Mikroplastik w ludzkim mózgu❗ Czy nasz organizm staje się śmietniskiem? 🧠
Mikroplastik w ludzkim mózgu❗ Czy nasz organizm staje się śmietniskiem? 🧠
Mikroplastik w ludzkim mózgu❗ Czy nasz organizm staje się śmietniskiem? 🧠

Co to są cytostatyki?

Początki leczenia chorób nowotworowych za pomocą substancji chemicznych przypada na pierwszą połowę XX w., choć aż do lat 60. przeważały takie metody jak naświetlania, czy zabiegi chirurgiczne. W latach 70. zaczęto stosować tzw. chemioterapię adiuwantową, czyli uzupełniającą uprzednie leczenie zabiegowe, a w latach 90. – chemioterapię celowaną – działającą przede wszystkim na komórki nowotworowe, z obniżonym wpływem na komórki zdrowe.

Z terminem chemioterapii ściśle powiązany jest termin cytostatyki. Co to takiego? Otóż jest to grupa substancji, zarówno naturalnych jak i syntetycznych, działających toksycznie na komórki nowotworowe.

Mimo ogromnego postępu medycyny, jaki dokonał się na przestrzeni ostatnich lat, wciąż podstawą leczenia raka są leki cytostatyczne. Chemioterapia jest ona ogólnoustrojową metodą leczenia, stosowaną wówczas, gdy w organizmie rozwija się nowotwór. Choć wpływa ona na wszystkie żywe komórki, najdotkliwiej niszczy te, które najszybciej się dzielą, czyli właśnie komórki nowotworowe.

Cytostatyki stosowane są w chemioterapii i podawane różnymi sposobami. Ich najbardziej ogólna zasada działania polega na zaburzaniu cyklu komórkowego oraz hamowaniu podziału komórek, dzięki czemu proces rozwoju nowotworu zostaje spowolniony lub zatrzymany.

Oprócz tego, co to są leki cytostatyczne, warto wiedzieć, kiedy się je podaje. Mogą one stanowić samodzielny model terapeutyczny lub towarzyszyć innym metodom, np. radioterapii, czy zabiegom chirurgicznym. Choć definicja cytostatyków wydaje się prosta, ich przykładów jest bardzo wiele, chociażby ze względu na ogromną różnorodność zawartych w nich substancji.

Dziś leki przeciwnowotworowe, szczególnie te nowoczesne, coraz precyzyjniej ukierunkowane są na niszczenie komórek rakowych, z jak najmniejszą szkodą dla komórek i tkanek zdrowych.

Współcześnie stosuje się też szereg leków wspomagających przy chemioterapii, by pacjent pozostawał w dobrej kondycji ogólnej, zarówno fizycznej, jak i psychicznej, co ma ogromne znaczenie dla skuteczności walki z chorobą.

Jak działają leki cytostatyczne?

Każda żywa komórka ludzkiego organizmu przechodzi swój cykl, w którym się pomnaża. Jest to tzw. cykl komórkowy. Składa się on z sześciu faz:

  • G₁ (interfaza) – młoda komórka rośnie w intensywny sposób,
  • S (replikacja DNA) – kod DNA zostaje podwojony, by do nowych komórek mogła zostać przekazana identyczna informacja genetyczna,
  • G₂ - komórka przygotowuje się do podziału,
  • M (mitoza) – podział jądra komórkowego na dwa jądra potomne,
  • C (cytokineza) – podział cytoplazmy komórkowej,
  • G₀ (faza spoczynku) – w niej komórki zaprzestają aktywności podziałowej.

Komórki nowotworowe również ulegają takim podziałom, ale w ich przypadku procesy te zachodzą szybciej niż w komórkach zdrowych. Działanie cytostatyków polega na hamowaniu cyklu komórkowego – a jako że w komórkach nowotworowych jest on bardziej intensywny – również proces jego hamowania jest bardziej dotkliwy.

Zatem, odpowiadając na pytanie jak działają cytostatyki, można stwierdzić, że spowalniają one proces chorobowy, zatrzymując namnażanie komórek nieprawidłowych. Skład cytostatyków warunkuje sposób, w jaki osiągają one swój cel.

W zależności więc od tego, z czego leki cytostatyczne są zrobione, hamują one podział komórek w różnych fazach i różnymi metodami.

Podawanie leków cytostatycznych. W jakiej postaci występują?

Czy leki cytostatyczne podaje się wyłącznie w szpitalu? Nie, podawanie cytostatyków może odbywać się zarówno w szpitalu, jak i w przychodni, gabinecie lekarskim, ale i w domu. Wiele zależy od tego, w jakiej postaci one występują i jakie ich podawanie zaleci lekarz prowadzący.

Najczęściej aplikuje się je drogą parenteralną, czyli pozajelitową – poprzez iniekcje podskórne lub wlewy dożylne. Zarówno przygotowanie leków cytostatycznych, jak i ich podawanie musi odbywać się w szczególnych warunkach, bezpiecznych zarówno dla pacjenta, jak i personelu medycznego.

Leki cytostatyczne mogą wywoływać szereg groźnych dla zdrowia skutków ubocznych, dlatego ich dawkowanie zawsze musi być zgodne z zaleceniami lekarza specjalisty. W przypadku wlewów to personel medyczny pilnuje, by odpowiednia dawka leku trafiła do organizmu pacjenta.

Inaczej jest jednak z cytostatykami w tabletkach, które pacjent zażywa samodzielnie. Ich dawkowanie zawsze musi być fachowo dobrane przez lekarza. Osoba zażywająca cytostatyki doustne musi być pod stałą kontrolą i regularnie wykonywać zlecane badania.

Podział leków cytostatycznych i ich rodzaje

W ogólnym podziale leków przeciwnowotworowych cytostatyki stanowią jedną z grup (obok leków hormonalnych, ukierunkowanych molekularnie i stymulujących układ immunologiczny). Podział cytostatyków natomiast dokonany jest ze względu na ich budowę oraz mechanizm działania.

Wszystkie leki przeciwnowotworowe farmakologia umieściła w oficjalnej Klasyfikacji anatomiczno-terapeutyczno-chemicznej ATC pod symbolem L, natomiast wszelkie rodzaje cytostatyków oznaczone są w niej symbolem L01. Podział leków cytostatycznych w Klasyfikacji ATC obejmuje:

  • L01A – cytostatyki alkilujące – działają one tworząc wiązania chemiczne z grupami funkcyjnymi cząsteczek istotnymi dla prawidłowego funkcjonowania komórek nowotworowych, co upośledza jej podstawowe procesy życiowe;
  • L01B – antymetabolity – przypominając związki chemiczne ważne dla prawidłowego funkcjonowania komórki nowotworowej, tworzy w niej fałszywe struktury i hamuje jej podział;
  • L01C – alkaloidy roślinne i inne związki pochodzenia naturalnego;
  • L01D – antybiotyki cytostatyczne i związki pochodne;
  • L01E – inhibitory kinazy białkowej;
  • L01F – przeciwciała monoklonalne oraz przeciwciała skoniugowane z cytostatykami;
  • L01X – pozostałe leki przeciwnowotworowe.

Wśród grup tych występują tzw. cytostatyki emetogenne, czyli wywołujące skutek uboczny w postaci nudności i wymiotów. Na podstawie potencjału emetogennego również dokonuje się podziału leków cytostatycznych na cztery grupy.

Zagrożenia przy przyjmowaniu cytostatyków. Jakie są skutki uboczne?

Przyjmowanie wszelkich leków o silnym działaniu nigdy nie pozostaje bez wpływu na ogólne zdrowie pacjenta. Wiele substancji aktywnych skutecznie hamujących różne procesy chorobowe wpływa negatywnie na komórki, tkanki czy całe układy ludzkiego organizmu.

Jakie zagrożenia niosą cytostatyki? Ta grupa leków charakteryzuje się szczególnie negatywnym wpływem na żywe komórki, niszcząc je, hamując ich rozwój i zaburzając naturalny cykl. Aby zatem dbać o bezpieczeństwo, cytostatyki muszą być odpowiednio dawkowane. Zbyt duże dawki destrukcyjnie wpływają na organizm, natomiast zbyt małe mogą okazać się nieskuteczne w leczeniu.

Jakie skutki uboczne wywołują cytostatyki? Do najczęstszych należą wspomniane już nudności i wymioty, dlatego pacjentom chorującym na nowotwory często przy chemioterapii podaje się również leki przeciwwymiotne.

Innym powszechnym objawem niepożądanym przy przyjmowaniu cytostatyków jest nadmierna utrata włosów, choć współcześnie dostępne są nowoczesne metody zapobiegające łysieniu w niektórych przypadkach.

Inne występujące niekiedy niepożądane działania cytostatyków to:

  • anemia i inne zaburzenia w morfologii krwi,
  • znaczące obniżenie odporności organizmu,
  • zaburzenia płodności,
  • uszkodzenie nerek.

Choć stosowanie leków cytostatycznych niesie za sobą różne zagrożenia, w przypadku rozwijającej się choroby nowotworowej ich przyjmowanie może być absolutnie konieczne. Choroba nieleczona wywołuje znacznie poważniejsze konsekwencje niż chemioterapia.

Wykaz leków cytostatycznych

W Klasyfikacji ATC znaleźć można nie tylko podział leków cytostatycznych. Wykaz konkretnych substancji w obrębie każdej z grup również jest w niej dostępny. Choć pełna lista cytostatyków jest bardzo długa, można wymienić niektóre ich przykłady powiązane z leczeniem konkretnych postaci nowotworów:

Powyższa lista prezentuje jedynie przykłady leków przeciwnowotworowych i ich zastosowania. O terapii konkretnymi preparatami zawsze decyduje lekarz i należy bezzwłocznie rozpocząć zalecone przez niego leczenie. Tylko specjalista, na podstawie kompletu badań oraz pełnego obrazu klinicznego pacjenta, może zdecydować, który z długiego wykazu cytostatyków będzie najskuteczniejszy w danym przypadku.

Bibliografia:

  • O. Fedorowicz, M. Kempczyńska, Postępowanie z lekiem cytotoksycznym w aptece szpitalnej, w: Farmakologia Polska, 2010, 66(2): 136-140 https://ptfarm.pl/pub/File/Farmacja%20Polska/2010/02-2010/13%20%20Cytotoksyki%20w%20aptece%20szpitalnej.pdf [20.04.2022]
  • W. Łyskawa, Chemioterapia w leczeniu choroby nowotworowej i jej neurotoksyczność, w: Anestezjologia i Ratownictwo 2009; 3: 80-87 https://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2016/05/200901_AiR_006.pdf [20.04.2022]
  • W. Janiec (red), Kompendium farmakologii Wydanie II, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2006
  • T. Dąbrowski, E. A. Dąbrowska, Leki cytostatyczne i ich kancerogenność – problem zagrożenia zawodowego personelu medycznego, w: Współczesna Onkologia (2007) vol. 11; 2 (101–105)
  • K. Jeziorski, Leki stosowane w farmakoterapii nowotworów przewodu pokarmowego, w: Gastroenterologia Kliniczna 2011, tom 3, nr 1, 9–16
  • Fazy cyklu komórkowego, Platforma edukacyjna Ministerstwa Edukacji i Nauki https://zpe.gov.pl/a/przeczytaj/D1Fen4kxo [20.04.2022]
Jak często robić regenerację włosów?
Sprawdź!