Zespół Wiskott-Aldrich (ang. Wiskott-Aldrich syndrome, WAS) jest chorobą genetyczną, dziedziczącą się autosomalnie recesywnie, sprzężoną z chromosomem X. Należy do grupy pierwotnych niedoborów odporności. Klasyczna postać charakteryzuje się triadą objawów – częstymi, nawracającymi infekcjami, krwawymi biegunkami oraz wypryskiem skórnym.
Reklama
Zespół Wiscott-Aldrich - zachorowalność
Choroba występuje z częstością czterech przypadków na milion żywych urodzeń. Jako, że WAS jest sprzężone z chromosomem X choroba manifestuje się prawie wyłącznie u chłopców (już w wieku noworodkowym lub niemowlęcym), chociaż opisywane są również przypadki dziewczynek z zespołem Wiskott-Aldrich.
Reklama
Zespół Wiscott-Aldrich - co to jest?
Zespół Wiskott-Aldrich jest chorobą genetyczną. U jej podłoża leżą różne mutacje powodujące, że białko WASp (od WASp – ang. WAS protein) jest produkowane w wadliwej lub prawidłowej postaci. Jeśli produkowane jest w postaci prawidłowej, to w zmniejszonej ilości (lub w ogóle nie produkowane). W konsekwencji zaburza to produkcję elementów komórek takich jak limfocyty T i B oraz płytki krwi.
Reklama
Zespół Wiscott-Aldrich - objawy
Manifestacja kliniczna WAS różni się w zależności od pacjenta. Objawy pojawiają się niedługo po urodzeniu (maksymalnie do pierwszego roku życia).
Typową triadą objawów są:
- Wyprysk skórny (zróżnicowana manifestacja) – u niemowląt może naśladować „odparzenia” od pieluchy lub lokalizować się na całym ciele. U starszych chłopców może uwidaczniać się w zagięciach skóry np. dołach łokciowych, pod kolanami, w okolicach nadgarstków lub obejmować całe ciało. Wyprysk jest zmianą swędzącą, co prowokuje dzieci do drapania się – powstające w ten sposób rany mogą być wrotami dla infekcji.
- Trombocytopenia (mała liczba płytek krwi) – objawiająca się krwawymi biegunkami, krwawieniem z dziąseł i nosa oraz mnogimi wybroczynami skórnymi.
- Częste i nawracające zakażenia bakteryjne, wirusowe lub grzybicze (np. zapalenie płuc, oskrzeli, ucha środkowego, zakażenia skóry).
Chorzy na WAS wykazują większą skłonność do zapadania na choroby nowotworowe (białaczki, chłoniaki) oraz autoimmunologiczne (zapalenia naczyń, anemię hemolityczną) niż populacja ogólna.
Reklama
Zespół Wiscott-Aldrich - liczba limfocytów
U chorych na WAS liczba limfocytów T jest obniżona, co skutkuje zwiększoną podatnością na infekcje wirusowe. Liczba limfocytów B jest obniżona lub prawidłowa, lecz nawet w przypadku, gdy jest ona prawidłowa, to ich funkcja jest i tak upośledzona. W konsekwencji zaburzona jest ilość produkowanych przez plazmocyty (przekształcone limfocyty B) immunoglobulin (Ig). Poziom IgM jest obniżony, IgG w normie, a IgE i IgA podniesiony.
U chorych z WAS płytki krwi nie wykształcają się prawidłowo - są małe i nie spełniają swojej funkcji (tamowanie krwawienia). Usuwane są przez śledzionę w ilości większej niż normalnie (co może powodować przerost śledziony). Prowadzi to do zmniejszenia liczby krążących płytek krwi, co jeszcze bardziej zwiększa ryzyko krwawień.
Reklama
Zespół Wiscott-Aldrich - wizyta u lekarza
W pierwszej kolejności niepokój rodziców wzbudzi zapewne jeden z triady objawów:
- tendencja do krwawień np. z dziąseł lub przewodu pokarmowego,
- źle leczący się wyprysk skórny,
- częste, nawracające i źle leczące się infekcje dróg oddechowych, ucha środkowego i/lub skóry.
Właśnie z powodu którejś z tych dolegliwości mały pacjent trafi do pediatry lub lekarza rodzinnego.
Takie objawy, szczególnie pod postacią powtarzających się zakażeń, powinny nasunąć lekarzowi na myśl chorobę z kręgu niedoborów odporności. Najlepszym wyjściem w takim przypadku jest skierowanie dziecka do specjalistycznego ośrodka zajmującego się diagnozowaniem i leczeniem tych właśnie schorzeń. W przypadku WAS szybkość zgłoszenia się z dzieckiem do lekarza odgrywa pierwszorzędną rolę, gdyż wczesne włączenie leczenia zwiększa szansę dziecka na przeżycie.
Przed wizytą u lekarza warto przygotować sobie odpowiedź na następujące pytania:
- Co zaniepokoiło rodziców na tyle, że postanowili zgłosić się z dzieckiem do lekarza?
- Kiedy u dziecka pojawiły się pierwsze objawy choroby i jakie one były?
- Czy dziecko często chorowało, a jeśli tak, to na jakie choroby?
- Czy dziecko często ma biegunki i o jakim są one charakterze?
- Czy ktoś w rodzinie chorował na WAS?
- Czy matka miała wcześniej dzieci, a jeśli tak, to czy zdarzyło się, że któreś z nich zmarło w wieku niemowlęcym?
Reklama
Zespół Wiscott-Aldrich - badania
W przypadku podejrzenia na podstawie wywiadu lekarskiego i badania fizykalnego choroby z kręgu niedoborów odporności, konieczne jest wykonanie badań laboratoryjnych i genetycznych.
W pierwszej kolejności pobiera się od pacjenta krew. Ocenia się w niej liczbę limfocytów oraz liczbę i „jakość” (kształt, wielkość) płytek krwi. W przypadku uzyskania nieprawidłowych wyników (niska liczba limfocytów i/lub płytek krwi) konieczne są dalsze badania pod postacią:
- oceny bezwzględnej liczby limfocytów T i B;
- oceny poziomów immunoglobulin A, G, M i E;
- oceny stężenia izohemaglutynin (przeciwciał przeciwko krwinkom czerwonym typu A lub B);
- wykonania tzw. testowego uodpornienia (podanie próbnej "szczepionki" np. na Streptococcus pneumoniae). U chorego na WAS po takiej próbie nie następuje produkcja przeciwciał;
- wykluczenia zakażenia wirusem HIV.
Pierwsze trzy badania wykonuje się korzystając z krwi pobranej od pacjenta.
Konieczna może być również biopsja szpiku kostnego w celu oceny wydolności układu hematopoetycznego lub żeby wykluczyć ewentualny proces nowotworowy.
W przypadku otrzymania wyników wskazujących na WAS, lekarz zleci przeprowadzenie badań genetycznych, które zidentyfikują jaka dokładnie mutacja genu WASp występuje u dziecka. Alternatywną metodą jest wykazanie obniżonego poziomu lub nieobecności białka WAS w komórkach krwi.
Badania obrazowe nie są przydatne w diagnozowaniu samego WAS. Są jednak niezbędne w ocenie nawracających infekcji (szczególnie płuc) lub ewentualnego powiększenia śledziony.
Reklama
Zespół Wiscott-Aldrich - dziedziczenie
Jako że zespół Wiskott-Aldrich jest chorobą genetyczną, recesywną, sprzężoną z chromosomem X, chorują prawie wyłącznie synowie matek, które są nosicielkami wadliwego chromosomu X.
Rodzina, w której kobieta-nosicielka zmutowanego genu jest w ciąży, może skorzystać z diagnostyki prenatalnej w celu określenia czy dziecko, które się urodzi będzie chore na WAS. Daje to szansę lepszego przygotowania się do przyjęcia go na świat. W rodzinie, w której potomek płci męskiej choruje na WAS, kobiety (siostry chłopca) mogą chcieć poddać się badaniom genetycznym w celu ustalenia, czy są nosicielkami wadliwego genu. Jeśli okaże się, że są, warto skorzystać z poradnictwa genetycznego przed planowaniem ciąży.
Zespół Wiscott-Aldrich - leczenie
Na leczenie pacjentów z zespołem Wiskott-Aldrich składają się:
- Antybiotykoterapia w przypadku zakażeń. Takie leczenie często wymaga dłuższego czasu i większych dawek leków niż u ludzi z prawidłowo funkcjonującym systemem odpornościowym.
- W przypadku niskiej liczby płytek mogą być wymagane przetoczenia koncentratu płytek lub leczenie glikokortykosteroidami.
Również usunięcie śledziony skutkuje tym, że płytki przestają być nadmiernie eliminowane z krwi (skuteczne u 90% chorych). Zmniejsza to ryzyko krwawień, ale równocześnie zwiększa podatność organizmu na zakażenia takimi drobnoustrojami jak Streptococcus pneumoniae oraz Haemophilus influenzae (mogą wywołać między innymi zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenie płuc). Po takim zabiegu wymagane są często regularne wlewy immunoglobulin chroniące przed wymienionymi drobnoustrojami.
- W przypadku częstych krwawień nie można zapominać o uzupełnianiu żelaza. U chorych na WAS należy unikać podawania aspiryny, jako że zwiększa ona ryzyko krwawienia z przewodu pokarmowego.
- U pacjentów, u których występują częste infekcje, celowe jest podawanie dożylnie preparatów immunoglobulin. Powoduje to „wzmocnienie” układu odpornościowego poprzez dostarczenie mu tego, co sam nie jest w stanie wyprodukować.
- Wyprysk skórny leczy się przy użyciu maści zawierających glikokortykosteroidy. Ze względu na działania niepożądane należy unikać ich nadmiernego stosowania. Należy również unikać nadmiernie częstych kąpieli (by nie wysuszać dodatkowo skóry), a po kąpieli należy nawilżać skórę odpowiednimi kremami.
- Leczenie towarzyszących chorób nowotworowych oraz autoimmunologicznych jest odpowiednie do choroby.
- Jedyną metodą mogącą „wyleczyć” WAS jest przeszczep szpiku lub komórek macierzystych z krwi pępowinowej. Poszukiwania dawcy rozpoczyna się zaraz po ustaleniu diagnozy zespołu Wiskott-Aldrich. Najlepszym dawcą jest rodzeństwo – pod warunkiem zgodności tzw. antygenów układu zgodności tkankowej HLA.
Zespół Wiscott-Aldrich - przeszczep szpiku
W przypadku dawców niespokrewnionych skuteczność przeszczepów jest również wysoka pod warunkiem, że biorca jest w wieku maksymalnie 5-6 lat oraz nie chorował na żadne ciężkie infekcje lub chorobę nowotworową. Jako, że chorzy z WAS posiadają swoje własne limfocyty, przed przeszczepem trzeba je zniszczyć (jako przygotowanie do przeszczepu) poprzez chemioterapię lub napromienianie całego ciała.
Zespół Wiscott-Aldrich a szczepienia
U chorych na WAS nie wolno podawać szczepionek zawierających żywe mikroorganizmy! Jest to nie tylko bezcelowe, gdyż chorzy nie są w stanie wytworzyć odporności, ale również niebezpieczne ponieważ może wywołać u pacjenta z WAS chorobę, na którą jest szczepiony.
Przykładem są szczepionki przeciwko:
- śwince,
- odrze,
- różyczce,
- ospie wietrznej,
- polio (szczep Sabina).
Zespół Wiscott-Aldrich - rokowanie
Średni czas przeżycia dla osób z WAS urodzonych po roku 1964 wynosi 6,5 roku. Jednak dzięki nowym terapiom, głównie przeszczepowi szpiku, czas życia pacjentów z WAS może być wydłużony do 25 lat, a nawet dłużej. Niektórzy pacjenci, którzy przeszli udany przeszczep szpiku oraz usunięcie śledziony (splenektomię) wchodzą obecnie w czwartą dekadę swojego życia. Nie obserwuje się u nich rozwijania się nowotworów złośliwych ani chorób autoimmunologicznych.
Bardzo istotne jest regularne monitorowanie stanu zdrowia pod kątem ewentualnego procesu nowotworowego, choroby autoimmunologicznej lub infekcji.
Ważne jest aby rodzice (a w odpowiednim momencie samo dziecko), korzystając z pomocy lekarzy, nauczyli się rozpoznawać wczesne objawy infekcji i w porę zgłaszali się na leczenie. Takimi objawami mogą być kaszel, stany podgorączkowe, duszność, odkrztuszanie wydzieliny, zmiana barwy odkrztuszanej wydzieliny.
Zespół Wiscott-Aldrich - najczęściej zadawane pytania
Czym jest i jak się objawia zespół Wiskott-Aldrich?
Zespół Wiskott-Aldrich jest chorobą genetyczną, dziedziczącą się autosomalnie recesywnie, sprzężoną z chromosomem X. Należy do grupy pierwotnych niedoborów odporności. Klasyczna postać charakteryzuje się triadą objawów – częstymi, nawracającymi infekcjami, krwawymi biegunkami oraz wypryskiem skórnym.
WAS a szczepienia?
U chorych na WAS nie wolno podawać szczepionek zawierających żywe mikroorganizmy! Jest to nie tylko bezcelowe, gdyż chorzy nie są w stanie wytworzyć odporności ale również niebezpieczne ponieważ może wywołać u pacjenta ze WAS chorobę, na którą jest szczepiony. Przykładem są szczepionki przeciwko:
śwince, odrze, różyczce, ospie wietrznej, polio (szczep Sabina).
Czy można wyleczyć WAS?
Jedyną metodą mogącą wyleczyć WAS jest przeszczep szpiku lub komórek macierzystych z krwi pępowinowej. Poszukiwania dawcy rozpoczyna się zaraz po ustaleniu diagnozy zespołu Wiskott-Aldrich.
Jak długo żyją chorzy z zespołem Wiskott-Aldrich po przeszczepie szpiku?
Dzięki nowym terapiom, głównie przeszczepowi szpiku, czas życia pacjentów z WAS może być wydłużony do 25 lat, a nawet dłużej. Niektórzy pacjenci, którzy przeszli udany przeszczep szpiku oraz usunięcie śledziony (splenektomię) wchodzą obecnie w czwartą dekadę swojego życia. Nie obserwuje się u nich rozwijania się nowotworów złośliwych ani chorób autoimmunologicznych.
Czytaj też:
