Czym są zaburzenia emocjonalne?
Na czym polegają zaburzenia emocjonalne? Stanowią one niezwykle szeroką kategorię dysfunkcji o charakterze afektywnym, ale też intelektualnym i behawioralnym, takich jak depresja, lęk społeczny, bulimia i anoreksja i wiele innych.
Precyzyjna definicja zaburzeń emocjonalnych jako taka nie istnieje, można jednak przyjąć, że pojęcie to zbiorczo obejmuje wszelkie odstępstwa od normy, jeśli chodzi o takie elementy, jak między innymi:
- nastrój (nadmierne i trwałe jego obniżenie, zwyżka lub chwiejność),
- napęd życiowy (pobudzenie, apatia, brak motywacji, nadmierne podniecenie, zobojętnienie),
- poziom lęku (podwyższony lub zniesiony),
- ekspresja (zbytnia gwałtowność lub nieokazywanie emocji).
Zaburzenia emocjonalne mogą mieć charakter chorobowy (nie tylko w przebiegu schorzeń psychicznych, ale też neurologicznych czy metabolicznych), a także osobowościowy i czysto sytuacyjny, na przykład związany z traumatycznymi wydarzeniami.
Rodzaje zaburzeń emocjonalnych
Jakie są najczęściej występujące rodzaje zaburzeń emocjonalnych?
- Depresja – silne obniżenie nastroju przez minimum 2 tygodnie.
- Dystymia– lekkie obniżenie nastroju utrzymujące się nieprzerwanie przez co najmniej 2 lata.
- Zaburzenia maniakalno-depresyjne – choroba, której istotą jest naprzemienna zmiana nastrojów, od euforycznego po depresyjny.
- Zaburzenia lękowe o charakterze fobii, w tym m.in. agorafobia, lęk społeczny oraz tzw. izolowane postacie fobii, takie jak irracjonalny lęk przed lataniem samolotem i temu podobne.
- Zaburzenia lękowe uogólnione (nerwica lękowa).
- Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (nerwica natręctw).
- Zespół stresu pourazowego.
- Lęk przed separacją (np. u dzieci strach przed rozdzieleniem z rodzicami).
- Ostre sytuacyjne reakcje na stres.
- Zaburzenia emocjonalne w przebiegu choroby Alzheimera.
- Zaburzenia emocjonalne związane z chorobą alkoholową (depresja, psychoza).
- Zaburzenia emocjonalne związane z ciążą i porodem.
- Zaburzenia emocjonalne na tle hormonalnym, związane z cyklem miesięcznym, przekwitaniem czy niewłaściwą pracą tarczycy.
- Mutyzm wybiórczy, czyli blokada uniemożliwiająca swobodną wypowiedź.
- Tiki nerwowe.
- Jąkanie się.
- Nieorganiczne zanieczyszczanie kałem, czyli oddawanie stolca w miejscach do tego nieprzeznaczonych.
- Anoreksja oraz bulimia.
Objawy zaburzeń emocjonalnych
Objawy zaburzeń emocjonalnych są niezwykle zróżnicowane i charakterystyczne dla każdej z dysfunkcji z osobna.
● Depresja to długotrwałe obniżenie nastroju, zazwyczaj bez wyraźnej, namacalnej przyczyny, ale spadek też napędu życiowego, samooceny, motywacji, zdolności intelektualnych. Możliwe są myśli samobójcze.
● Stany lękowe obejmują szeroką paletę symptomów psychicznych i somatycznych, wśród których wymienić można zwiększone napięcie emocjonalne, ataki paniki, uczucie strachu, ale też duszności, kołatanie serca, drżenie rąk, pocenie się czy występowanie rumieniana twarzy.
● Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne powodują, że pacjent odczuwa gonitwę myśli i uporczywą chęć wykonywania różnych czynności.
● Jąkanie się polega na powtarzaniu lub niemożności wypowiedzenia określonych zgłosek, czemu towarzyszy narastający lęk przed kontaktami społecznymi i zaniżona samoocena.
● Moczenie nocne, czyli niekontrolowane popuszczanie moczu w czasie snu, prawdopodobnie w dużym stopniu na tle emocjonalnym.
● Anoreksja z kolei to przede wszystkim jadłowstręt o podłożu psychicznym, bulimia zaś – nadmierne objadanie się, a następnie zwracanie ledwie przetrawionej treści.
Przyczyny zaburzeń emocjonalnych
Przyczyny zaburzeń emocjonalnych także są bardzo złożone, a wyróżnić wśród nich można patomechanizmy o podłożu neurobiologicznym, hormonalnym, metabolicznym, psychicznym i społecznym.
- Zaburzenia poziomu neuroprzekaźników odpowiedzialnych za nastrój oraz działanie, takich jak serotonina, noradrenalina czy dopamina.
- Zaburzenia budowy lub funkcjonowania struktur mózgu, w tym tzw. odpowiedzialnego za ludzką emocjonalność układu limbicznego, czyli jądra migdałowatego i hipokampu, a także wzgórza, podwzgórza i kory czołowej.
- Niedobory witamin z grupy B, zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, a także równowagi kwasowo-zasadowej.
- Uwarunkowania genetyczne, rozumiane jako biologicznie dziedziczona skłonność do tego typu dysfunkcji.
- Czynniki osobowościowe, w tym między innymi podwyższony lub obniżony poziom lęku, tzw. negatywny styl poznawczy, zaniżona samoocena, podwyższony samokrytycyzm.
- Czynniki społeczne i socjalizacyjne, takie jak przemoc fizyczna i psychiczna oraz uzależnienie od alkoholu i narkotyków w najbliższej rodzinie, molestowanie seksualne, brak czułości lub nadopiekuńczość, a także niedostępność lub nadmierna obecność ze strony rodziców, ostracyzm, alienacja i brak akceptacji w środowisku rówieśniczym.
- Wydarzenia traumatyzujące o jednorazowym charakterze, takie jak śmierć bliskiej osoby, zawód miłosny, wypadek samochodowy, gwałt, pobicie, upokorzenie etc.
- Zaburzenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych – alkoholu.narkotyków, dopalaczy, zarówno w wymiarze długofalowym, jak też incydentalnym
- Zaburzenia związane z przebiegiem ciąży, porodem i opieką nad małym dzieckiem – hormonalne, metaboliczne, psychospołeczne.
Zaburzenia emocjonalne u dorosłych
Zaburzenia emocjonalne u dorosłych pojawiają się w różnym wieku, bardzo często w trzeciej dekadzie życia, a także w wieku senioralnym. Do zdecydowanie najczęściej występujących należą depresja (w cyklu całego życia występuje nawet u 15 procent populacji) oraz wszelkiego rodzaju stany lękowe (wedle różnych szacunków odczuwa je 10 do 20 procent społeczeństwa). W szczególności depresja jest zaburzeniem destrukcyjnym, całkowicie dezorganizującym codzienne życie, a niekiedy wręcz je uniemożliwiającym. W powszechnym odbiorze wciąż traktowana z pobłażliwością, w istocie jest bardzo ciężką chorobą o potencjalnie śmiertelnych skutkach.
Bezpośrednio powoduje duże ryzyko popełnienia samobójstwa, pośrednio wpływa na stan zdrowia zmniejszając skuteczność działania układu immunologicznego, czy powodując liczne zaniedbania, jeśli chodzi o codzienną troskę o własny organizm (nie wykonywanie badań, niepodejmowanie leczenia, brak aktywności fizycznej, skłonność do używek i zachowań destrukcyjnych, niezdrowa dieta itd.).
Depresja najczęściej rozwija się w oderwaniu od okoliczności zewnętrznych. W postaci endogennej jest prostą funkcją zaburzeń wydzielania określonych neuroprzekaźników. Dlatego chorują na nią także osoby wiodące pozornie szczęśliwe i uporządkowane życie, nie mające trosk materialnych, zdrowotnych czy uczuciowych.
Zaburzenie emocjonalne u dzieci
Jeśli chodzi o zaburzenia emocjonalne u dzieci, również można wspomnieć o depresji, zazwyczaj jednak rozwija się ona dopiero w okresie dojrzewania, a jeśli występuje wcześniej, ma charakter niespecyficzny (objawia się na przykład poprzez silny, chroniczny ból brzucha). W okresie dziecięcym występuje jednak mnogość zaburzeń emocjonalnych bardziej typowych dla tego wieku. Pojawiają się one już w przedszkolu, tak jak na przykład lęk separacyjny. Dotknięte nim dziecko może odmawiać spania lub wychodzenia z domu bez rodziców, a wszelkie tego typu sytuacje przyprawiają je o bóle głowy, nudności, czy wymioty. U przedszkolaków bardzo często obserwuje się też jąkanie, które jest zaburzeniem w dużej mierze emocjonalnym, choć jego objawy widoczne są głównie w sferze lingwistycznej.
Podobnie jest w przypadku patologii, jaką jest mutyzm, przedszkole, to także czas pojawiania się tików, a więc mimowolnych odruchów na tle nerwowym. W kategorii zaburzeń emocjonalnych postrzegane też często są moczenia nocne oraz zanieczyszczanie kałem łóżka, podłóg, czy mebli. Już w wieku przedszkolnym u dzieci występują też liczne reakcje nerwicowe, związane z traumatyzującymi sytuacjami w domu rodzinnym, takimi jak kłótnie rodziców, rozwód, alkoholizm etc.
Leczenie zaburzeń emocjonalnych
Jak leczyć zaburzenia emocjonalne? W większości przypadków leczenie jest długie, trudne i wymagające zaangażowania wielu środków.
Wyróżnia się trzy podstawowe ścieżki postępowania.
- Farmakoterapia.W zależności od postaci zaburzeń emocjonalnych, w zastosowaniu są:
● leki przeciwdepresyjne, w tym między innymi inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, środki trój- i czteropierścieniowe oraz wiele innych,
● leki antypsychotyczne, czyli tak zwane neuroleptyki,
● leki przeciwlękowe i uspokajające, w tym między innymi benzodiazepiny,
● beta-blokery, działające nie tylko w przypadku schorzeń układu naczyniowo-sercowego, ale też problemów emocjonalnych.
- Psychoterapia– zajęcia z psychologiem, zazwyczaj pracującym w nurcie poznawczo-behawioralnym, mające na celu odkrycie i przepracowanie źródeł zaburzeń, a także wyrobienie nowych wzorców reakcji.
- Psychoedukacja – przekazywanie wiedzy na temat zaburzeń i sposobów radzenia sobie z nimi, zarówno samemu pacjentowi, jak teżczłonkom najbliższej rodziny, przyjaciołom, opiekunom.
Czytaj też: