Czym jest epinefryna?
Epinefryna znana jest powszechniej jako „adrenalina”, nazywana potocznie hormonem stresu. Jest ona aminą pobudzającą układ współczulny, wydzielaną przez rdzeń nadnerczy – parzystych, niewielkich gruczołów (waga każdego z nich to ok. 10-15 gramów) położonych – jak sama nazwa wskazuje – nad nerkami.
Epinefryna wydzielana jest również na zakończeniach nerwowych i w tym wypadku staje się swoistym neuroprzekaźnikiem, którego zadaniem jest pobudzanie organizmu do działania w odpowiedzi na intensywne bodźce z zewnątrz. Bywa określana mianem „hormonu 3xF”:
- fright– strach,
- fight– walka,
- flight– ucieczka.
Te angielskie terminy w prosty sposób opisują mechanizm jej działania, ponieważ naturalnie hormon ten odpowiedzialny jest głównie za reakcję organizmu w stanach zagrożenia. Pomaga organizmowi odpowiednio zareagować na strach lub silny stres i wywołuje w nim zdolności niewykazywane w innych sytuacjach (zdwojoną siłę, wyjątkową szybkość itd.).
Epinefryna – lek ratujący życie
Epinefryna naturalnie wydzielana jest przez organizm człowieka, ale może być również otrzymywana syntetycznie i dostarczana w formie leku. Hormon ten, podawany w wysokiej dawce może ratować życie, kiedy u pacjenta dochodzi do zatrzymania akcji serca. Zastrzyk z adrenaliny skutecznie przywraca czynność krążeniowo-oddechową. Powoduje ona natychmiastowy skurcz mięśnia sercowego i tym samym wymusza powrót jego pracy. Epinefrynę podaje się czasem przy resuscytacji defibrylatorem, gdyż poprawia ona przewodzenie bodźców elektrycznych.
W przypadku zatrzymania krążenia adrenalinę wstrzykuje się prosto w serce. Zastrzyk taki zarezerwowany jest dla nagłych, skrajnych przypadków, kiedy życie pacjenta jest poważnie zagrożone. Jego skuteczność jest wysoka, ponieważ podanie leku prosto do mięśnia sercowego wywołuje natychmiastową reakcję, z pominięciem fazy wchłaniania substancji czynnej.
Działanie epinefryny
Epinefryna podawana bywa w zastrzykach domięśniowych również w przypadku wstrząsu anafilaktycznego, dlatego znana jest osobom cierpiącym na silną alergię. Wstrząs anafilaktyczny wywołany jest zawsze chwilę po kontakcie z alergenem (po ukąszeniu owada, którego jad powoduje reakcję uczuleniową lub spożyciu uczulającego składnika, np. orzechów).
Objawia się on:
- nagłym spadkiem ciśnienia tętniczego krwi,
- obrzękiem krtani prowadzącym do duszności,
- skurczem oskrzeli,
- niekiedy utratą przytomności.
Obrzęk krtani podczas wstrząsu anafilaktycznego może prowadzić do uduszenia, dlatego jest on tak niebezpieczny i wymaga natychmiastowej pomocy. Niekiedy jedyną formą ratunku może być właśnie domięśniowy zastrzyk z adrenaliny, która szybko podnosi ciśnienie krwi i hamuje opuchliznę, rozluźniając mięśnie gładkie gardła i oskrzeli.
Epinefryna w zastrzykach – jak stosować?
Epinefryna do wstrzykiwania w nagłych atakach silnej alergii dostępna jest w specjalnych ampułkostrzykawkach i oferuje ją każda dobrze zaopatrzona apteka. Ampułkostrzykawki są bezpieczne w użyciu – znajduje się w nich odpowiednia dawka leku do jednorazowego podania. Igła przystosowana jest do łatwego zrobienia zastrzyku, który pacjent może nawet wykonać samodzielnie w chwili zagrożenia (nawet, gdy jego samopoczucie gwałtownie się pogarsza). Zastrzyk taki robi się zazwyczaj w przednią część uda. Rozmasowanie miejsca po nakłuciu przyspiesza wchłanianie substancji i tym samym przyspiesza jej działanie.
Epinefryna bez recepty nie jest dostępna, ale osoby ze skłonnościami do silnych reakcji alergicznych nie powinny mieć problemu z otrzymaniem recepty na zastrzyki. Przeciwnie – pacjentom zagrożonym wstrząsem anafilaktycznym zaleca się noszenie ampułkostrzykawek przy sobie na wypadek kontaktu z substancją uczulającą.
Cena leku jest dość wysoka – epinefryna w ampułce do wykonania pojedynczego zastrzyku kosztuje od 30 do niemal 300 zł. Lek w zastrzykach występuje również w wersji dla dzieci z dawką odpowiednio dostosowaną do młodszych pacjentów.
Skutki uboczne epinefryny
Wstrząs anafilaktyczny jest jedynym przypadkiem, gdy podanie epinefryny nie musi być konsultowane z lekarzem, a pacjent sam decyduje o konieczności wykonania zastrzyku. W innych sytuacjach przyjmowanie hormonu powinno być zawsze konsultowane ze specjalistą, ponieważ może ono powodować niepożądane skutki:
- niepokój,
- zawroty głowy,
- bóle głowy,
- bezsenność,
- osłabienie,
- poczucie rozbicia.
W odpowiednich dawkach jednak epinefryna stosowana jest np. do hamowania krwawienia. Jej właściwość znieczulająca jest natomiast wykorzystywana m. in. w stomatologii i laryngologii. Epinefrynę podaje się zawsze domięśniowo, podskórnie lub dożylnie, zgodnie z zaleceniami lekarza.
