmowanych lekach, ponieważ może to wpłynąć na zasady bezpieczeństwa podczas oddawania krwi.
Alergia zawsze stwarza ryzyko anafilaksji. Osoby, które miały już wstrząs anafilaktyczny, są narażone na większe ryzyko kolejnych epizodów, szczególnie jeśli nadal będą wystawione na działanie tych samych alergenów, które wywołały pierwotną reakcję. Może to dotyczyć alergenów pokarmowych, ukąszeń owadów, leków czy innych substancji.
Osoby, które mają historię reakcji anafilaktycznych, powinny być wyposażone w autostrzykawkę z adrenaliną i zaznajomione z jej prawidłowym stosowaniem. Równie ważne jest unikanie znanych alergenów oraz informowanie o alergii pracowników służby zdrowia, opiekunów i nauczycieli, aby w razie potrzeby mogli odpowiednio zareagować.
