Reklama
Czy arbuz to owoc, czy warzywo? Jak wygląda?
Arbuz to owoc czy warzywo? Odpowiedź na to pytanie pozostaje nieoczywista. Roślinę tę zalicza się do rodziny dyniowatych. Jest więc kuzynem choćby dyni czy ogórka. Wbrew pozorom to jednak niczego nie przesądza, dyniowate obejmują bowiem zarówno warzywa jak też owoce, a granica między nimi bywa płynna.
Symptomatyczne jest, że spór w tej materii toczy się na całym świecie i trudno jest znaleźć jedną wiążącą opinię. Część specjalistów uważa, że arbuz to owoc, część - że warzywo. Inni jeszcze powiadają, że to… kwestia względna.
Zależy od przyjętej definicji oraz wykorzystania rośliny w kuchni. W ten właśnie otwarty sposób spór rozstrzyga (a właściwie - nie rozstrzyga) duża amerykańska organizacja National Watermelon Promotion Board (watermelon.org) skupiająca kilkuset hodowców tej rośliny.
Z czysto botanicznego punktu widzenia arbuz zdaje się być owocem. Jest bowiem rośliną jednopienną, która wytwarza zarówno kwiaty męskie, jak też żeńskie, a po zapłodnieniu te drugie tworzą jagodę. Czyli owoc.
Arbuzy przypisuje się też do świata owoców ze względu na ich smak i zastosowanie. Są one słodkie, a ich miąższ zwykle spożywa się na surowo, jeśli zaś stanowią składnik innych dań, zazwyczaj są to ciasta, desery, koktajle itd.
Z drugiej strony dyniowate w większości przypadków kojarzą się z warzywami. Bywa też w niektórych częściach świata arbuz traktowany w kuchni jak warzywo. Jego skórka może być spożywana po uprzednim smażeniu lub duszeniu, co praktykuje się w tak odległych od siebie kręgach cywilizacyjnych, jak USA i Chiny.
Jak wygląda arbuz? Jest to roślina jednoroczna, pokładająca się na ziemi lub pnąca. Jego pędy osiągają od 2 do 3 metrów długości. Liście są w silnie wystrzępione. Pięciolistne kwiaty mają barwę żółtą.
Najbardziej charakterystycznym elementem jest jednak wielka jagoda. Jej kształt zwykle zbliżony jest do kuli, choć może też być bardziej podłużny. Otoczona jest twardą zieloną skórką, wewnątrz której znajduje się miąższ koloru różowego, białego, żółtego lub pomarańczowego (w zależności od odmiany), a w nim - niewielkie nasiona.
Ich waga może sięgać kilku kilogramów, a średnica zwykle wynosi około 20-30 centymetrów.
Reklama
Jak rośnie arbuz i jak można go wyhodować?
Arbuz wywodzi się z Afryki, gdzie rośnie dziko i gdzie był też uprawiany oraz konsumowany już kilka tysięcy lat przed naszą erą. Do Europy trafił w XII wieku za sprawą Zakonu Szpitala Najświętszej Maryi Panny.
Czyli… krzyżaków. W Polsce jest uprawiany od czternastego stulecia, jednak nie przyjmuje się tu szczególnie dobrze ze względu na nieodpowiednie do jego wymagań warunki atmosferyczne.
Jak rośnie arbuz? Wywodząca się z tropików roślina potrzebuje przede wszystkim ciepła. Dlatego należy ją sadzić na stanowiskach silnie nasłonecznionych i osłoniętych od strony północnej.
Optymalna temperatura do wzrostu zdecydowanie przekracza 20 stopni Celsjusza.
W polskich warunkach klimatycznych dobrym wyborem jest więc szklarnia lub tunel foliowy. Uprawa arbuza wymaga też dobrej jakościowo gleby - żyznej, próchniczej, przepuszczalnej, umiarkowanie wilgotnej, o pH delikatnie kwasowym (na poziomie 5,5 - 6,5). Aby zapewnić odpowiednią dawkę ciepła, można ziemię przykryć włókniną.
Sadzonki arbuza umieszcza się w ziemi z tak zwanej rozsady, co jest procesem dość skomplikowanym i długotrwałym (około 3 miesięcy). W pierwszej kolejności należy rozsypać nasiona (pestki) w doniczkach. Kiedy? Najlepszym czasem na to jest luty. W maju lub czerwcu, gdy roślina puści pędy osiągające długość kilkunastu centymetrów, przesadza się je w miejsce docelowe w gruncie.
Wedle zasad opisujących uprawę arbuza, ziemia powinna być do tego specjalnie przygotowana. Sadzonki umieszcza się zatem w kopczykach, pamiętając o zachowaniu odległości pomiędzy poszczególnymi okazami (80-100 cm). Pamiętać należy też o zahartowaniu termicznym sadzonek, a więc stopniowym obniżaniu temperatury, w której są trzymane (początkowo jest to nawet 25-30 stopni Celsjusza).
Arbuz w ogrodzie wymaga umiarkowanych zabiegów. Powinien być podlewany niezbyt obficie, tak by ziemia była lekko wilgotna, ale nie przemoczona. Dobrze do tego celu nadaje się deszczówka. Jeśli chodzi o nawożenie, w okresie rozsady używa się związków azotu.
Gdy sadzonka znajdzie się już w ziemi, nie powinno się stosować nawozów sztucznych, które mogą szkodzić pszczołom zapylającym roślinę. Zbiory arbuza należy zaplanować na końcówkę lata: sierpień-wrzesień.
Reklama
Jakie są odmiany arbuza?
Arbuz, zwany też kawonem lub Citrullus Schrad, jest rodzajem obejmującym siedem gatunków. W Polsce uprawiane i konsumowane są dwa:
- arbuz zwyczajny (Citrullus lanatus) - w Afryce udomowiony został przeszło 5 tysięcy lat temu. Obecnie jest bardzo rozpowszechniony między innymi w Chinach, Turcji oraz wielu krajach południowej i centralnej Europy, od Portugalii po Węgry. Znany nie tylko jako przysmak, ale też roślina lecznicza (o działaniu moczopędnym) oraz kosmetyczna (działanie m.in. przeciwzmarszczkowe). Miąższ jego dużych owoców jest słodki;
- arbuz kolokwinta (Citrullus lanatus) - rośnie dziko w Afryce, Azji, południowej Europie, w innych rejonach świata spotykany jako roślina hodowlana. Mniejszy od arbuzów zwyczajnych (zwykle od 10 centymetrów), gorzkawy w smaku. Stosowany jest w medycynie naturalnej jako środek przeczyszczający. Hindusi pozyskiwany z niego olej wykorzystują z kolei w lampach, w krajach arabskich jest to zaś podpałka.
W ramach poszczególnych gatunków, w tym zwłaszcza Citrullus lanatus wyróżnia się jeszcze przeróżne odmiany. Jest ich niezliczona ilość, a różnice dotyczą wyglądu i zabarwienia (w szczególności miąższu) oraz smaku.
W Polsce uprawiane są więc arbuzy takie jak Złoto Wolicy, Bingo, Rosario F1, Janosik. Trzy pierwsze z nich mają miąższ czerwony bądź różowy, ostatnia - żółty (podobnie jak Wonder Berry czy Moon and Stars).
Na świecie znane są też arbuzy białe, takie jak White Wonder czy Silver Yamato. W wyniku krzyżowania różnych odmian oraz ich modyfikacji, udało się wyhodować nawet arbuzy niebieskie.
Reklama
Właściwości arbuza. Czy jest zdrowy?
Czy arbuz jest zdrowy? Z uwagi na fakt, że w zdecydowanej większości składa się z wody, zwykło mu się nie przypisywać poważniejszych właściwości, ani odżywczych, ani leczniczych.
W rzeczywistości jednak jest to roślina bardziej wartościowa niż sądzi wiele osób. Ze względu na swoje właściwości arbuz:
- działa moczopędnie, w czym duży udział ma woda. Jego spożywanie jest więc wskazane osobom cierpiącym na schorzenia nerek, pęcherza moczowego, czy prostaty (mężczyźni). Zwiększając wydalanie moczu dodatkowo przyczynia się do detoksykacji organizmu;
- nawadnia, pozwalając efektywnie uzupełnić zapas płynów w organizmie, doskonale przy tym orzeźwiając i gasząc pragnienie. Pośrednio wpływa więc na wszystkie aspekty funkcjonowania ludzkiego organizmu związane z odwodnieniem (zaburzenia rytmu serca, nieprawidłowe działanie układu nerwowego, utrata elektrolitów, uczucie zmęczenia, brzydki wygląd skóry i wiele innych);
- łagodzi objawy grypy i przeziębienia, w tym m.in. obniża temperaturę. Wykazuje też słabe działanie przeciwbakteryjne;
- zapobiega miażdżycy, nadciśnieniu oraz chorobom serca. Ma to związek między innymi z dużą ilością witaminy C, która wzmacnia naczynia krwionośne oraz hamuje proces odkładania się cholesterolu w tętnicach;
- odmładza skórę, a także pomaga w terapii dermatoz na podłożu zapalnym. Jego przeciwstarzeniowe działanie związane jest z obecnością przeciwutleniaczy w składzie. Duże znaczenie ma zwłaszcza witamina C, która dodatkowo stymuluje też produkcję kolagenu, czyli białka odpowiedzialnego za wytrzymałość i elastyczność tkanek;
- obniża ryzyko zachorowania na nowotwory, do czego przyczynia się substancja znana jako likopen (czerwony barwnik z grupy karotenoidów);
- poprawia kondycję oczu, w czym udział mają barwniki luteina i likopen, a także witaminy A i C. Wpływają one na stan rogówki, siatkówki i spojówki, chronią przed działaniem wolnych rodników oraz promieni słonecznych;
- zmniejsza obrzęki - między innymi dlatego jest polecany dla kobiet w ciąży (inne powody, dla których warto go spożywać w tym okresie życia, to m.in. nawadnianie czy działanie hamujące mdłości i odruch wymiotny);
- zmniejsza częstotliwość i gwałtowność ataków astmy u dzieci, co również jest zasługą likopenu.
Przeciwwskazań do spożycia tej rośliny praktycznie nie ma. Jednym z nielicznych jest konsumpcja arbuza na noc, w godzinach wieczornych. Po pierwsze, może on spowolnić trawienie w czasie snu, po drugie może utrudniać efektywny wypoczynek - działając moczopędnie, powoduje wybudzanie się w nocy z pilną potrzeba wizyty w toalecie.
Reklama
Wartości odżywcze arbuza. Ile ma kalorii?
Z danych Departamentu Rolnictwa USA (USDA) wynika, że 100 gramów arbuza dostarcza 30 kcal. Ma on więc kaloryczność zbliżoną na przykład do truskawek i prawie dwa razy niższą, niż jabłka czy gruszka oraz trzy razy niższą, niż banan.
Ma to oczywisty związek z bardzo dużą zawartością wody, która stanowi blisko 92 procent jego składu.
Jeżeli chodzi o podstawowe wartości odżywcze, w 100 gramach surowego arbuza znajdują się (dane: USDA):
- węglowodany: 7,55 g;
- białka: 0,61 g;
- tłuszcze: 0,15 g.
Z węglowodanów najwyższy jest udział takich cukrów, jak fruktoza, cukroza i glukoza. Charakterystyczny smak arbuza związany jednak jest z obecnością innych substancji, w tym kwasów jabłkowego i cytrynowego.
Arbuz jest cennym źródłem likopenu i glutationu, które są znanymi przeciwutleniaczami (przy czym ten pierwszy występuje tylko w roślinach posiadających czerwony miąższ). Zawiera także cytrulinę stymulującą odporność ludzkiego organizmu oraz luteinę, która ma wpływ na działanie narządu wzroku.
Citrullus lanatus jest też źródłem witamin (zwłaszcza C i A) oraz minerałów (w szczególności potas i magnez). Jeśli chodzi o szczegółowy wykaz, w składzie arbuza znajdują się (w przeliczeniu na 100 g):
- witamina C: 8,1 mg
- tiamina (B1): 0,03 mg
- ryboflawina (b2): 0,02 mg;
- niacyna (b3): 0,17 mg;
- kwas pantotenowy (b5): 0,22 mg;
- witamina b6: 0,04 mg;
- witamina a: 569 iU;
- witamina e: 0,05 mg;
- witamina k: 0,1 µg;
- wapń: 7 mg;
- żelazo: 0,24 mg;
- magnez: 10 mg;
- fosfor 11 mg;
- potas: 112 mg;
- sód: 1 mg;
Arbuz ma wysoki indeks glikemiczny. Jego wartość przekracza 70. Nie jest to więc idealny produkt dla cukrzyków. Jednak ze względu na to, że niewielki jest jego ładunek glikemiczny, może on być spożywany w niewielkich ilościach, nie generując ryzyka wzrostu poposiłkowej glikemii.
Źródło: Opracowanie własne
Reklama
Kiszony arbuz - jakie ma właściwości i jak smakuje?
Choć niewiele osób o tym wie, arbuza można kisić, podobnie jak kapustę czy ogórki. Zmienia to jego smak, a także zwiększa paletę działań prozdrowotnych.
Kiszony arbuz siłą rzeczy jest kwaskowy, ale nie tak bardzo, jak inne wyroby tego typu. W związku z tym zakwasza środowisko żołądka, co przyspiesza trawienie pokarmów i zwiększa przyswajanie wielu składników mineralnych (nie jest jednak korzystne dla osób zmagających się z nadkwasotą i wrzodami, a także cierpiących na refluks - może wówczas wzmagać uczucie palącej zgagi).
Tak jak każda kiszonka, staje się probiotykiem, a więc źródłem pożytecznych bakterii kwasu mlekowego, jakże istotnych dla naturalnej mikroflory układu pokarmowego. Ponieważ zawiera dużą ilość błonnika pokarmowego, wpływa korzystnie na perystaltykę jelit, zapobiegając męczącym zaparciom. Na sile przybierają też po zakiszeniu właściwości antyoksydacyjne.
Jak przygotować kiszonego arbuza? Proces ten jest prosty i niezbyt czasochłonny. Surowiec (może to być twarda skórka, miękki miąższ lub jedno i drugie) umieszcza się na dnie słoika, dodając przyprawy, takie jak czosnek, chrzan i koper. Całość zalewa się osoloną wodą i odstawia w zakręconym słoiku na kilka dni.
Reklama
Jak wybrać dobrego arbuza?
Jak wybrać arbuza, skoro z zewnątrz nie widać, czy jest on wystarczająco dojrzały? Zadanie to z pozoru wydaje się trudne, w rzeczywistości istnieją jednak sprawdzone sposoby weryfikacji.
Arbuza można opukać. Jeśli wydaje dudniący odgłos, najprawdopodobniej jest dojrzały. Warto też przyjrzeć się uważnie jego skórce. Wyznacznikiem dojrzałości jest żółto-pomarańczowa plamka na spodzie. Im jest ciemniejsza, tym arbuz słodszy.
Jest to bowiem ślad powstały na skutek zalegania arbuza na ziemi, tym wyraźniejszy, im dłużej owoc dojrzewał. Powierzchnia skórki powinna być matowa, niezniszczona, z wyraźnie widoczną siateczką. Wyznacznikiem może też być wielkość. Choć nie jest to zasadą bezwzględną, z reguły większe okazy to takie, które rosły dłużej.
Z drugiej strony złym znakiem jest obecność zielonego ogonka, który często jest spotykany u okazów zerwanych zbyt wcześnie.
Oczywiście zawsze można też poprosić sprzedawcę o przekrojenie owocu, by zobaczyć jego wnętrze. W takiej sytuacji arbuz jednak będzie musiał zostać szybko spożyty.
Uwaga - nie należy kupować owoców, które były pokrojone wcześniej. Nie wiadomo, kiedy to się wydarzyło, możliwe więc, że arbuz zdążył już stracić część walorów smakowych i prozdrowotnych.
Jak pokroić arbuza i jak go przechowywać?
Jak pokroić arbuza? Wydawałoby się, że nic prostszego. W rzeczywistości jednak wymaga to pewnej wiedzy i doświadczenia. Warto też wiedzieć, że istnieją różne sposoby dzielenia tej wielkiej jagody.
Najpopularniejszym jest krojenie w plastry. W tym celu należy pociąć arbuz na cztery ćwiartki, a następnie każdą z nich na drobniejsze części, z których każda będzie przypominać wycinek koła.
Nie należy przy tym oddzielać miąższu od skórek, które pozwolą zachować integralność plasterków i ułatwią ich spożycie (choć same nie są przeznaczone do jedzenia). Drugą metodą jest krojenie w drobne kostki, które świetnie sprawdzą się na przykład w sałatce.
W tym celu owoc dzieli się na pół, a następnie każdą z połówek tnie w kratkę o odstępach 2-3 centymetry. Oprócz tego możliwe jest też wyciągnięcie miąższu łyżką.
Jak przechowywać arbuza, by dłużej zachował on swoje właściwości? Jeśli nie zostanie przekrojony - powinien leżeć w temperaturze pokojowej. Do spożycia będzie się nadawać nawet po upływie 3 miesięcy.
Po przepołowieniu, nieskonsumowane fragmenty powinny trafić do lodówki. Wcześniej dobrze jest je owinąć folią spożywczą, odcinając dopływ powietrza. W takim przypadku owoc zachowa świeżość najwyżej przez 2 dni.
Innymi rozwiązaniem jest zamrożenie pozostałych kawałków, najlepiej nie w całości, lecz po zmiksowaniu ich na papkę. Po rozmrożeniu będzie jednak należało szybko je wykorzystać.
Co zrobić z arbuza? Zastosowanie w kuchni
Większość osób je arbuza w postaci czystej i surowej, po pokrojeniu na plastry. Ale owoc ten daje zdecydowanie więcej możliwości.
Do najciekawszych i najsmaczniejszych dań należą:
- sałatka z arbuzem - często jest to danie w stylu greckim, gdzie drugim kluczowym składnikiem jest ser feta, a do tego oliwki i cebula. W takiej kompozycji arbuz zajmuje miejsce stosowanego na co dzień pomidora;
- ciasto - tak zwany arbuzowiec jest lekki i orzeźwiający, a do tego nieprzesadnie słodki. Zwykle jest to przekładaniec, w którym oprócz samego arbuza istotną rolę gra ciasto biszkoptowe oraz bita śmietana lub serek mascarpone;
- koktajl, lemoniada, sok - pyszne napoje przygotowywane za pomocą blendera, z samym tylko arbuzem lub z dodatkiem innych owoców (na przykład bananów, cytryny);
Cena arbuza. Gdzie go kupić?
Arbuzy są produktami spożywczymi podlegającymi sezonowym oraz koniunkturalnym wahaniom cen. Najtańsze są latem, zwykle w okolicach sierpnia.
Cena za kilogram może wówczas wynosić około 3-5 złotych. Należy jednak pamiętać, że pojedynczy okaz może ważyć 3-5 kilogramów, zatem za 1 sztukę płaci się zwykle przynajmniej kilkanaście złotych i to pod warunkiem, że zakup jest dokonywany w hipermarkecie należącym do dużej sieci.
W sklepach z tzw. zdrową żywnością ceny mogą dochodzić do 30-40 złotych za sztukę. W ofercie dużych sklepów często są owoce pochodzące z Turcji, Grecji i innych krajów południowych, sprzedawcy „ekologiczni” zwykle natomiast mają w ofercie arbuzy z krajowych upraw
