Co to są androgeny?
Androgeny stanowią szeroką grupę hormonów płciowych o budowie steroidowej. Nazywane są męskimi, lecz w rzeczywistości występują zarówno u mężczyzn, jak też u kobiet.
Spełniają szereg kluczowych ról w takich obszarach, jak:
- różnicowanie płciowe - rozwój drugorzędowych cech płciowych (prącie, moszna, pochwa, łechtaczka etc.),
- rozwój trzeciorzędowych cech płciowych (owłosienie łonowe, piersi u kobiet, ton głosu),
- popęd seksualny (libido), sterowanie aktywnością seksualną,
- spermatogeneza, czyli proces wytwarzania plemników,
- rozwój tkanki mięśniowej oraz kostnej,
- aktywność fizyczna,
- synteza innych hormonów płciowych.
Androgeny wydzielane są przy współudziale tzw. hormonu luteinizującego (LH), syntezowanego przez przysadkę mózgową.
Zespół niewrażliwości na androgeny
Mniej więcej 1 na 20 000 osób cierpi na dziedziczny zespół niewrażliwości na androgeny (znany też jako zespół Morrisa lub pod angielską nazwą androgen insensitivity syndrome– AIS). Zaburzenie to związane jest z mutacją genu kodującego receptor androgenowy. Jego istotą jest zahamowanie oddziaływania testosteronu oraz dihydrotestosteronu na właściwe komórki. Efektem jest nieprawidłowy rozwój cech i funkcji płciowych.
U osób, które chromosomalnie należą do płci męskiej, stwierdza się:
- żeńskie zewnętrzne narządy płciowe, w tym wargi sromowe, łechtaczkę, pochwę),
- szczątkowe formy żeńskich narządów płciowych wewnętrznych, takich jak macica i jajowody,
- kobiece piersi,
- skąpe owłosienie na twarzy, pod pachami, w kroczu,
- brak prącia,
- wykształcenie jąder, które jednak pozostają w obrębie jamy brzusznej lub w kanale pachwinowym,
- brak spermatogenezy.
Osoby cierpiące na zespół niewrażliwości na androgeny zazwyczaj czują się kobietami i w takiej właśnie roli funkcjonują. Są jednak trwale bezpłodne – nie mogą doprowadzić do zapłodnienia ani samemu zajść w ciążę.
Badanie androgenów
Badanie poziomu androgenów zleca się w przypadku takich zaburzeń i schorzeń, jak:
- bezpłodność u mężczyzn i kobiet,
- zaburzenia libido – zbyt wysoki lub zbyt mały popęd seksualny,
- zaburzenia erekcji członka,
- hirsutyzm, wirylizacja u kobiet,
- hipogonadyzm u mężczyzn (nadmiar cech kobiecych),
- łysienie u mężczyzn i kobiet,
- utrzymujący się trądzik osób dorosłych,
- przedwczesne dojrzewanie,
- guzy jąder i jajników,
- zespół policystycznych jajników,
- zespół niewrażliwości na androgeny.
Krew do badania androgenów pobierana jest z krwi żylnej. Pacjenci powinni być na czczo. U kobiet istotne jest, aby wizytę w laboratorium zaplanować około 5-10 dnia cyklu miesięcznego.
Najważniejsze hormony androgenowe
Hormony androgenowe wytwarzane są w trzech miejscach organizmu ludzkiego, odmiennych u obu płci.
- Komórki Leydiga w jądrach (u mężczyzn) – tu zachodzi synteza takich androgenów, jak:
- testosteron,
- 5-alfa dihydrotestosteron,
- androsteron.
- Jajniki (u kobiet):
- dihydrotestosteron ,
- androstendion.
- Kora nadnerczy (u obu płci):
- testosteron,
- dehydroepiandrosteron DHEA.
Androgeny u mężczyzn
Androgeny u mężczyzn wprost odpowiadają za rozwój płciowy i za jakość życia seksualnego, w tym zdolność do odbycia stosunku płciowego oraz prokreacji. Pod wpływem testosteronu już w okresie życia płodowego wykształcają się męskie narządy płciowe.
Natomiast w okresie zaś dojrzewania hormon ten wpływa na:
- powiększenie rozmiarów prącia i jąder,
- pofałdowanie worka mosznowego,
- wyraźne ciemnienie genitaliów,
- wykształcenie się prostaty, czyli gruczołu krokowego, odpowiedzialnego za produkcję płynu znajdującego się w spermie,
- wytwarzanie męskich gamet, czyli plemników,
- popęd seksualny,
- procesy biochemiczne wywołujące erekcję członka,
- pojawienie się na ciele zarostu typu męskiego (w okolicach intymnych, na twarzy, rękach, nogach, brzuchu, klatce piersiowej).
Dodatkowo testosteron może modyfikować zachowanie, wyraźnie zwiększając poziom agresji fizycznej i psychicznej u nastoletnich chłopców. Hormon ten powoduje także na powiększenie grdyki i rozwój chrząstki krtaniowej, czyli tzw. jabłka Adama. Efektem jest obniżenie głosu. Testosteron wpływa także wydatnie na budowę ciała, w tym w szczególności kształtowanie masy mięśniowej oraz jej rozlokowanie – stąd wyraźne różnice między typową sylwetką męską i żeńską.
Androgeny u kobiet
Androgeny u kobiet mają działanie bardziej pośrednie. Podstawową ich rolą jest udział w syntezie żeńskich hormonów płciowych. Produkowane w jajnikach dihydrotestosteron i androstendion pod wpływem tzw. aromatazy przekształcają się w estrogeny - estradiol, estron i estriol, hormony kluczowe dla kobiecej seksualności i rozrodczości.
Oprócz tego androgeny u kobiet odpowiadają, tak jak u mężczyzn, za rozwój narządów płciowych, masy mięśniowej oraz tkanki kostnej. Stabilizują też stany emocjonalne. Problemem natomiast jest tzw. androgenizacja, czyli zbyt wysoki poziom męskich hormonów, która prowadzi do poważnych zaburzeń, zwłaszcza natury estetycznej.
Androgeny a wypadanie włosów
Androgeny mają silne działanie maskulinizujące. O ile we właściwym stężeniu są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, o tyle zbyt wysokie ich stężenie wpływa na nadmierny rozwój cech męskich.
W konsekwencji:
- u mężczyzn pojawić wystąpić może łysienie typu androgenowego (pod wpływem 5-alfa dihydrotestosteronu), a także nadmierny rozwój owłosienia w okolicach łonowych, na klatcepiersiowej i brzuchu, a nawet na plecach, ramionach i pośladkach. Problemem jest też zbytnie pobudzenie seksualne oraz zbyt wysoki poziom agresji w zachowaniu;
- u kobiet nadmiar androgenów powoduje hirsutyzm, czyli pojawienie się zarostu typu męskiego. Drugim problemem jest tzw. wirylizacja, której efekt stanowi m.in. obniżenie tonu głosu czy przerost łechtaczki. Nadmiar androgenów u kobiet prowadzi też do wzmożonej aktywności gruczołów łojowych, wskutek czego możliwe jest występowanie trądziku nawet do 40 urodzin. Także u kobiet występuje łysienie typu androgenowego, przy czym w tym przypadku odpowiedzialnym za wypadaniewłosów jest testosteron.
