Zaburzenia emocjonalne: rodzaje, objawy, przyczyny, leczenie

Spis treści

• Czym są zaburzenia emocjonalne?
• Rodzaje zaburzeń emocjonalnych
• Objawy zaburzeń emocjonalnych
• Przyczyny zaburzeń emocjonalnych
• Zaburzenia emocjonalne u dorosłych
• Zaburzenie emocjonalne u dzieci
• Leczenie zaburzeń emocjonalnych

Czym są zaburzenia emocjonalne?

Na czym polegają zaburzenia emocjonalne? Stanowią one niezwykle szeroką kategorię dysfunkcji o charakterze afektywnym, ale też intelektualnym i behawioralnym, takich jak depresja, lęk społeczny, bulimia i anoreksja i wiele innych. 

Precyzyjna definicja zaburzeń emocjonalnych jako taka nie istnieje, można jednak przyjąć, że pojęcie to zbiorczo obejmuje wszelkie odstępstwa od normy, jeśli chodzi o takie elementy, jak między innymi:

• nastrój (nadmierne i trwałe jego obniżenie, zwyżka lub chwiejność),
•  napęd życiowy (pobudzenie, apatia, brak motywacji, nadmierne podniecenie, zobojętnienie),
• poziom lęku (podwyższony lub zniesiony),
• ekspresja (zbytnia gwałtowność lub nieokazywanie emocji).

Zaburzenia emocjonalne mogą mieć charakter chorobowy (nie tylko w przebiegu schorzeń psychicznych, ale też neurologicznych czy metabolicznych), a także osobowościowy i czysto sytuacyjny, na przykład związany z traumatycznymi wydarzeniami. 

Rodzaje zaburzeń emocjonalnych

Jakie są najczęściej występujące rodzaje zaburzeń emocjonalnych?

1. Depresja – silne obniżenie nastroju przez minimum 2 tygodnie.
2. Dystymia– lekkie obniżenie nastroju utrzymujące się nieprzerwanie przez co najmniej 2 lata.
3. Zaburzenia maniakalno-depresyjne – choroba, której istotą jest naprzemienna zmiana nastrojów, od euforycznego po depresyjny.
4. Zaburzenia lękowe o charakterze fobii, w tym m.in. agorafobia, lęk społeczny oraz tzw. izolowane postacie fobii, takie jak irracjonalny lęk przed lataniem samolotem i temu podobne.
5. Zaburzenia lękowe uogólnione (nerwica lękowa).
6. Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (nerwica natręctw).
7. Zespół stresu pourazowego.
8. Lęk przed separacją (np. u dzieci strach przed rozdzieleniem z rodzicami).
9. Ostre sytuacyjne reakcje na stres.
10. Zaburzenia emocjonalne w przebiegu choroby Alzheimera.
11. Zaburzenia emocjonalne związane z chorobą alkoholową (depresja, psychoza).
12. Zaburzenia emocjonalne związane z ciążą i porodem.
13. Zaburzenia emocjonalne na tle hormonalnym, związane z cyklem miesięcznym, przekwitaniem czy niewłaściwą pracą tarczycy.
14. Mutyzm wybiórczy, czyli blokada uniemożliwiająca swobodną wypowiedź.
15. Tiki nerwowe.
16. Jąkanie się.
17. Nieorganiczne zanieczyszczanie kałem, czyli oddawanie stolca w miejscach do tego nieprzeznaczonych.
18. Anoreksja oraz bulimia.

Objawy zaburzeń emocjonalnych

Objawy zaburzeń emocjonalnych są niezwykle zróżnicowane i charakterystyczne dla każdej z dysfunkcji z osobna. 

●      Depresja to długotrwałe obniżenie nastroju, zazwyczaj bez wyraźnej, namacalnej przyczyny, ale spadek też napędu życiowego, samooceny, motywacji, zdolności intelektualnych. Możliwe są myśli samobójcze.

●      Stany lękowe obejmują szeroką paletę symptomów psychicznych i somatycznych, wśród których wymienić można zwiększone napięcie emocjonalne, ataki paniki, uczucie strachu, ale też duszności, kołatanie serca, drżenie rąk, pocenie się czy występowanie rumieniana twarzy. 

●      Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne powodują, że pacjent odczuwa gonitwę myśli i uporczywą chęć wykonywania różnych czynności. 

●      Jąkanie się polega na powtarzaniu lub niemożności wypowiedzenia określonych zgłosek, czemu towarzyszy narastający lęk przed kontaktami społecznymi i zaniżona samoocena. 

●      Moczenie nocne, czyli niekontrolowane popuszczanie moczu w czasie snu, prawdopodobnie w dużym stopniu na tle emocjonalnym.

●      Anoreksja z kolei to przede wszystkim jadłowstręt o podłożu psychicznym, bulimia zaś – nadmierne objadanie się, a następnie zwracanie ledwie przetrawionej treści. 

Przyczyny zaburzeń emocjonalnych

Przyczyny zaburzeń emocjonalnych także są bardzo złożone, a wyróżnić wśród nich można patomechanizmy o podłożu neurobiologicznym, hormonalnym, metabolicznym, psychicznym i społecznym.

1. Zaburzenia poziomu neuroprzekaźników odpowiedzialnych za nastrój oraz działanie, takich jak serotonina, noradrenalina czy dopamina.
2. Zaburzenia budowy lub funkcjonowania struktur mózgu, w tym tzw. odpowiedzialnego za ludzką emocjonalność układu limbicznego, czyli jądra migdałowatego i hipokampu, a także wzgórza, podwzgórza i kory czołowej.
3. Niedobory witamin z grupy B, zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, a także równowagi kwasowo-zasadowej.
4. Uwarunkowania genetyczne, rozumiane jako biologicznie dziedziczona skłonność do tego typu dysfunkcji.
5. Czynniki osobowościowe, w tym między innymi podwyższony lub obniżony poziom lęku, tzw. negatywny styl poznawczy, zaniżona samoocena, podwyższony samokrytycyzm.
6. Czynniki społeczne i socjalizacyjne, takie jak przemoc fizyczna i psychiczna oraz  uzależnienie od alkoholu i narkotyków w najbliższej rodzinie, molestowanie seksualne, brak czułości lub nadopiekuńczość, a także niedostępność lub nadmierna obecność ze strony rodziców, ostracyzm, alienacja i brak akceptacji w środowisku rówieśniczym.
7. Wydarzenia traumatyzujące o jednorazowym charakterze, takie jak śmierć bliskiej osoby, zawód miłosny, wypadek samochodowy, gwałt, pobicie, upokorzenie etc.
8. Zaburzenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych – alkoholu.narkotyków, dopalaczy, zarówno w wymiarze długofalowym, jak też incydentalnym
9. Zaburzenia związane z przebiegiem ciąży, porodem i opieką nad małym dzieckiem – hormonalne, metaboliczne, psychospołeczne.

Zaburzenia emocjonalne u dorosłych

Zaburzenia emocjonalne u dorosłych pojawiają się w różnym wieku, bardzo często w trzeciej dekadzie życia, a także w wieku senioralnym. Do zdecydowanie najczęściej występujących należą depresja (w cyklu całego życia występuje nawet u 15 procent populacji) oraz wszelkiego rodzaju stany lękowe (wedle różnych szacunków odczuwa je 10 do 20 procent społeczeństwa). W szczególności depresja jest zaburzeniem destrukcyjnym, całkowicie dezorganizującym codzienne życie, a niekiedy wręcz je uniemożliwiającym. W powszechnym odbiorze wciąż traktowana z pobłażliwością, w istocie jest bardzo ciężką chorobą o potencjalnie śmiertelnych skutkach. 

Bezpośrednio powoduje duże ryzyko popełnienia samobójstwa, pośrednio wpływa na stan zdrowia zmniejszając skuteczność działania układu immunologicznego, czy powodując liczne zaniedbania, jeśli chodzi o codzienną troskę o własny organizm (nie wykonywanie badań, niepodejmowanie leczenia, brak aktywności fizycznej, skłonność do używek i zachowań destrukcyjnych, niezdrowa dieta itd.). 

Depresja najczęściej rozwija się w oderwaniu od okoliczności zewnętrznych. W postaci endogennej jest prostą funkcją zaburzeń wydzielania określonych neuroprzekaźników. Dlatego chorują na nią także osoby wiodące pozornie szczęśliwe i uporządkowane życie, nie mające trosk materialnych, zdrowotnych czy uczuciowych. 

Zaburzenie emocjonalne u dzieci

Jeśli chodzi o zaburzenia emocjonalne u dzieci, również można wspomnieć o depresji, zazwyczaj jednak rozwija się ona dopiero w okresie dojrzewania, a jeśli występuje wcześniej, ma charakter niespecyficzny (objawia się na przykład poprzez silny, chroniczny ból brzucha). W okresie dziecięcym występuje jednak mnogość zaburzeń emocjonalnych bardziej typowych dla tego wieku. Pojawiają się one już w przedszkolu, tak jak na przykład lęk separacyjny. Dotknięte nim dziecko może odmawiać spania lub wychodzenia z domu bez rodziców, a wszelkie tego typu sytuacje przyprawiają je o bóle głowy, nudności, czy wymioty. U przedszkolaków bardzo często obserwuje się też jąkanie, które jest zaburzeniem w dużej mierze emocjonalnym, choć jego objawy widoczne są głównie w sferze lingwistycznej. 

Podobnie jest w przypadku patologii, jaką jest mutyzm, przedszkole, to także czas pojawiania się tików, a więc mimowolnych odruchów na tle nerwowym. W kategorii zaburzeń emocjonalnych postrzegane też często są moczenia nocne oraz zanieczyszczanie kałem łóżka, podłóg, czy mebli. Już w wieku przedszkolnym u dzieci występują też liczne reakcje nerwicowe, związane z traumatyzującymi sytuacjami w domu rodzinnym, takimi jak kłótnie rodziców, rozwód, alkoholizm etc.

Leczenie zaburzeń emocjonalnych

Jak leczyć zaburzenia emocjonalne? W większości przypadków leczenie jest długie, trudne i wymagające zaangażowania wielu środków. 

Wyróżnia się trzy podstawowe ścieżki postępowania.

1. Farmakoterapia.W zależności od postaci zaburzeń emocjonalnych, w zastosowaniu są:

●     leki przeciwdepresyjne, w tym między innymi inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, środki trój- i czteropierścieniowe oraz wiele innych,

●     leki antypsychotyczne, czyli tak zwane neuroleptyki,

●     leki przeciwlękowe i uspokajające, w tym między innymi benzodiazepiny,

●     beta-blokery, działające nie tylko w przypadku schorzeń układu naczyniowo-sercowego, ale też problemów emocjonalnych.

2. Psychoterapia– zajęcia z psychologiem, zazwyczaj pracującym w nurcie poznawczo-behawioralnym, mające na celu odkrycie i przepracowanie źródeł zaburzeń, a także wyrobienie nowych wzorców reakcji.
3. Psychoedukacja – przekazywanie wiedzy na temat zaburzeń i sposobów radzenia sobie z nimi, zarówno samemu pacjentowi, jak teżczłonkom najbliższej rodziny, przyjaciołom, opiekunom.

Czytaj też: