Poddała się jej księżna Kate. 👉 Na czym polega ta metoda leczenia? Sprawdź❗
Poddała się jej księżna Kate. 👉 Na czym polega ta metoda leczenia? Sprawdź❗
Poddała się jej księżna Kate. 👉 Na czym polega ta metoda leczenia? Sprawdź❗

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - objawy, leczenie

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to schorzenie, które dzieli się na kilka rodzajów: bakteryjne, aseptyczne - wirusowe, grzybicze i pasożytnicze. Czym charakteryzuje się każdy z typów i jakie dają objawy? Wezwanie karetki pogotowia ratunkowego jest konieczne, jeśli pojawią się objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych z towarzyszącą sennością, zaburzeniami świadomości, splątaniem i stanami śpiączkowymi!
Przekrój mózgu człowieka, obrazujący zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
Źródło: 123RF
Spis treści

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to choroba wywoływana przez wiele czynników zakaźnych atakujących układ nerwowy. Drobnoustroje mogą bezpośrednio zakażać układ nerwowy, w tym opony mózgowo-rdzeniowe oraz mózg. Objawy i powikłania zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych mogą bezpośrednio zagrażać życiu, dlatego choroba wymaga szybkiej diagnostyki i leczenia.

Reklama

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - rodzaje

Ze względu na etiologię choroby zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych można podzielić na:

  1. Bakteryjne: zapalenie opon, w którym wykryto obecność bakterii w płynie mózgowo-rdzeniowym,
  2. Aseptyczne: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, w którym nie wykryto patogennych bakterii w płynie mózgowo-rdzeniowym:
  • wirusowe,
  • grzybicze,
  • pasożytnicze.

Reklama

Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - co to jest?

Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to ostra choroba, która zagraża życiu chorego. Konieczne jest jak najszybsze zastosowanie właściwego antybiotyku. W przypadku braku odpowiedniego leczenia śmiertelność sięga 10-15% chorych. Zapadalność na chorobę zależy od wieku, częściej chorują dzieci, a wraz z wiekiem spada częstość występowania bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

Choroba może być wywołana przez różne bakterie, jednak najczęściej bywa to:

  • dwoinka zapalenia płuc,
  • dwoinka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych,
  • pałeczka grypy typu B.

Obecnie są dostępne szczepionki przeciwko tym drobnoustrojom, dzięki czemu można się zabezpieczyć przed wystąpieniem choroby. Diagnoza stawiana jest na podstawie wyniku badania płynu mózgowo-rdzeniowego pobieranego poprzez punkcję lędźwiową. Leczenie polega na stosowaniu antybiotyków.

Reklama

Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - przebieg choroby i leczenie

Najczęściej powodowane jest przez:

  • wirusy Coxackie A i B,
  • ECHO,
  • enterowirusy,
  • wirusa polio.

Przebieg zapalenia jest łagodniejszy niż w przypadku zapalenia wywołanego przez bakterie. Terapia najczęściej ogranicza się do leczenia objawowego. Jeśli nie ma podejrzenia bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, pacjent nie musi być hospitalizowany.

Reklama

Gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - co to jest?

Występuje jako:

  • podostre,
  • przewlekłe zapalenie.

Do zakażenia dochodzi na skutek rozsiewu prątków gruźlicy drogą krwi. Rozpoznanie stawia się na podstawie wyniku badania płynu mózgowo-rdzeniowego.

Leczenie polega na stosowaniu:

  • leków przeciwprątkowych,
  • sterydów,

a czasami konieczne jest wszczepienie zastawki odprowadzającej płyn mózgowo-rdzeniowy do układu krążenia, aby zapobiec narastaniu ciśnienia wewnątrzczaszkowego.

Reklama

Grzybicze i pasożytnicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - czym jest?

Grzybicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych występuje rzadko, głównie u osób z obniżoną odpornością. Najczęściej powodowane jest przez: Cryptococcus neoformans oraz Coccidioides immitis. Rozpoznanie stawia się na podstawie wywiadu – obniżony stan odporności, podróże do krajów o wysokiej zachorowalności na ten rodzaj grzybicy oraz badania płynu mózgowo-rdzeniowego. Leczenie polega na hospitalizacji i stosowaniu leków przeciwgrzybiczych.

Pasożytnicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych  wywoływane przez Acanthamoeba, Naegleria fowleri – na terenach endemicznych i podczas podróży do tych obszarów. Leczenie polega na stosowaniu Amfoterycyny B.

Zakażenie wywoływane przez Toxoplazma gondii – następuje po spożyciu zakażonego mięsa. Rozpoznanie stawiane jest na podstawie badania płynu mózgowo-rdzeniowego. Leczenie polega na podawaniu pirymetaminy z sulfadiazyną lub spiramycyną.

Reklama

Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - przyczyny

Choroba może być wywołana przez różne bakterie, jednak u dzieci w wieku powyżej 1. miesiąca życia oraz u dorosłych najczęściej chorobę wywołują:

  • Streptococcus pneumoniae (dwoinka zapalenia płuc),
  • Neisseria meningitidis (dwoinka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych),
  • Haemophilus influaenzae typu B (pałeczka grypy).

U noworodków, poniżej 1. miesiąca życia głównymi czynnikami zakaźnymi są:

  • paciorkowce grupy B
  • pałeczki Gram-ujemne (np. E. Coli),
  • Listeria monocytogenes.

Reklama

Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - przyczyny

Najczęściej powodowane jest przez:

  • wirusy Coxackie A i B, ECHO,
  • enterowirusy,
  • wirusa polio (według danych statystycznych w Stanach Zjednoczonych).

Liczba zachorowań na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych wywoływanych przez wirusa zapalenia przyusznic (świnki) spadła, ponieważ wprowadzono szczepienia ochronne przeciwko temu wirusowi. Inne wirusy mogące powodować zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych:

Gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - przyczyny

Przebiega jako podostre, przewlekłe zapalenie. Do zakażenia opon mózgowo-rdzeniowych dochodzi najczęściej wskutek aktywacji tzw. pierwotnego ogniska zapalnego i rozsiewu prątków gruźlicy drogą krwi.

Grzybicze i pasożytnicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - przyczyny

Jest dosyć rzadką chorobą. Najbardziej narażone na zakażenie są osoby w stanie upośledzonej odporności. Najczęstszymi czynnikami wywołującymi zakażenie grzybicze są: Cryptococcus neoformans oraz Coccidioides immitis.

Pasożytnicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Najczęstsze czynniki zakaźne to: Acanthamoeba, Naegleria fowleri – występują głównie na terenach endemicznych, a do zarażenia tymi pasożytami dochodzi często podczas podróży. W leczeniu stosuje się Amfoterycynę B. Zakażenie wywoływane przez Toxoplazma gondii może również powodować pasożytnicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Do zakażenia dochodzi na skutek spożycia zakażonego mięsa.

Jeśli wystąpią objawy bólu głowy połączonego:

  • ze sztywnością karku (niemożność przygięcia głowy do klatki piersiowej), 
  • z wymiotami i wysoką gorączką,

nigdy nie można tego lekceważyć, należy natychmiast zgłosić się do lekarza!!

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - czynniki ryzyka

Czynniki chorobotwórcze (bakterie, wirusy, grzyby, pasożyty) wnikają do organizmu. Do układu nerwowego mogą dostawać się bezpośrednio z okolicznych ognisk zakażenia – zapalenie zatok obocznych nosa, zapalenie ucha środkowego, zapalenie wyrostka sutkowatego. Czasami na skutek urazu czy jako powikłanie operacji neurochirurgicznej. Mogą również rozsiewać się drogą krwi – dzieje się tak na przykład w przypadku zakażenia gruźliczego.

Drobnoustroje atakują komórki budujące opony mózgowo-rdzeniowe. Wyzwala to zapalną odpowiedź organizmu, czyli mobilizację sił przeciwko patogenom. W odpowiedzi zapalnej biorą udział różne komórki układu odpornościowego, które wędrują w kierunku zaatakowanych tkanek i wyzwalają różne czynniki mające na celu zlikwidowanie mikrobów.

Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

  1. Kontakt z osobami chorymi.
  2. Brak szczepień ochronnych.
  3. U kobiet ciężarnych: nosicielstwo paciorkowca grupy B – ryzyko zakażenia dziecka w czasie porodu.
  4. Bagatelizowanie infekcji wirusowej.
  5. Osoby z obniżoną odpornością – chorzy na AIDS, osoby po przeszczepach narządów, pacjenci z chorobami autoimmunologicznymi – przyjmujący leczenie immunosupresyjne, sterydy.
  6. Mieszkanie na terenach endemicznych i podróże do tych obszarów.

Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - objawy

Noworodki: drażliwość, brak apetytu, wymioty, wahania temperatury ciała.

Dzieci 1-18 miesięcy: senność, drażliwość, gorączka, brak apetytu, wymioty, gorączka, płacz, napięte ciemiączka, mogą wystąpić drgawki gorączkowe.

Dzieci >18. miesiąca życia i dorośli: ból głowy, gorączka, wymioty, sztywność karku. Senność, majaczenie, splątanie, zaburzenia świadomości.

Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - objawy

Początkowo objawy infekcji wirusowej:

  • ból gardła,
  • gorączka,
  • osłabienie,
  • złe samopoczucie.

Następnie typowe objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych:

  • ból głowy,
  • gorączka,
  • wymioty,
  • sztywność karku,
  • senność,
  • majaczenie,
  • splątanie,
  • zaburzenia świadomości.

Gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - objawy

Rozwija się powoli, na początku objawy są łagodne. Występuje:

  • ból głowy,
  • niska gorączka,
  • zaburzenia świadomości.

Choroba przedłuża się, ból głowy i gorączka narastają. Mogą pojawić się dodatkowo:

  • senność,
  • majaczenie,
  • splątanie,
  • zaburzenia świadomości,
  • drgawki,
  • niedowłady,
  • porażenie połowicze.

Nieleczone gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych zwykle bywa śmiertelne.

Grzybicze i pasożytnicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - objawy

Przebieg choroby może być różny i zależy od zaawansowania choroby i stopnia zajęcia opon mózgowo-rdzeniowych. To, co jest charakterystyczne, to fakt, iż zapalenie grzybicze przebiega:

  • powoli,
  • podostro,
  • przewlekle.

Częściej niż w przypadku zakażenia bakteryjnego doprowadza do wodogłowia.

Pasożytnicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - Zakażenie Acantamoeba i Naegleria fowleri – powoduje gorączkę, ból głowy, po czym doprowadza do śpiączki i najczęściej bywa śmiertelne.

Zakażenie Toxoplasma gondii objawy oczne – zapalenie naczyniówki i siatkówki – może doprowadzić do utraty wzroku. Podczas zajęcia mózgu powoduje objawy bólów i zawrotów głowy, porażenia spastycznego.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - kiedy wezwać pogotowie?

Bezwzględna konieczność wezwania karetki pogotowia

Wezwanie karetki pogotowia ratunkowego jest konieczne, jeśli pojawią się objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych z:

  • towarzyszącą sennością,
  • zaburzeniami świadomości,
  • splątaniem,
  • stanami śpiączkowymi!

Jeśli dodatkowo występują objawy w postaci:

  • drgawek,
  • niedowładów,
  • porażenia połowiczego,

może to świadczyć o rozwijającym się nadciśnieniu śródczaszkowym – stan ten zagraża życiu!

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - morfologia krwi

Badanie morfologiczne krwi, OB, CRP

Badania wykonuje się w celu wykluczenia lub potwierdzenia procesu zapalnego toczącego się w organizmie. Proces zapalny, który obejmuje układ nerwowy, może dawać szereg objawów neurologicznych. Badanie polega na pobraniu próbki krwi od pacjenta w celu oznaczenia wartości morfologii krwi. Zwraca się uwagę na ilość leukocytów:  znacznie podwyższona ilość świadczy o stanie zapalnym toczącym się w organizmie.

Dodatkowo w celu wykrycia stanu zapalnego oznacza się OB i CRP. OB – Odczyn Biernackiego – odczyn sedymentacji krwinek czerwonych. Oznacza się poziom krwinek czerwonych, który uległ sedymentacji po godzinie i po 2 godzinach. Przyspieszone opadanie krwinek czerwonych obserwujemy w przypadku stanu zapalnego. CRP – jest to białko c-reaktywne, tzw. białko ostrej fazy, jego ilość w osoczu rośnie w stanach zapalnych.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - badanie płynu mózgowo-rdzeniowego

Badanie inwazyjne. Odgrywa rolę zarówno diagnostyczną (diagnozowanie różnych chorób ośrodkowego systemu nerwowego), jak i leczniczą – podawanie leków, usuwanie pewnej ilości płynu mózgowo-rdzeniowego, gdy narasta jego ciśnienie. Badanie nie może być wykonane, gdy u pacjenta wystąpią obrzęk lub guz mózgu.

Przed badaniem należy:

  • sprawdzić ilość płytek krwi (powinna być > 50 000/μl),
  • odstawić doustne leki przeciwkrzepliwe (Acenokumarol),
  • wykluczyć zapalenie skóry w okolicy planowanego wkłucia,
  • wykluczyć krwawienie podpajęczynówkowe.

Wykonanie badania. Pacjent leży na boku, plecami blisko krawędzi łóżka/stołu operacyjnego. Kończyny dolne zgięte w stawie kolanowym i biodrowym, kolana przygięte do brzucha, głowa przygięta – podbródkiem dotykając klatki piersiowej. Plecy znajdują się w jednej płaszczyźnie.

Nakłucie wykonywane jest w okolicy lędźwiowej kręgosłupa pomiędzy wyrostkami kolczystymi kręgów L4/L5 lub L3/L4, gdyż w tej okolicy nie ma już rdzenia kręgowego i unikamy możliwości uderzenia go. Po badaniu pacjent musi leżeć przez 24 godziny.

 W badaniu płynu mózgowo-rdzeniowego ocenia się m.in.:

  • barwę,
  • ilość leukocytów,
  • zawartość białka,
  • stężenie glukozy.

Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego - powikłania

Możliwe powikłania po badaniu:

  • ból głowy: pojawia się 24-48 godzin po badaniu, dłuższe leżenie nie zapobiega temu powikłaniu, najczęściej lokalizuje się w okolicy czołowej albo potylicznej, mogą dodatkowo pojawić się nudności wymioty, zawroty głowy, zaburzenia widzenia, dzwonienie w uszach, czasem objawy oponowe. Ustępuje samoistnie po 1-2 dniach, maksymalnie do kilku tygodni,
  • ból pleców zlokalizowany w miejscu wkłucia,
  • ból promieniujący do kończyn dolnych – może wystąpić podczas wkłucia, należy go od razu zgłosić.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - normy

 

Parametry

Bakteryjne

Wirusowe

Gruźlicze

Barwa

Mętny

Wodojasny

Mętny, włóknikowy, tzw. ksantochromiczny

Cytoza

powyżej 2000/mm3, kom. wielojądrzaste

poniżej 1000/mm3, głównie limfocyty

kilkaset/mm3, przewaga limfocytów

Zawartość białka

powyżej 2 g/l, czasami krzepnie

poniżej 1g/l

powyżej 1 g/l, a nawet 10 g/l

Zawartość glukozy

Zmniejszona

W normie

Zmniejszona

Ciśnienie

Wzrost

Wzrost

Wzrost

 

Ponadto wykonuje się:

  • barwienie płynu mózgowo-rdzeniowego metodą Grama,
  • posiew płynu.

Wymienione badania pozwalają na wykrycie obecności bakterii w płynie mózgowo-rdzeniowym.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - posiew krwi

Badania wykonuje się w celu rozstrzygnięcia, czy mamy do czynienia z uogólnionym procesem zapalnym toczącym się w organizmie (sepsa). Badanie polega na pobraniu próbki krwi od pacjenta w celu oznaczenia, czy we krwi pacjenta krążą:

  • bakterie,
  • toksyny

produkowane przez drobnoustroje.

Bakteryjne i wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - leczenie

Leczenie polega na stosowaniu antybiotyków. U noworodków (1-28 dzień życia) stosuje się:

  • ampicylinę,
  • aminoglikozyd.

U niemowląt (1-3 miesiąc życia) stosuje się:

  • ampicylinę,
  • aminoglikozyd,
  • cefalosporynę III generacji.

U dzieci > 3. miesiąca życia i dorosłych stosuje się cefalosporynę III generacji.

Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - terapia najczęściej ogranicza się do leczenia objawowego. Jeśli nie ma podejrzenia bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, pacjent nie musi być hospitalizowany.

Gruźlicze i pasożytnicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - leczenie

Leczenie polega na stosowaniu:

  • leków przeciwprątkowych,
  • sterydów,

a czasami konieczne jest wszczepienie zastawki odprowadzającej płyn mózgowo-rdzeniowy do układu krążenia, aby zapobiec narastaniu ciśnienia wewnątrzczaszkowego.

Pasożytnicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - w przypadku zakażenia Acanthamoeba, Naegleria fowleri leczenie polega na stosowaniu Amfoterycyny B. W przypadku zakażenia Toxoplazma gondii leczenie polega na stosowaniu pirymetaminy z sulfadiazyną lub spiramycyną.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - zalecenia

1. Szczepienia ochronne – istnieją szczepienia przeciwko dwoince zapalenia płuc (Streptococcus pneumoniae), dwoince zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (Neisseria meningitidis) oraz przeciwko pałeczce grypy (Haemophilus influenzae).

2. Unikanie kontaktu z chorymi!! Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to choroba wysoce zakaźna!! Chorych należy izolować do 24 godzin po zastosowaniu leczenia antybiotykiem.

3. Osobom, które miały kontakt z osobą chorą na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych powodowanych przez dwoinkę zapalenia płuc (Streptococcus pneumoniae), dwoinkę zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (Neisseria meningitidis), pałeczkę grypy (Haemophilus influenzae), powinno podawać się profilaktycznie antybiotyki. Zaleca się podawanie Ryfampicyny.

4. U kobiet ciężarnych, które są nosicielkami paciorkowca grupy B, w czasie porodu powinno się leczyć przeciwbakteryjnie – może to zapobiec wystąpieniu zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dziecka.

5. Dokładne leczenie infekcji wirusowej – unikanie powikłań.

6. Szczególnie narażone na wystąpienie choroby są osoby z obniżoną odpornością – chorzy na AIDS, osoby po przeszczepach narządów, pacjenci z chorobami autoimmunologicznymi – przyjmujący leczenie immunosupresyjne, sterydy.

Osoba chora na bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych powinna być hospitalizowana oraz izolowana do 24 godzin po włączeniu leczenia antybiotykiem.

Należy:

  • dużo pić,
  • odpoczywać,
  • pozostawać w cichym, spokojnym pomieszczeniu.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - konieczna konsultacja lekarska

W razie zaostrzenia się objawów – w przypadku pacjentów hospitalizowanych należy natychmiast zgłaszać swoje dolegliwości lekarzowi dyżurnemu, a w przypadku osób leczonych poza szpitalem zgłosić się do lekarza lub wezwać karetkę pogotowia ratunkowego.

Wezwanie karetki pogotowia ratunkowego jest konieczne, jeśli pojawią się objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych z towarzyszącą sennością, zaburzeniami świadomości, splątaniem i stanami śpiączkowymi!

Jeśli dodatkowo występują objawy w postaci:

  • drgawek,
  • niedowładów,
  • porażenia połowiczego,

może to świadczyć o rozwijającym się nadciśnieniu śródczaszkowym – stan ten zagraża życiu!

Czytaj też:

Bibliografia

  • G. Virellar,Mikrobiologia i choroby zakaźne,Urban&Partner,Wrocław, 2000
  • Ch. Warlow,Neurologia,Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
  • Kenneth W. Lindsay, Ian Bone,Neurology and Neurosurgery Ilustrated,Churchill Livingstone,1997
Czy ten artykuł był dla Ciebie pomocny?
Dziękujemy za przeczytanie naszego artykułu do końca.
Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami na
temat zdrowia i zdrowego stylu życia,
zapraszamy na nasz portal ponownie!
Więcej z kategorii Neurologia
Torbiel pajęczynówki - kiedy jest duża i czy może się wchłonąć? Objawy, zioła i operacja
Wizualizacja torbieli pajęczynówki
Oponiak mózgu - jak szybko rośnie i czym grozi nieleczony? Objawy i rokowania
Model mózgu człowieka
Lewa i prawa półkula mózgu - funkcje i trening
Budowa mózgu - lewa i prawa półkula
Podobne artykuły
Model mózgu z dłoni
Torbiel szyszynki - objawy, leczenie i zioła. Czy może pęknąć i jak wygląda leczenie?
Człowiek z porażeniem nerwu twarzowego
Porażenie nerwu twarzowego - przyczyny i objawy
Chłopiec chory na adrenoleukodystrofię
Adrenoleukodystrofia - jak się objawia? Dziedziczenie, dieta i leczenie
Osoba z nowotworem
Guz prolaktynowy - objawy i leczenie. Jakie są rokowania?

Reklama


Czym się różni odporność swoista od nieswoistej?
Sprawdź!