Czym są estrogeny?
Estrogeny to grupa steroidowych hormonów płciowych. Zalicza się do nich estron, estriol oraz 17β-estradiol, z których ten ostatni ma największą aktywność biologiczną. Każdy z nich ma nieco odmienną funkcję, a także inne normy laboratoryjne.
Hormony te syntetyzowane są w kilku miejscach, głównie estrogeny produkują jajniki, ale także łożysko (u ciężarnych kobiet) oraz tkanka tłuszczowa.
Estradiol jest w głównej mierze wytwarzany w jajnikach, estriol przez łożysko, natomiast estron przez tkankę tłuszczową.
Estrogen to hormon o kluczowym działaniu dla żeńskiego układu rozrodczego.
Jego funkcjonowanie jest ściśle powiązane z innymi hormonami płciowymi, niejako estrogeny i progesteron współdziałają w prawidłowej regulacji układu płciowego kobiet oraz ich płodności.
Reklama
Za co odpowiadają estrogeny? Funkcje
Pacjenci często zastanawiają się, za co odpowiadają estrogeny. Funkcje estrogenów zależą od płci, nieco inną rolę będą pełnić u mężczyzn niż u kobiet.
Jakie jest działanie estrogenów w organizmie człowieka?
- Regulacja cyklu miesiączkowego. Estrogeny mają bezpośredni wpływ na cykl miesiączkowy i wszystkie zmiany w układzie rozrodczym zachodzące w jego trakcie. Wpływają na rozwój błony śluzowej macicy (endometrium), zwiększają jej masę. Regulują produkcję śluzu szyjkowego, który odgrywa kluczową rolę w umożliwieniu plemnikom przejście do jamy macicy. Wpływają także na nawilżenie pochwy i jej sprężystość. Estrogeny pobudzają syntezę prostaglandyn, których rolą jest pobudzenie kurczliwości macicy.
- Rozwój drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych. Powodują rozwój wszystkich narządów płciowych kobiety, w tym macicy, pochwy, jajowodów i jajników, a także zewnętrznych narządów płciowych, takich jak srom.
- Rozwój piersi. Estrogeny wpływają na rozwój tkanki tłuszczowej i gruczołowej sutka, powodując jego wzrost. Mają także istotny wpływ w procesie laktacji.
- Przebudowa tkanki kostnej. Hormony te regulują gospodarkę wapniową i uczestniczą w procesach kościotworzenia. Ich niedobór może być bezpośrednią przyczyną rozwoju osteoporozy u kobiet po menopauzie.
- Utrzymywanie ciąży. Estrogeny w ciąży wzrastają około dziesięciokrotnie i odpowiadają za jej utrzymanie i bezpieczny rozwój. Umożliwiają macicy powiększanie się oraz wpływają na powiększenie się kanalików mlecznych w piersiach, przygotowując je do laktacji.
- Regulacja metabolizmu gospodarki lipidowej. Obniżają cholesterol całkowity i cholesterol frakcji LDL, zwiększają natomiast frakcję HDL oraz trójglicerydy. Mają pozytywny wpływ na gospodarkę lipidową, a co za tym idzie na układ sercowo-naczyniowy.
- Wpływ na hemostazę organizmu. Estrogeny bezpośrednio wpływają na zwiększenie krzepliwości krwi. Zwiększają one takie parametry jak czynnik krzepnięcia VII i białko C, zmniejszają natomiast fibrynogen i antytrombinę.
- Wpływ na libido. Hormony te pozytywnie wpływają na libido i popęd seksualny. Zwiększają nawilżenie pochwy oraz jej elastyczność i sprężystość.
- Budowa tkanki tłuszczowej. Estrogeny mają wpływ na redystrybucję i tworzenie tkanki tłuszczowej. Bezpośrednio wpływają na budowanie kobiecej sylwetki ciała i rozmieszczenie tkanki tłuszczowej w charakterystycznych dla kobiet miejscach, takich jak biodra.
- Wpływ na cerę i włosy. Estrogeny mają korzystne działanie na cerę, zwiększają produkcję kolagenu i elastyny, niwelują trądzik. Hamują także wypadanie włosów.
- Wpływ na stan emocjonalny. Pozytywnie wpływają na stan emocjonalny i psychiczny, mogą zmniejszać stres. Regulują także poziom serotoniny.
Jaką rolę pełnią estrogeny u mężczyzn?
Estrogen u mężczyzn produkowany jest przede wszystkim przez jądra, ale także przez tkankę tłuszczową i mózg.
Hormony te mają wpływ na dojrzewanie i rozwój plemników oraz ich prawidłową ruchliwość.
Zbyt niski poziom estrogenów u mężczyzn może powodować zmniejszoną ruchliwość plemników, a co za tym idzie gorszą jakość nasienia i trudności w poczęciu dziecka.
Oprócz wpływu na układ rozrodczy, estrogen dla mężczyzn ma także znaczenie ogólnoustrojowe, takie jak wpływ na kości i układ krzepnięcia, czy regulację gospodarki lipidowej.
Kiedy należy wykonać badanie estrogenów?
Badanie estrogenu to badanie wykonywane w laboratorium. W celu zbadania ich poziomu należy udać się do punktu pobrań by pobrać próbkę krwi, która następnie zostanie przekazana do analizy.
Estrogen może być zbadany także z próbki moczu i śliny, ale jest to badanie zdecydowanie rzadziej wykonywane i trudniej dostępne.
Zbadanie poziomu tego hormonu może być istotne w diagnostyce wielu schorzeń. W jakich sytuacjach lekarz może zlecić wykonanie oznaczenia?
- Zaburzenia miesiączkowania, nieprawidłowe (zbyt obfite lub zbyt skąpe) krwawienia, brak krwawień, zaburzenia owulacji
- Niepowodzenia rozrodu
- Spadek libido
- Menopauza
- Ginekomastia
- Zaburzenia dojrzewania u dziewcząt oraz chłopców
- Podczas stosowania hormonalnej terapii zastępczej (HTZ)
- Do oceny rozwoju pęcherzyków jajnikowych podczas metody in vitro
- Przy podejrzeniu guza produkującego estrogeny
- Oznaczenie wolnego estriolu jako składowej testu potrójnego w ciąży (służącego do oceny ryzyka wystąpienia wad genetycznych)
- Podejrzenie zespołu policystycznych jajników (PCOS)
- Podejrzenie endometriozy
Stężenie tego hormonu zależy od cyklu miesiączkowego, dlatego bardzo ważne jest, by ustalić z lekarzem kiedy zbadać estrogen.
W zależności od informacji, którą lekarz chce uzyskać, może zlecić on przeprowadzenie analizy w wyznaczone dni cyklu. Najczęściej zalecane jest przeprowadzenie badania między 2 a 5 dniem.
Do diagnostyki estrogenu nie trzeba się dodatkowo przygotowywać. Nie trzeba być na czczo, ale kluczowe jest pobranie krwi żylnej rano ze względu na rytm dobowy, któremu podlegają te hormony. Ważne jest także, by pacjent był wypoczęty, po nocnym odpoczynku.
Badanie estrogenu może być refundowane z Narodowego Funduszu Zdrowia w przypadku, gdy skierowanie wyda odpowiedni lekarz specjalista, np: ginekolog-endokrynolog.
Jeśli pacjent chce wykonać badanie prywatnie to cena badania estrogenu waha się w okolicach 40-60 zł w zależności od laboratorium.
Reklama
Jakie są normy estrogenów i od czego zależą?
Normy estrogenu ściśle zależą od kilku czynników. Przede wszystkim istotne są płeć i wiek pacjenta. Dodatkowo u kobiet kluczowa jest znajomość cyklu miesiączkowego, ponieważ poziom estrogenu w cyklu jest zmienny.
Na początku cyklu miesiączkowego, w czasie fazy folikularnej, poziom estrogenów jest niski. Sprzyja to złuszczaniu się macicy i oczyszczaniu jej w czasie miesiączki.
Po ustąpieniu krwawienia stężenie estrogenów zaczyna powoli wzrastać, przygotowując organizm na wszystkie zmiany związane z owulacją.
W czasie uwalniania komórki jajowej z pęcherzyka Graafa, poziom estrogenów osiąga swoją szczytową wysokość. Podczas fazy lutealnej ilość tego hormonu zaczyna powoli spadać, by na początku kolejnego cyklu znów osiągnąć niskie wartości.
Poziom estrogenów w ciąży osiąga bardzo wysokie wartości. Wyniki zwiększają się dziesięciokrotnie, osiągając swoje maksymalne wartości w trzecim trymestrze.
Zakresy referencyjne dla estrogenów mogą nieznacznie różnić się między laboratoriami, w zależności od metody oznaczenia, aparatury i zestawu odczynników wykorzystywanego do badania. Portal Medycyna Praktyczna podaje następujące wartości:
Estron:
- w okresie rozrodczym 17–200 ng/l
- w okresie pomenopauzalnym 7–40 ng/l
Estradiol
- Faza folikularna: 30–120 ng/l (110–440 pmol/l)
- Owulacja: 130–370 ng/l (477–1358 pmol/l)
- Faza lutealna: 70–250 ng/l (257–917 pmol/l)
- Okres pomenopauzalny: <10 ng/l
Estriol:
- < 80 ng/l
Normy estrogenów u mężczyzn:
- Estron: 10–60 ng/l
- Estradiol: 10–40 ng/l
- Estriol: <160 ng/l
Reklama
Objawy nadmiaru estrogenów
Nadmiar estrogenów może występować w różnych stanach chorobowych, ale i nie tylko.
Najczęściej wysoki estrogen (hiperestrogenizm) można obserwować przy:
- nowotworze jajnika lub jąder,
- nowotworze nadnerczy,
- ginekomastii,
- marskości wątroby,
- nadczynności tarczycy,
- przedwczesnym dojrzewaniu płciowym,
- stosowaniu hormonalnej terapii zastępczej (HTZ),
- przetrwałym pęcherzyku Graafa,
- otyłości w okresie pomenopauzalnym.
Objawy nadmiaru estrogenu dotykają wielu sfer życia kobiety i mężczyzny.
Hiperestrogenizm będzie objawiał się przede wszystkim zaburzeniami miesiączkowania, takimi jak nieregularne cykle, nieprawidłowe (zbyt obfite lub zbyt skąpe) krwawienia, czy brak owulacji.
Pacjentki skarżą się także na spadek libido, suchość pochwy i bolesne współżycie.
Inne skutki uboczne estrogenu i jego nadmiaru mogą także powodować:
- uczucie spuchnięcia i przybieranie na wadze,
- wypadanie włosów,
- bolesność i obrzmienie piersi,
- złe samopoczucie i bóle głowy.
Intensywność tych objawów i ich nasilenie będą zależały od stężenia estrogenów w organizmie, ale także od subiektywnych odczuć pacjenta.
Po menopauzie nadmiar estrogenów bardzo często może być efektem otyłości pacjentki. Wynika to z faktu, że w okresie pomenopauzalnym estrogeny są produkowane głównie przez tkankę tłuszczową.
Jak obniżyć poziom estrogenów?
Poziom estrogenów może być skutecznie regulowany za pomocą farmakoterapii. Leki stosowane w leczeniu hiperestrogenizmu są dostępne na receptę i powinny być stosowane tylko pod nadzorem lekarza.
Często pacjenci chcą naturalnie obniżyć poziom estrogenów. W tym celu w diecie powinny zagościć takie produkty jak:
- kalafior
- brukselka
- brokuły
- jarmuż
- kapusta
- cytrusy
- kawa
Warto zwrócić też uwagę na ilość aktywności fizycznej, ponieważ redukcja tkanki tłuszczowej może skutecznie obniżyć estrogen w organizmie.
Kolejnym ważnym elementem będzie wyeliminowanie z diety produktów bogatych w fitoestrogeny, takie jak soja i produkty sojowe, niektóre zioła i herbaty ziołowe (np. hibiskus, szałwia), czy produkty bogate w chmiel (np. piwo).
Reklama
Jak objawia się niski poziom estrogenów?
Niski poziom estrogenu może dotyczyć różnych schorzeń. Przyczyny jego niedoboru najczęściej związane są z:
- menopauzą i okresem pomenopauzalnym,
- przedwczesnym wygaszaniem funkcji jajników,
- niewydolnością przysadki mózgowej,
- przewlekłym głodzeniem się, anoreksją, zaburzeniami odżywiania,
- dysgenezją jajników (np. zespół Turnera, zespół Sweyera),
- zespołem policystycznych jajników (PCOS),
- intensywnym wysiłkiem fizycznym,
- chorobą alkoholową,
- niektórymi lekami (np. hamującymi owulację).
Objawy niskiego poziomu estrogenów dotyczą przede wszystkim układu rozrodczego. Pacjentki skarżą się na nieregularne miesiączki z zaburzeniami krwawienia, suchość pochwy i bolesne stosunki, spadek libido, częste infekcje pochwy. Mogą wystąpić także zaburzenia płodności i trudności w poczęciu dziecka.
Niedobór estrogenów może powodować także objawy dotyczące innej sfery niż układ płciowy.
Hipoestrogenizm może manifestować się poprzez osteoporozę, wahania nastroju, objawy klimakteryczne, bezsenność, pogorszenie się kondycji skóry i włosów, brak jędrności piersi i bóle głowy.
Jak podwyższyć estrogeny?
Poziom estrogenu podnieść można poprzez farmakoterapię lub w sposób naturalny.
Preparaty hormonalne dostępne na rynku oferują szeroki wybór dla pacjentek doświadczających zaburzeń endokrynologicznych. Zgodnie z potrzebą i zaleceniem lekarskim stosować można estrogen w postaci tabletek, globulek dopochwowych, żeli, w postaci zastrzyków czy implantów podskórnych.
Warto podkreślić, że wszystkie leki dostępne są na receptę i można je zakupić tylko w aptece.
Estrogen podwyższyć można także w sposób naturalny, np. dostarczając w jedzeniu fitoestrogeny. Są to związki organiczne roślinnego pochodzenia, które w swojej strukturze, budowie i funkcji są podobne do estrogenów.
Aby podnieść poziom estrogenu należy do swojej diety włączyć następujące produkty:
- soja i produkty sojowe;
- niektóre zioła i ich napary (szałwia, hibiskus);
- tofu;
- siemię lniane;
- rośliny strączkowe (fasola, groch, soczewica);
- orzechy laskowe, pistacje, nerkowce, migdały;
- niektóre owoce (np. brzoskwinie, suszone morele, truskawki);
Estrogen w jedzeniu to nie wszystko. Do swojej codziennej rutyny warto włączyć odpowiednią ilość aktywności fizycznej i ruchu, które będą naturalnie regulowały gospodarkę hormonalną.
Reklama
Estrogeny w tabletkach i nie tylko. Kiedy i jak je suplementować?
Estrogeny mogą być podawane w różnej formie: tabletek, domięśniowo, podskórnie, w postaci żelu na skórę, donosowo, a także dopochwowo.
Najpopularniejszą formą podania tego hormonu jest estrogen w tabletkach. Może być on w formie jednoskładnikowej (w tabletce substancją aktywną jest tylko estradiol) lub wieloskładnikowej (z innymi hormonami, np: progesteronem). Ta forma podania estradiolu jest charakterystyczna dla antykoncepcji hormonalnej.
Estradiol w postaci żelu stosowany na ciało (np. na wewnętrzną część uda) z powodzeniem stosowany jest jako hormonalna terapia zastępcza u kobiet po menopauzie w celu zniwelowania objawów klimakterycznych (związanych z menopauzą) i poprawy jakości życia.
Tabletki i globulki dopochwowe są lekiem z wyboru u pacjentek cierpiących na zanikowe zapalenie pochwy związane z niedoborem estrogenów.
Nie ma na rynku estrogenów w tabletkach bez recepty. Wszystkie leki zawierające w swoim składzie ten hormon są dostępne tylko na receptę i powinny być stosowane ściśle z zaleceniami lekarskimi, ponieważ nadmiar estrogenów i nieodpowiednie ich dawkowanie może być niebezpieczne dla zdrowia i wiązać się z całą gamą efektów ubocznych.
Coraz popularniejsze stają się kosmetyki zawierające składniki hormonalne, np: krem z estrogenem do twarzy. Dzieje się to za sprawą dobroczynnego działania fitoestrogenów na skórę. Mają one działanie odmładzające, poprawiają jędrność i elastyczność oraz działają przeciwzmarszczkowo.
Dostępne są także wcierki do włosów z estrogenami i kosmetyki z estrogenem w sprayu.
Cena estrogenów. Gdzie je kupić?
Cena estrogenów zależy od preparatu, producenta i apteki. Może wynieść już kilka złotych (dzięki refundacji Narodowego Funduszu Zdrowia) do nawet kilkudziesięciu złotych.
Preparaty estrogenów można zakupić tylko i wyłącznie w aptece na receptę.
