Ułatwienia dla pacjentów z terenów powodziowych. 👉 Jak z nich skorzystać? Sprawdź❗
Ułatwienia dla pacjentów z terenów powodziowych. 👉 Jak z nich skorzystać? Sprawdź❗
Ułatwienia dla pacjentów z terenów powodziowych. 👉 Jak z nich skorzystać? Sprawdź❗

Zakażenie układu moczowego u dzieci i dorosłych

Zakażenie układu moczowego statystycznie częściej dotyka kobiet. Głównymi objawami schorzenia są: częste i utrudnione oddawanie moczu, ból w okolicach nerek, pieczenie w czasie oddawania moczu, a także gorączka i nudności. Poznaj przyczyny, objawy oraz metody leczenia zakażenia układu moczowego.
Kobieta cierpiąca na zakażenie układu moczowego
Źródło: 123RF
Spis treści

Układ moczowy - funkcje i budowa

Funkcją układu moczowego jest:

  • tworzenie,
  • magazynowanie,
  • wydalanie moczu.

Zbudowany jest on z cewki moczowej łączącej się z pęcherzem moczowym, od którego odchodzą moczowody biegnące do nerek. Nerki są parzystym narządem, których najważniejszą funkcją jest filtrowanie krwi i tworzenie moczu; w uproszczeniu - zbudowane są one z miedniczek nerkowych oraz miąższu nerki.

Zobacz wideo: Badanie krwi i moczu - kiedy wykonać?

W prawidłowych warunkach drogi moczowe są jałowe tzn. nie występują tam żadne drobnoustroje (wyjątkiem jest końcowy odcinek cewki moczowej); gdy się tam pojawią dochodzi do powstania stanu zapalnego określanego w terminologii medycznej jako ZUM, czyli zakażenie układu moczowego.

Reklama

Zakażenie układu moczowego - zachorowalność

Statystycznie ZUM dotyczy znacznie częściej kobiet. Znaczna większość pań przynajmniej raz w życiu cierpi na tę przypadłość. Przy czym infekcja dróg moczowych najczęściej towarzyszy ciąży oraz połogowi. U mężczyzn większa liczba zachorowań dotyczy zwłaszcza osób starszych (związane jest to z zaburzeniami w odpływie moczu np. przy towarzyszącym przeroście prostaty).

Dzieci to schorzenie dotyka często w przypadku istniejących zaburzeń w pęcherzu moczowym (wsteczne odpływy pęcherzowo–moczowodowe). Nie można zapomnieć również o pacjentach szpitali, którzy są poddawani zabiegom na drogach moczowych (cewnikowanie).

Istotne jest tutaj rozgraniczenie występowanie objawów u dzieci oraz u dorosłych.

Reklama

Zakażenie układu moczowego - przyczyny

Najczęściej infekcja dróg moczowych ma podłoże bakteryjne. Głównym czynnikiem jest bakteria Escherichia coli (w skrócie E. coli), która w zależności od typu zakażenia odpowiada za 50-95% przypadków. Posiada ona specjalne struktury zwane fimbriami, które umożliwiają przyleganie do dróg moczowych.

Dużo rzadziej przyczyną są wirusy, które niemal wyłącznie przenoszą się drogą kontaktów seksualnych; oraz grzyby, które wywołują chorobę u ludzi:

  • cierpiących na cukrzycę,
  • leczonych antybiotykami,
  • po zabiegach na drogach moczowych,
  • po lekach immunosupresyjnych.

Rzadko zakażenie wywołane jest drogą hematogenną, czyli poprzez krew. Częściej infekcje dróg moczowych dotyczą kobiet ze względu na anatomiczne różnice w budowie układu moczowego:

  • krótsza cewka moczowa,
  • mała odległość ujścia cewki moczowej od odbytu,
  • kolonizacja dróg moczowych drobnoustrojami z pochwy itp.,

które ułatwiają zasiedlanie dróg moczowych przez drobnoustroje.

Reklama

Zakażenie układu moczowego - czynniki ryzyka

Do czynników ryzyka zaliczane są:

  • kamica moczowa,
  • refluks pęcherzowo-moczowodowy, czyli nieprawidłowe zarzucanie moczu z pęcherza moczowego do moczowodów - jest to głównie zaburzenie wrodzone, występujące najczęściej u dzieci,
  • cukrzyca,
  • ciąża i połóg,
  • starszy wiek,
  • pobyty w szpitalu z innych przyczyn,
  • cewnik w pęcherzu moczowym.

Reklama

Zakażenie układu moczowego - objawy u osób dorosłych

Przy infekcjach układu moczowego występują dolegliwości ogólne i miejscowe (czyli związane z układem moczowym).

Są to:

- miejscowe (w nawiasach podano określenia objawów stosowane w fachowej literaturze medycznej):

  • utrudnione oddawanie moczu, towarzyszący ból, pieczenie (dyzuria),
  • częste oddawanie moczu (polak izuria),
  • oddawanie moczu w nocy, chory nie jest w stanie „wytrzymać” z pójściem do toalety do rana (nykturia),
  • ból w okolicach nerek zlokalizowany w okolicy lędźwiowej, czyli w dole pleców, powyżej miednicy;

- ogólne (często bywają niecharakterystyczne):

  • gorączka, czasem z dreszczami,
  • nudności, wymioty, bóle brzucha,
  • bóle głowy,
  • ogólne rozbicie.

Reklama

Zakażenie układu moczowego - objawy u dzieci

Rozpoznanie ZUM u dzieci jest jeszcze trudniejsze ze względu na brak charakterystycznych objawów, stąd o infekcji dróg moczowych należy myśleć u każdego gorączkującego dziecka. Szczególnie, że przy kolejnych infekcjach liczba objawów zazwyczaj spada.

Uwagę rodziców dodatkowo może zwrócić:

  • u noworodków i niemowląt - brak łaknienia, przyrostu masy ciała, wymioty, biegunki, drgawki, sinica przedłużona żółtaczka,
  • dzieci starsze - przewlekłe biegunki, zahamowanie przyrostu masy ciała i wzrostu, moczenie nocne.

Reklama

Zakażenie układu moczowego - typy i podział

Istotne jest również stwierdzenie z jakim typem ZUM mamy do czynienia:

  • powikłane ZUM - każde ZUM u mężczyzny, u osób z zaburzeniami w odpływie moczu,
  • niepowikłane - u kobiet bez zaburzeń w układzie moczowym,
  • nawrót ZUM - nawrót po leczeniu spowodowany przez ten sam drobnoustrój (w praktyce występujące do 2 tygodni),
  • ponowne ZUM - zakażenie spowodowane przez nowy drobnoustrój (w praktyce po 2 tygodniach od poprzedniego, nawet gdy wywołał je ten sam czynnik).

Ze względu na liczbę bakterii stwierdzanych w moczu, istnieje kilka podziałów ZUM, co ma znaczenie w późniejszej diagnostyce i leczeniu:

  • bakteriomocz znamienny – przy występujących objawach liczba żywych bakterii >103 obecna w 1 ml moczu, każda liczba bakterii z nakłucia nadłonowego,
  • bakteriomocz bezobjawowy - obecność >105 bakterii obecna w 1 ml moczu bez objawów ZUM.

Zakażenie układu moczowego - diagnostyka

Leczeniem większości ZUM zajmują się lekarze pierwszego kontaktu. Nawroty, wymienione niżej czynniki ryzyka, oporność drobnoustrojów na leki, skłaniają dopiero do skierowania pacjenta do specjalisty lub leczenia szpitalnego. Na samym początku warto sobie postawić pytanie, czy jest to pierwszy epizod infekcji dróg moczowych, jeśli nie, to jak wyglądało poprzednie leczenie i czy znajdujemy się w grupie ryzyka rozwinięcia się ciężkiej infekcji lub powikłań. Lekarzowi należy zwrócić przede wszystkim uwagę, jakie objawy nas niepokoją i od jakiego czasu występują.

Infekcja ma głównie charakter wstępujący, czyli drobnoustroje stopniowo zasiedlają końcowe odcinki dróg moczowych i „przemieszczają” się w kierunku wyższych odcinków układu moczowego, czyli w kierunku nerek.

Zakażenie układu moczowego - rodzaje

Zajmowanie przez proces zapalny kolejnych odcinków układu moczowego określają rodzaje ZUM, czyli:

Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek - powikłania

Nazwa „odmiedniczkowe” bierze się od przejścia zakażenia z miedniczek nerkowych do miąższu nerki. Zmiana zapalenia ostrego w przewlekłe, lub gdy rozwija się ono od początku, może skutkować powikłaniami:

  • posocznica urogenna – jest powikłaniem groźnym dla życia, jest to przeniknięcie bakterii lub innych drobnoustrojów z układu moczowego do krwi i rozwinięcie się zakażenia całego ciała,
  • ropne zapalenie nerki, ropień nerkowy – jest to zbiorowisko ropy tworzące się w nerce,
  • nadciśnienie tętnicze,
  • roponercze, wodonercze - gdy dojdzie do znacznego utrudnienia odpływu moczu z nerki, dochodzi do rozdęcia miedniczek nerkowych, co uszkadza funkcje nerki,
  • przewlekła niewydolność nerek – nieodwracalne postępujące uszkodzenie funkcji nerek,
  • upośledzony rozwój u dzieci,
  • ostre zapalenie gruczołu krokowego – praktycznie zawsze spowodowane jest przeniknięciem drobnoustrojów z cewki moczowej; objawia się szybko narastającą gorączką z dreszczami oraz bólem w miednicy lub kroczu; obrzęk gruczołu krokowego może doprowadzić do zatrzymania moczu,
  • ostre zapalenie najądrza – przede wszystkim objawia się silnym bólem w okolicy moszny.

Zakażenie układu moczowego - rokowania

Należy jednak dodać, że w znacznej większości przypadków rokowanie w ZUM jest dobre, powikłania dotyczą głównie osób, u których występują czynnika ryzyka, które jeżeli nie są usuwane skłaniają do nawrotów i rozwinięcia wymienionych powikłań. ZUM podzielone jest na powikłane, gdy występują czynniki ryzyka, oraz niepowikłane występujące u chorych bez czynników predysponujących.

Zakażenie układu moczowego - badania podstawowe

Podstawowe badania w diagnostyce ZUM to:

1. Badanie ogólne moczu

Pobieranie moczu do badań:

  • Mocz powinien być pobierany do jałowych pojemników. Można się w nie zaopatrzyć w aptekach lub punktach, w których odbierany jest mocz do badań.
  • Przed pobraniem moczu należy dokładnie umyć okolice narządów płciowych mydłem i wodą.
  • Technika „środkowego strumienia” – jest to najlepszy sposób pobierania moczu do badań chroniący przed zanieczyszczeniem próbki drobnoustrojami, które znajdują się w końcowych odcinkach dróg moczowych oraz w okolicach narządów płciowych. Mogłyby one zafałszować wynik badania. Należy najpierw oddać początkową porcje moczu, dopiero do pojemnika pobieramy próbkę ze środkowej porcji moczu, ostatnia część oddanego moczu nie jest również pobierana do badań.
  • Przy pobieraniu moczu należy uważać, by nie dotknąć brzegami pojemnika do okolic narządów płciowych (zanieczyszczenie bakteriami).
  • Mocz należy niezwłocznie dostarczyć do laboratorium. Gdy jest to niemożliwe, mocz należy przechowywać w temperaturze 4°C (w lodówce), ale nie dłużej niż 24 godziny.

2. Posiew moczu – jest to hodowla drobnoustrojów odpowiedzialnych za infekcje z pobranego moczu, na podstawie posiewu można ustalić, jakie leki będą zastosowane w leczeniu; do posiewu mocz jest pobierany podobnie jak do badania ogólnego.

3. Punkcja nadłonowa – gdy wyniki badania ogólnego moczu nie są jednoznaczne lub nie ma możliwości pobrania moczu w inny sposób, wykonuje się bezpośrednie nakłucie pęcherza moczowego i pobranie moczu, który nie powinien zawierać żadnych drobnoustrojów.

Zakażenie układu moczowego - badania dodatkowe

1. Badanie krwi – celem badania jest identyfikacja tzw. czynników stanu zapalnego (OB, leukocytoza, CRP), których wzrost wskazuje na toczący się w organizmie proces zapalny.

2. Posiew krwi – wykonywany w ciężkich postaciach ZUM, w których drobnoustroje przedostały się do krwi.

3. Badania obrazowe – wykonywane w utrzymującym się zakażeniu pomimo leczenia, ich celem jest próba odnalezienia przyczyn w budowie dróg moczowych, odpowiedzialnych za nieskuteczność leczenia (USG nerek, tomografia komputerowa z kontrastem), cystoureterografia mikcyjna – wykonywana szczególnie w przypadku podejrzenia wad układu moczowego dzieci. Polega ona na podaniu środka kontrastowego do dróg moczowych i wykonaniu zdjęcia rentgenowskiego w czasie oddawania moczu, uwidacznia ona nieprawidłowe „cofanie” się moczu z pęcherza moczowego do wyższych odcinków dróg moczowych, co jest odpowiedzialne m.in. za nawracające ZUM u dzieci.

Zakażenie układu moczowego - leczenie

Podstawą leczenia ZUM są leki przeciwdrobnoustrojowe (najczęściej antybiotyki). Dobierane są one początkowo w sposób pozwalający na wyleczenie infekcji spowodowanej przez najczęstsze drobnoustroje (wspomniana wyżej bakteria E. coli); w przypadku niepowodzenia lub ryzyka zakażenia innym patogenem leki dobiera się po wykonaniu posiewu moczu.

Pacjent może zwrócić uwagę lekarza na przebieg leczenia poprzednich przypadków zakażenia dróg moczowych oraz na środki wtedy stosowane. Lekarz prowadzący leczenie powinien zwrócić uwagę czy występują czynniki ryzyka i w miarę możliwości starać się je usunąć. W przypadku, gdy u chorych nie występują objawy, natomiast badania diagnostyczne wskazują na infekcje, leczy się tylko dzieci, kobiety w ciąży oraz pacjentów przygotowywanych do zabiegów na drogach moczowych.

Zakażenie układu moczowego - zalecenia

Poniższe zalecenia dotyczą zwłaszcza kobiet, w przypadku nawrotów infekcji dróg moczowych.

1. Więcej pić! Zalecana jest dodatkowa szklanka płynu przed stosunkiem seksualnym.

2. Jak najszybsze oddawanie moczu, gdy poczuje się „parcie na pęcherz” oraz tuż przed snem i po stosunku seksualnym (wypłukanie drobnoustrojów, które mogły się dostać do dróg moczowych).

3. Unikanie stosowania dezodorantów intymnych, kapturków naszyjkowych, dopochwowych środków plemnikobójczych.

4. Unikanie kąpieli bąbelkowych i dodawania do kąpieli środków plemnikobójczych.

5. Codzienne picie soku z żurawiny lub stosowanie innych preparatów opartych na żurawinie.

Zakażenie układu moczowego - zapobieganie

Jak leczyć i zapobiegać w domu?

Oprócz leków istnieje jednak wiele, często prostych metod, które mogą znacznie złagodzić objawy choroby, skrócić czas leczenia oraz zapobiegać kolejnym nawrotom. Należą do nich:

Picie dużej ilości płynów!!! - Dzięki temu łatwiej będzie Twojemu organizmowi pozbyć się chorobotwórczych bakterii zasiedlających układ moczowy i wywołujących zakażenie. Zaleca się picie od 6 do 8 szklanek płynów dziennie.

Codziennie pij sok z żurawiny. Udowodniono, że sok żurawinowy ma unikalne działanie lecznicze i prewencyjne w zakażeniach układu moczowego. Tłumaczy się to tym, że żurawina zawiera pewne związki tzw. proantocjany, które zapobiegają przyczepianiu się bakterii do ściany pęcherza moczowego oraz ich namnażaniu, dzięki czemu nawet jeśli patogeny dostaną się do układu moczowego, nie wywołają infekcji, bo zostają z niego szybko usunięte. Najlepiej jest pić świeżo robiony sok z żurawiny bez dodatku konserwantów, niestety ciężko jest go dostać o każdej porze roku, ale w aptekach dostępna jest szeroka gama produktów z żurawiną, w które można się zaopatrzyć.

Uzupełniaj witaminę C. Osoby chorujące na zakażenie układu moczowego, a zwłaszcza przy nawrotach takiego zakażenia powinny rozważyć stosowanie witaminy C. Ma ona działanie zakwaszające mocz i przez to utrudniające rozwój bakterii chorobotwórczych. Należy jednak wiedzieć o tym, że przy terapii antybiotykami witamina C nie zawsze jest wskazana, dlatego w tych przypadkach jej stosowanie należy skonsultować z lekarzem.

Stosuj Echinaceę. Echinacea to roślina należąca do astrowatych posiada działanie stymulujące układ odpornościowy organizmu. Może być stosowana jako środek zapobiegawczy i leczniczy w ostrych i przewlekłych schorzeniach bakteryjnych i wirusowych. Dostępna jest głównie w formie herbatek do zaparzania i tabletek.

Stosuj olejki eteryczne z drzewa sandałowego, bergamotki, jałowca. Związki w nich zawarte mają działanie przeciwzapalne i przeciwbakteryjne, dlatego są stosowane jako środki wspomagające w leczeniu stanu zapalnego dróg moczowych. Wymienione wyżej olejki można wymieszać i utworzoną mieszankę po rozcieńczeniu wcierać w skórę nad pęcherzem moczowym.

Jak zmniejszyć ból przy zapaleniu pęcherza moczowego?

Aby zmniejszyć ból spowodowany stanem zapalnym dróg moczowych (pęcherza moczowego) stosuj ciepłe okłady na okolice pęcherza moczowego. Pozwolą one nie tylko zmniejszyć ból, ale także przyczynią się do zahamowania rozprzestrzeniania się stanu zapalnego. W przypadku gorączki lub bólu stosuj paracetamol.

Nawracające zapalenie układu moczowego - co robić?

Kilka rad dla pań z nawracającym zapaleniem układu moczowego

Poniższe punkty tyczą się kobiet, które cierpią na nawrotowe stany zapalne układu moczowego:

  1. Zwiększ ilość wypijanych płynów, przy czym przed każdym stosunkiem płciowym wypijaj dodatkową szklankę.
  2. Oddawaj mocz niezwłocznie po wystąpieniu parcia, przed snem oraz zaraz po stosunku płciowym.
  3. Unikaj stosowania kapturków naszyjkowych, dezodorantów intymnych, dopochwowych środków plemnikobójczych.
  4. Unikaj kąpieli bąbelkowych oraz stosowania do kąpieli środków chemicznych.

Zakażenie układu moczowego - które badania wybrać?

W przypadku podejrzenia infekcji dróg moczowych, do wykonania badania ogólnego moczu oraz posiewu moczu, nie ma praktycznie żadnych przeciwwskazań, stąd niemalże każdy pacjent powinien być im poddany. Badania krwi niosą ze sobą nikłe ryzyko zakażenia w trakcie pobierania, jednakże potencjalne korzyści zdecydowanie przeważają nad małym ryzykiem powikłań.

USG nerek jest badaniem nieinwazyjnym, zupełnie nie obciąża chorego i nie ma do niego przeciwwskazań. Tomografia komputerowa z kontrastem jest badaniem wysoko specjalistycznym zarezerwowanym do określonej grupy chorych, wysoki koszt oraz możliwe działania niepożądane (jak efekt samego naświetlania promieniami rentgenowskimi oraz podanie kontrastu, który może wywołać reakcje uczuleniową), znacznie zawężają jego zastosowanie.

Cystoureterografia mikcyjna niesie pewne ryzyko, związane również z zastosowanym promieniowaniem i kontrastem. Przy wspólnym wybieraniu badań z lekarzem należy przede wszystkim zadać pytanie, co dane badanie może wnieść do diagnostyki i leczenia. Problem ten dotyczy głównie pacjentów z powikłanym i ciężkim ZUM, gdy zleca się badania specjalistyczne.

Rutynowe leczenie niesie ze sobą mało działań niepożądanych, ale istotne jest właściwe dobranie leku. Niewłaściwa antybiotykoterapia może przynieść więcej szkody niż pożytku. Należy jednak pamiętać, że antybiotyk nie działa natychmiast, pomiędzy rozpoczęciem leczenia, a ustąpieniem objawów musi minąć odpowiednia ilość czasu. Natomiast jeśli pomimo leczenia objawy nie ustępują, należy zwrócić uwagę lekarza i porozmawiać o możliwości zmiany zastosowanych leków.

Czytaj również

Bibliografia

  • Szczeklik A.,Choroby wewnętrzne,,
  • Szczeklik A., Gajewski P.,Kompendium Choroby Wewnętrzne,,
  • Herold G.,Medycyna wewnętrzna ,,
  • Pietrzyk J. J.,Wybrane zagadnienia z pediatrii,,
Czy ten artykuł był dla Ciebie pomocny?
Dziękujemy za przeczytanie naszego artykułu do końca.
Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami na
temat zdrowia i zdrowego stylu życia,
zapraszamy na nasz portal ponownie!
Więcej z kategorii Urologia i nefrologia
Zapalenie pęcherza moczowego - objawy, leczenie, leki
Osoba trzymająca się za podbrzusze
Niewydolność nerek – typy i objawy. Na czym polega leczenie?
Sprzęt do dializy niewydolnych nerek
Ostra niewydolność nerek - przyczyny, objawy, leczenie
Gwałtowne upośledzenie funkcji nerek
Podobne artykuły
Ilustracja nerek
Przewlekła niewydolność nerek - objawy i leczenie. Jaką dietę stosować?
Moczenie nocne - u dzieci, nastolatków i dorosłych. Jakie są przyczyny?
Nerki
Moczówka prosta nerkowa - objawy, badania, diagnostyka
Mózg człowieka
Moczówka prosta - przyczyny, objawy, leczenie, diagnostyka

Reklama


Sonda
Sonda redakcyjna
Jakie funkcje Twojego CGM są dla Ciebie najważniejsze?
Touchcare CGM