Czym są zaburzenia emocjonalne?
Na czym polegają zaburzenia emocjonalne? Stanowią one niezwykle szeroką kategorię dysfunkcji o charakterze afektywnym i behawioralnym, takich jak depresja, lęk społeczny, bulimia i anoreksja i wiele innych.
Precyzyjna definicja zaburzeń emocjonalnych jako taka nie istnieje, można jednak przyjąć, że pojęcie to zbiorczo obejmuje wszelkie odstępstwa od normy, jeśli chodzi o takie elementy, jak między innymi:
-
nastrój (nadmierne i trwałe jego obniżenie, zwyżka lub chwiejność),
-
napęd życiowy (pobudzenie, apatia, brak motywacji, nadmierne podniecenie, zobojętnienie),
-
poziom lęku (podwyższony lub zniesiony),
-
ekspresja (zbytnia gwałtowność lub nieokazywanie emocji).
Zaburzenia emocjonalne mogą mieć charakter chorobowy (nie tylko w przebiegu schorzeń psychicznych, ale też neurologicznych czy metabolicznych), a także osobowościowy i czysto sytuacyjny, na przykład związany z traumatycznymi wydarzeniami.
Rodzaje zaburzeń emocjonalnych
Jakie są najczęściej występujące rodzaje zaburzeń emocjonalnych?
-
Depresja – objawy zespołu depresyjnego utrzymują się przez minimum 2 tygodnie.
-
Dystymia– lekkie obniżenie nastroju utrzymujące się nieprzerwanie lub stale nawracające przez co najmniej 2 lata.
-
Zaburzenia afektywne dwubiegunowe – choroba, której główną istotą jest naprzemienna zmiana nastrojów, od euforycznego po depresyjny.
-
Zaburzenia lękowe o charakterze fobii, w tym m.in. agorafobia, lęk społeczny oraz tzw. izolowane postacie fobii, takie jak irracjonalny lęk przed lataniem samolotem i temu podobne.
-
Zaburzenia lękowe uogólnione.
-
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne.
-
Lęk przed separacją (np. u dzieci strach przed rozdzieleniem z rodzicami).
-
Ostre sytuacyjne reakcje na stres.
-
Zaburzenia emocjonalne w przebiegu choroby Alzheimera.
-
Zaburzenia emocjonalne związane z chorobą alkoholową
-
Zaburzenia emocjonalne związane z okresem ciąży i porodu.
-
Zaburzenia emocjonalne na tle hormonalnym, związane z cyklem miesięcznym, przekwitaniem czy niewłaściwą czynnością gruczołów wydzielniczych np. tarczycy.
-
Mutyzm wybiórczy, czyli „blokada” uniemożliwiająca swobodną wypowiedź.
-
Tiki nerwowe.
-
Jąkanie się.
-
Nieorganiczne zanieczyszczanie kałem, czyli oddawanie stolca w miejscach do tego nieprzeznaczonych.
-
Anoreksja oraz bulimia.
Objawy zaburzeń emocjonalnych
Objawy zaburzeń emocjonalnych są niezwykle zróżnicowane i charakterystyczne dla każdej z dysfunkcji z osobna.
● Depresja to długotrwałe obniżenie nastroju, zazwyczaj bez wyraźnej, namacalnej przyczyny, oraz utrata zainteresowań, energii i męczliwość, W przebiegu epizodu depresyjnego mogą występować myśli samobójcze.
● Stany lękowe obejmują szeroką paletę symptomów psychicznych i somatycznych, wśród których wymienić można zwiększone napięcie emocjonalne, ataki paniki, uczucie strachu, ale też duszności, kołatanie serca, drżenie rąk, pocenie się czy występowanie rumieniana twarzy.
● Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne objawiają się natrętnymi myślami lub uporczywą chęcią wykonywania różnych czynności.
● Jąkanie się polega na powtarzaniu lub niemożności wypowiedzenia określonych zgłosek, czemu towarzyszy narastający lęk przed kontaktami społecznymi i zaniżona samoocena.
● Moczenie nocne, czyli niekontrolowane oddawanie moczu w czasie snu,
● Anoreksja z kolei to jadłowstręt o podłożu psychicznym, bulimia zaś – nadmierne objadanie się, a następnie zwracanie ledwie przetrawionej treści.
Przyczyny zaburzeń emocjonalnych
Przyczyny zaburzeń emocjonalnych także są bardzo złożone, a wyróżnić wśród nich można patomechanizmy o podłożu neurobiologicznym, hormonalnym, metabolicznym, psychicznym i społecznym.
-
Zaburzenia poziomu neuroprzekaźników odpowiedzialnych za nastrój oraz działanie, takich jak serotonina, noradrenalina czy dopamina.
-
Zaburzenia budowy lub funkcjonowania struktur mózgu, w tym tzw. odpowiedzialnego za ludzką emocjonalność układu limbicznego, czyli jądra migdałowatego i hipokampu, a także wzgórza, podwzgórza i kory czołowej.
-
Niedobory witamin z grupy B, zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, a także równowagi kwasowo-zasadowej.
-
Uwarunkowania genetyczne, rozumiane jako biologicznie dziedziczona skłonność do tego typu dysfunkcji.
-
Czynniki osobowościowe, w tym między innymi podwyższony lub obniżony poziom lęku, tzw. negatywny styl poznawczy, zaniżona samoocena, podwyższony samokrytycyzm.
-
Czynniki społeczne i socjalizacyjne, takie jak przemoc fizyczna i psychiczna oraz uzależnienie od alkoholu i narkotyków w najbliższej rodzinie, molestowanie seksualne, brak czułości lub nadopiekuńczość, a także niedostępność lub nadmierna obecność ze strony rodziców, ostracyzm, alienacja i brak akceptacji w środowisku rówieśniczym.
-
Wydarzenia traumatyzujące o jednorazowym charakterze, takie jak śmierć bliskiej osoby, zawód miłosny, wypadek samochodowy, gwałt, pobicie, upokorzenie etc.
-
Zaburzenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych – alkoholu.narkotyków, dopalaczy, zarówno w wymiarze długofalowym, jak też incydentalnym
-
Zaburzenia związane z przebiegiem ciąży, porodem i opieką nad małym dzieckiem – hormonalne, metaboliczne, psychospołeczne.
Zaburzenia emocjonalne u dorosłych
Zaburzenia emocjonalne u dorosłych pojawiają się w różnym wieku, bardzo często w trzeciej dekadzie życia, a także w wieku senioralnym. Do zdecydowanie najczęściej występujących należą depresja (w cyklu całego życia występuje nawet u 15 procent populacji) oraz wszelkiego rodzaju stany lękowe (wedle różnych szacunków odczuwa je 10 do 20 procent społeczeństwa). W szczególności ciężka depresja jest zaburzeniem destrukcyjnym, całkowicie dezorganizującym codzienne życie, a niekiedy wręcz je uniemożliwiającym. W powszechnym odbiorze wciąż traktowana z pobłażliwością, w istocie jest bardzo ciężką chorobą o potencjalnie śmiertelnych skutkach.
Bezpośrednio powoduje duże ryzyko popełnienia samobójstwa, pośrednio wpływa na stan zdrowia zmniejszając skuteczność działania układu immunologicznego, czy powodując liczne zaniedbania, jeśli chodzi o codzienną troskę o własny organizm (nie wykonywanie badań, niepodejmowanie leczenia, brak aktywności fizycznej, skłonność do używek i zachowań destrukcyjnych, niezdrowa dieta itd.).
Depresja najczęściej rozwija się w oderwaniu od okoliczności zewnętrznych. W postaci endogennej jest prostą funkcją zaburzeń wydzielania określonych neuroprzekaźników. Dlatego chorują na nią także osoby wiodące pozornie szczęśliwe i uporządkowane życie, nie mające trosk materialnych, zdrowotnych czy uczuciowych.
Zaburzenie emocjonalne u dzieci
Jeśli chodzi o zaburzenia emocjonalne u dzieci, również można wspomnieć o depresji, zazwyczaj jednak rozwija się ona dopiero w okresie dojrzewania. Może mieć niecharakterystyczny obraz tj. U dzieci i nastolatków częstym objawem może być drażliwość lub skargi na dolegliwości bólowe. W okresie dziecięcym występuje jednak mnogość zaburzeń emocjonalnych bardziej typowych dla tego wieku. Pojawiają się one już w przedszkolu, tak jak na przykład lęk separacyjny. Dotknięte nim dziecko może odmawiać spania lub wychodzenia z domu bez rodziców, a wszelkie tego typu sytuacje przyprawiają je o bóle głowy, nudności, czy wymioty. U przedszkolaków bardzo często obserwuje się też jąkanie, które jest zaburzeniem w dużej mierze emocjonalnym, choć jego objawy widoczne są głównie w sferze lingwistycznej.
Podobnie jest w przypadku mutyzmu. Okres przedszkolny , to także czas pojawiania się tików, a więc mimowolnych odruchów na tle nerwowym. W kategorii zaburzeń emocjonalnych postrzegane też często są moczenia nocne oraz zanieczyszczanie kałem łóżka, podłóg, czy mebli. Już w wieku przedszkolnym u dzieci występują też liczne reakcje emocjonalne, związane z traumatyzującymi sytuacjami w domu rodzinnym, takimi jak kłótnie rodziców, rozwód, alkoholizm etc.
Leczenie zaburzeń emocjonalnych
Jak leczyć zaburzenia emocjonalne? W większości przypadków leczenie jest długie, trudne i wymagające zaangażowania wielu środków.
Wyróżnia się trzy podstawowe ścieżki postępowania.
-
Farmakoterapia.W zależności od postaci zaburzeń emocjonalnych, w zastosowaniu są:
● leki przeciwdepresyjne, w tym między innymi inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, środki trój- i czteropierścieniowe oraz wiele innych,
● leki przeciwpsychotyczne, czyli tak zwane neuroleptyki,
● leki przeciwlękowe i uspokajające, w tym między innymi benzodiazepiny,
● beta-blokery, działające nie tylko w przypadku schorzeń układu naczyniowo-sercowego, ale też problemów emocjonalnych.
-
Psychoterapia– zajęcia z psychologiem, zazwyczaj pracującym w nurcie poznawczo-behawioralnym, mające na celu odkrycie i przepracowanie źródeł zaburzeń, a także wyrobienie nowych wzorców reakcji.
-
Psychoedukacja – przekazywanie wiedzy na temat zaburzeń i sposobów radzenia sobie z nimi, zarówno samemu pacjentowi, jak też członkom najbliższej rodziny, przyjaciołom, opiekunom.
