Czym jest melanina i gdzie się znajduje?
Pytanie, co to jest melanina stawiają sobie osoby badane w kontekście zdrowia skóry i zaburzeń pigmentacyjnych.
Jest to naturalny pigment, który występuje w skórze, włosach i w oku, nadając im kolor. Produkcja melaniny jest regulowana przez hormon melanotropowy (MSH), który jest wydzielany przez przysadkę mózgową.
Co ciekawe, melanina występuje nie tylko u ludzi, ale również u zwierząt, barwiąc ich futra, pióra i łuski.
Oczywiście najwięcej tego pigmentu znajduje się w skórze, a jego ilość zależy od ekspozycji na promieniowanie UV oraz czynników genetycznych.
Ciekawostką jest, że osoby pochodzenia afrykańskiego, azjatyckiego czy południowoamerykańskiego mają genetycznie wyższe poziomy melaniny, co skutkuje nie tylko ciemniejszym kolorem skóry, włosów i oczu, ale także zapewnia lepszą ochronę przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych.
Rodzaje melaniny
Istnieją 3 podstawowe rodzaje melaniny:
- eumelanina (czarna i brązowa) - odpowiada za ciemne kolory włosów i skóry. Wysoki poziom eumelaniny jest charakterystyczny dla osób pochodzenia afrykańskiego i niektórych azjatyckich oraz południowoamerykańskich grup etnicznych. Eumelanina skutecznie absorbuje promieniowanie UV, chroniąc komórki skóry przed uszkodzeniami spowodowanymi przez słońce. Osoby z wyższą zawartością eumelaniny wykazują mniejsze ryzyko oparzeń słonecznych i raka skóry;
- feomelanina (żółta i czerwona) zawiera więcej siarki niż eumelanina i ma inną strukturę chemiczną. Nie jest tak skuteczna w absorbowaniu promieniowania UV, dlatego osoby rudowłose i piegowate są bardziej podatne na oparzenia słoneczne i mają wyższe ryzyko raka skóry;
- neuromelanina, znajduje się w mózgu - głównie w istocie czarnej i locus coeruleus. Neuromelanina chroni neurony przed stresem oksydacyjnym i toksynami. Nowe badania sugerują, że obniżenie poziomu neuromelaniny wiąże się z ryzykiem rozwoju schorzeń neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Parkinsona.
Melanina a melatonina
Choć ich nazwy brzmią podobnie, melanina a melatonina to dwa różne związki chemiczne, które pełnią odrębne funkcje w organizmie.
Melanina to pigment występujący w skórze, włosach, oczach oraz mózgu.
Z kolei melatonina to hormon produkowany przez szyszynkę, który reguluje cykl snu i czuwania. Upraszczając - pomaga zasypiać i utrzymywać zdrowy rytm snu.
Podobne brzmienie tych wyrazów często prowadzi do zamieszania. Warto jednak rozróżniać związki chemiczne, aby nie pomylić się w aptece.
Reklama
Produkcja melaniny
Choć występuje także w oczach i mózgu, melanina, czyli barwnik skóry powstaje głównie w głębszej części naskórka. Dokładnie w warstwie podstawnej, gdzie znajdują się specjalne komórki zwane melanocytami – to tu zachodzi proces produkcji melaniny zwany melanogenezą.
Melanocyty zostają aktywowane, aby wytworzyć więcej melaniny, kiedy skóra jest wystawiona na działanie promieniowania UV.
Melanosomy, czyli małe struktury wewnątrzkomórkowe, odpowiedzialne są za syntezę, magazynowanie i transport melaniny. Kluczową rolę w tym procesie odgrywa enzym tyrozynaza, który pomaga przekształcać tyrozynę w melaninę.
Melanosomy produkują dwa główne rodzaje melaniny: eumelaninę (czarną i brązową) oraz feomelaninę (żółtą i czerwoną), które nadają skórze, włosom i oczom ich kolor oraz chronią je przed szkodliwym promieniowaniem UV.
Reklama
Funkcje melaniny. Za co odpowiada?
Nadająca kolor skórze, włosom i oczom melanina pełni istotne funkcje w organizmie, przede wszystkim wspierając ochronę przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych podczas opalania.
Melanina jest naturalnym filtrem o niskim faktorze, który pochłania promieniowanie UV i zapobiega uszkodzeniom komórek. Oczywiście nie zastępuje SPF, ale warunkuje, jak silnych kosmetyków musimy użyć – im ciemniejszy odcień skóry, tym większa naturalna ochrona przeciwsłoneczna.
Mało kto wie, że melanina wspomaga też termoregulację organizmu poprzez ułatwienie absorbcji ciepła.
Dodatkowo związek ten działa jako naturalny antyoksydant, pomagając w neutralizacji wolnych rodników powstających w wyniku ekspozycji na promieniowanie UV i inne czynniki stresu oksydacyjnego.
Np. znajdująca się w uchu wewnętrznym neuromelanina chroni komórki słuchowe przed uszkodzeniami spowodowanymi przez stres oksydacyjny. Można więc powiedzieć, że melanina odpowiada także za dobry słuch.
Ale to nie wszystko – związek ten wspiera układ nerwowy na wielu poziomach, przede wszystkim, jak pisaliśmy wcześniej, przeciwdziałając chorobom neurodegeneracyjnym.
Dalszą część artykułu znajdziesz pod sekcją "Pytania do eksperta"
Reklama
Niedobór melaniny
Niedobór melaniny może prowadzić do zaburzeń pigmentacji skóry, włosów i oczu, a także do poważnych problemów zdrowotnych, takich jak utrata słuchu.
Dwa główne schorzenia związane z niedoborem melaniny to bielactwo (białe plamy, które mogą pojawić się na rękach, nogach, korpusie i na twarzy) oraz albinizm (brak pigmentu w skórze, charakterystyczne białe lub bardzo jasne włosy i jasne lub czerwone oczy).
Zarówno osoby z albinizmem, jak i bielactwem są bardziej narażone na ryzyko oparzeń słonecznych i raka skóry z powodu braku ochrony, jaką zapewnia melanina.
Osoby z albinizmem często cierpią także na problemy z widzeniem, takie jak nystagmus (niekontrolowane ruchy gałek ocznych), astygmatyzm, światłowstręt.
O ile albinizm jest bardzo rzadką choroba genetyczną (cierpi na niego około 400 000 osób w skali globu), to wywoływane czynnikami autoimmunologicznymi bielactwo występuje u 1% populacji Ziemi, czyli 70 mln ludzi.
Warto zatem mieć świadomość, że białe plamy na skórze, utrata pigmentu we włosach na głowie, rzęsach, brwiach i wewnątrz jamy ustnej i nosa to sygnały alarmujące, wskazujące na potrzebę konsultacji medycznej.
Oczywiście niedobór melaniny związany z wiekiem nie ma charakteru chorobowego, ale wiele osób nie jest zadowolonych z wyglądu skóry, na której pojawią się przebarwienia i włosów, tracących naturalny kolor. Na szczęście dziś już mogą oni sięgnąć po kosmetyki rozjaśniające skórę i tabletki z melaniną na siwe włosy.
Jak uzupełnić niedobór melaniny?
Podczas wizyt u dermatologa pacjenci bardzo często pytają, jak uzupełnić melaninę w organizmie, aby przywrócić pigment w skórze.
Poza pacjentami zmagających się z ciężkimi, genetycznymi chorobami skóry, u większości bardzo dobre rezultaty przynosi zmiana diety i stylu życia.
Aby zwiększyć produkcję melaniny i przywrócić naturalny kolor we włosach, warto:
- Wzbogacić jadłospis o związki wspierające produkcję melaniny:
- tyrozynę – którą zawierają ryby, mięso, orzechy, nasiona, awokado, banany i nabiał,
- miedź - orzechy, nasiona, grzyby, wątroba i zielone warzywa liściaste,
- wit., C - cytrusy, papryka, brokuły,
- wit. E - orzechy, nasiona, oleje roślinne, zielone warzywa liściaste.
- Zrezygnować z używek upośledzających produkcję melaniny:
- alkoholu
- nikotyny
- Stosować odpowiednie kosmetyki:
- zawierające składniki wspomagające produkcję melaniny, takie jak niacynamid, kwas kojowy i retinoidy,
- filtry przeciwsłoneczne zapobiegające uszkodzeniom skóry i utracie melaniny,
- kremy nawilżające, wspierające regenerację skóry i zdrowe funkcjonowanie melanocytów,
- produkty do pielęgnacji, które zawierają składniki zwiększające produkcję melaniny we włosach, takie jak biotyna, witaminy B i E, olejek rozmarynowy lub z czarnego bzu.
W niektórych przypadkach, aby pobudzić melaninę, można stosować preparaty doustne.
Jakie są dostępne preparaty z melaniną?
Preparaty z melaniną lub zawierające składniki stymulujące jej produkcję są stosowane w celu poprawy pigmentacji skóry i włosów. Mogą one być pomocne w przypadku schorzeń takich jak bielactwo (vitiligo), jak i związanej z wiekiem utraty pigmentu.
Na rynku dostępne są suplementy zawierające melaninę w tabletkach oraz preparaty z tyrozyną, miedzią i wit. B6, B12, C, E pobudzajace produkcję melaniny.
Po kilku miesiącach stosowania można zauważyć pierwsze efekty: zwiększenie naturalnej pigmentacji, opóźnienie procesu siwienia, poprawę kolorytu skóry.
Osobom z bielactwem często poleca się kremy i maści z melaniną usuwające plamy depigmentacyjne, a w ciężkich przypadkach tej choroby podaje się melaninę w zastrzykach.
Rezultaty są szybsze niż w przypadku tabletek. Metodę tę stosuje się też w przypadku pilnej potrzeby poprawy pigmentacji (np. przed ważnym wydarzeniem).
Ciekawostką są szampony z melaniną – które regularnie stosowane zapewniają stopniowe przyciemnienie włosów, poprawę ich zdrowia i wyglądu.
Reklama
Nadmiar melaniny, czyli melanizm
Nadmiar melaniny, znany również jako hiperpigmentacja, to stan, w którym w skórze, włosach lub oczach występuje zbyt dużo melaniny. Pojawiają się wówczas brązowe lub czarne plamki, ciemne przebarwienia. Szacuje się, że hiperpigmentacja jest jednym z najczęściej diagnozowanych problemów skórnych w dermatologii.
Chociaż dokładne statystyki mogą się różnić w zależności od populacji, szacuje się, że nawet 30% osób dorosłych może doświadczać pewnej formy melanizmu w ciągu swojego życia.
Przyczyną nadprodukcji melaniny jest najczęściej silna ekspozycja na słońce (to właśnie wówczas powstają plamy słoneczne i piegi).
Zaburzenia w produkcji melaniny mogą też wywoływać hormony, zwłaszcza estrogen i progesteron. Popularną formą hiperpigmentacji wywołaną zmianami hormonalnymi w ciąży lub stosowaniem hormonalnych środków antykoncepcyjnych jest melasma.
Z kolei zapalenie skóry, trądzik i urazy mogą prowadzić do przebarwień znanych jako hiperpigmentacja pozapalna.
Dodatkowo w rzadkich przypadkach hiperpigmentację mogą wywoływać niektóre leki, takie jak antybiotyki, leki przeciwmalaryczne czy chemioterapia.
Osoby z ciężkim nadmiarem melaniny powinny udać się do dermatologa, aby skorzystać z terapii laserowej lub peelingów chemicznych.
Jak zmniejszyć poziom melaniny w organizmie?
Osoby zmagające się z melasmą, plamami starczymi, piegami czy hiperpigmentacją pozapalną często zastanawiają się, jak zmniejszyć poziom melaniny w organizmie.
To szczególnie ważne, gdy przebarwienia skóry wpływają na samoocenę i komfort psychiczny. Na szczęście istnieją zarówno medyczne, jak i domowe sposoby pozwalające pozbyć się nadmiaru melaniny z organizmu.
Prostą metodą, wartą wypróbowania, jest świeży sok z cytryny. Wystarczy kilka razy w tygodniu nakładać go na przebarwione obszary skóry na 10-15 minut, a następnie spłukać wodą.
Trzeba tylko pamiętać, aby unikać ekspozycji na słońce bezpośrednio po aplikacji, ponieważ sok z cytryny może zwiększać wrażliwość skóry na promieniowanie UV.
Podobnie skuteczny jest sok z aloesu oraz mieszanka miodu z jogurtem – jednak trzeba je trzymać dłużej, około pół godziny.
Silniejsze działanie wykazuje ocet jabłkowy rozcieńczony wodą (w proporcji 1:1).
Roztwór nakłada się na przebarwione obszary skóry za pomocą wacika, pozostawia na kilka minut, a następnie spłukuje. Wszystkie te metody trzeba powtarzać kilka razy w tygodniu.
Profesjonalne metody obejmują kremy wybielające, peelingi chemiczne i terapię laserową. Dobór metody należy przedyskutować z dermatologiem, uwzględniając nasilenie przebarwień i indywidualne potrzeby skóry.
