Reklama
Znaczenie właściwego odżywiania podczas radioterapii
Właściwie zbilansowana dieta, w tym dieta wysokobiałkowa przy radioterapii, może wspierać regenerację uszkodzonych tkanek, a także działać korzystnie na układ odpornościowy.
Odpowiednie żywienie, które zawiera rekomendowaną ilość białka, węglowodanów i tłuszczów, a także witaminy i składniki mineralne jest niezbędne do utrzymania prawidłowego stanu odżywienia i zapobiega utracie masy ciała lub zmniejsza jej ubytek zarówno przed leczeniem jak i w trakcie terapii.
Pawidłowo odżywiony organizm lepiej sobie radzi w trakcie leczenia, a także w okresie rekonwalescencji. Wsparcie żywieniowe to ważny element procesu leczenia - w tym także terapii onkologicznej, który może poprawić jakość życia pacjenta i skuteczność leczenia.
Reklama
Jaka dieta przy radioterapii? Ogólne zasady żywienia
Podczas radioterapii organizm jest poddawany dużemu obciążeniu, co może prowadzić do wystąpienia skutków ubocznych, takich jak zmęczenie, utrata apetytu czy problemy trawienne. Właściwie dobrana dieta może nie tylko łagodzić te objawy, ale również wspierać proces regeneracji i utrzymania sił witalnych pacjenta.
Nie wszyscy pacjenci, którzy są poddawani radioterapii powinni zmieniać diametralnie swoje żywienie, jednak warto o to zapytać lekarza prowadzącego.
Jeśli napromieniowaniu poddany jest obszar, który obejmuje układ pokarmowy to warto, by dieta w radioterapii była lekkostrawna, bogata w składniki odżywcze i dostosowana do indywidualnych potrzeb chorego np. z wykorzystaniem większej ilości warzyw duszonych zamiast surowych.
Zaleca się spożywanie niewielkich posiłków co 2-3 godziny (5-6 razy dziennie) oraz unikanie potraw pikantnych, kwaśnych i bardzo gorących. W przypadku suchości w ustach lub zaburzeń połykania warto wybierać dania miękkie, zmiksowane i wilgotne, takie jak puree, zupy krem czy twarożki, a dziennie przyjmować 6-8 szklanek płynów (np. wodę mineralną, delikatne herbaty ziołowe).
Przy dysfagii wskazane jest przygotowywanie potraw w formie musu, puree lub galaretek, serwowanie suchych posiłków z sosem bądź bulionem oraz unikanie produktów twardych, chrupkich i kleistych. Nie należy łączyć różnych konsystencji w jednym posiłku (np. makaronu z zupą) i popijać wodę małymi łykami w trakcie jedzenia.
W przypadku braku apetytu i zmian smaku zaleca się spożywanie mniejszych porcji częściej (nawet 6-8 razy dziennie), doprawianie dań świeżymi ziołami oraz unikanie intensywnie pachnących i bardzo gorących potraw.
Zalecane produkty:
- białko: chude mięso (kurczak, indyk), ryby, tofu, chudy i półtłusty twaróg, jogurt naturalny, jaja;
- warzywa: gotowane na parze, pieczone lub duszone (np. marchew, cukinia, dynia, buraki, brokuły, korzeń pietruszki, seler) lub delikatne warzywa na surowo (np. sałata masłowa, cykoria, pomidor);
- owoce: banany, pieczone jabłka, owoce jagodowe (np. truskawki, borówki, maliny), dojrzałe brzoskwinie;
- węglowodany: drobne kasze o niskiej zawartości błonnika (jaglana, kuskus, manna), ryż biały, pszenny makaron, gotowane ziemniaki;
- tłuszcze: niewielkie ilości oleju roślinnego (np. oliwa z oliwek, olej lniany, olej rzepakowy), masło;
- napoje: woda niegazowana, delikatne herbaty ziołowe (np. rumianek, mięta), herbaty owocowe, kompoty bez cukru.
Ważne jest także unikanie produktów, które mogą podrażniać układ pokarmowy lub powodować dyskomfort trawienny.
Należą do nich:
- tłuste i smażone potrawy: panierowane mięso i ryby, wędliny tłuste i kiełbasy, tłuste mięsa np. karkówka;
- ostre przyprawy: papryczka chili, ocet, pikantne sosy;
- produkty wzdymające: kapusta, groch, soczewica, fasola, cebula;
- słodycze i żywność wysokoprzetworzona: ciastka, chipsy, fast food, słone paluszki, ciasta z kremem, lody na śmietanie, produkty typu instant;
- napoje gazowane i alkohol.
Zalecane jest spożywanie lekkiego posiłku na około 1-2 godziny przed radioterapią, tak aby uniknąć uczucia osłabienia i dyskomfortu.
Reklama
Dieta w zależności od obszaru napromieniania
Dieta przy radioterapii powinna być dostosowana do rodzaju leczenia oraz indywidualnych potrzeb pacjenta.
W zależności od obszaru ciała poddanego naświetlaniu, mogą pojawić się różne skutki uboczne,
Dieta przy radioterapii obszaru głowy i szyi
Radioterapia obszaru głowy, szyi, gardła i krtani często prowadzi do wystąpienia dolegliwości, które utrudniają codzienne spożywanie posiłków. Do najczęstszych problemów należą zaburzenia smaku, ból i trudności w przełykaniu (dysfagia), suchość w jamie ustnej (kserostomia), zapalenie błony śluzowej jamy ustnej i przełyku oraz brak apetytu.
Odpowiednio zbilansowana dieta przy radioterapii głowy, szyi, gardła i krtani może poprawić jakość życia pacjenta oraz wspomagać proces leczenia.
Podczas radioterapii szyi zaleca się spożywanie miękkich, łatwych do przełknięcia posiłków, takich jak puree, kremowe zupy czy jogurty. Unikać należy gorących, kwaśnych i pikantnych potraw, które mogą dodatkowo podrażniać błonę śluzową. Ważne jest również dbanie o odpowiednie nawodnienie, najlepiej w postaci wody, delikatnych herbat lub domowych napojów izotonicznych.
Radioterapia głowy często powoduje zmiany smaku i osłabienie apetytu dlatego posiłki powinny być atrakcyjne wizualnie i dobrze przyprawione ziołami, które nie drażnią błon śluzowych (np. bazylia, koperek).
Gdy występuje suchość w ustach, warto sięgać po pokarmy nawilżające jamę ustną, takie jak kisiel, musy owocowe, budynie czy przeciery warzywne.
Po zakończeniu radioterapii gardła warto stopniowo wprowadzać różnorodne pokarmy, obserwując reakcję organizmu.
Kluczowym aspektem przy doborze odpowiedniej diety dla pacjenta w trakcie radioterapii głowy i szyi są szczegółowe zalecenia żywieniowe od specjalisty. Z uwagi na to, że wśród tych pacjentów występuje ryzyko utraty masy ciała z powodu ograniczenia spożywania pokarmów i tym samym zwiększa ryzyko niedożywienia, warto po konsultacji z lekarzem rozważyć włączenie żywienia medycznego.
Dieta przy radioterapii klatki piersiowej i jamy brzusznej
Radioterapia klatki piersiowej i jamy brzusznej jest stosowana w leczeniu nowotworów, takich jak rak piersi, płuc czy narządów jamy brzusznej. Właściwie dobrana dieta wspiera regenerację organizmu, łagodzi skutki uboczne leczenia i pomaga utrzymać odpowiedni poziom energii.
Dieta powinna być bogata w białko, składniki odżywcze. Warto pamiętać, aby nie obciążać układu trawiennego ciężkimi oraz tłustymi potrawami.
W trakcie radioterapii klatki piersiowej ważne jest unikanie ciężkostrawnych i drażniących potraw. Zaleca się włączenie do diety lekkich zup, chudego mięsa, ryb i warzyw gotowanych na parze lub pieczonych. Ważne jest, aby posiłki były małe objętościowo i spożywane regularnie, co 2-3 godziny.
Radioterapia piersi może powodować osłabienie i zmniejszenie apetytu. Warto skupić się na diecie bogatej w białko, która wspiera regenerację tkanek. Do jadłospisu warto dodać jogurty naturalne, chude sery, mięso drobiowe oraz gotowane warzywa, np. marchew czy dynię. Należy unikać tłustych i smażonych potraw, które mogą obciążać układ trawienny.
Podczas radioterapii jamy brzusznej mogą wystąpić dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, takie jak biegunki, zaparcia czy wzdęcia. Dieta powinna być lekkostrawna, oparta na gotowanych warzywach, białym ryżu, kaszach drobnoziarnistych i chudych mięsach. Unikać należy produktów wzdymających, takich jak kapusta, fasola czy cebula.
Radioterapia płuc może prowadzić do zmęczenia i problemów z oddychaniem, dlatego dieta powinna dostarczać odpowiednią ilość energii i powinna być łatwo przyswajalna. Zaleca się spożywanie lekkich potraw bogatych w białko, którego najlepszym źródłem są ryby, drób i jaja oraz zdrowych tłuszczów, np. oliwy z oliwek. Należy unikać gazowanych napojów i ciężkostrawnych potraw, które mogą wywoływać dyskomfort.
Dieta przy radioterapii obszaru miednicy
Radioterapia obszaru miednicy jest najczęściej stosowana u pacjentów z nowotworami narządów takich jak jelita, prostata, jajniki czy trzon macicy.
Leczenie to, mimo swojej skuteczności, może powodować pewne skutki uboczne, takie jak:
- uszkodzenie błony śluzowej jelit,
- zanik kosmków jelitowych,
- zaburzenia równowagi mikrobioty jelitowej.
W rezultacie pacjenci często doświadczają uporczywych dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takich jak biegunki, zaparcia, wzdęcia czy bóle brzucha. Te objawy mogą prowadzić do zmniejszenia spożycia pokarmów, eliminacji ważnych składników diety, a w konsekwencji do utraty masy ciała i rozwoju niedożywienia.
Niedostateczne odżywienie organizmu stanowi poważny czynnik ryzyka powikłań w trakcie leczenia onkologicznego, a nawet może prowadzić do przerwania prowadzonego leczenia. W zależności od wystąpienia objawów u pacjenta należy wprowadzić modyfikacje żywieniowe do codziennej diety.
Wiele zaleceń żywieniowych jest spójnych dla wszystkich typów nowotworów tj. zwiększone zapotrzebowanie na białko czy stosowanie łatwostrawnej diety.
Oto przykładowe zalecenia żywieniowe po radioterapii obszarów objętych chorobą nowotworową:
- W trakcie radioterapii miednicy zaleca się stosowanie diety lekkostrawnej, bogatej w pełnowartościowe białko i łatwo przyswajalne składniki odżywcze. Należy unikać produktów ciężkostrawnych oraz drażniących błonę śluzową jelit. W zależności od tego czy u pacjenta występują biegunka czy zaparcia warto wprowadzić modyfikację codziennej podaży błonnika w diecie.
- W przypadku radioterapii prostaty ważne jest, aby posiłki były lekkostrawne i podawane w małych porcjach, ale często (5-6 razy dziennie). Zaleca się unikanie potraw smażonych i tłustych, a także wprowadzenie większej ilości gotowanych warzyw, np. marchwi, cukinii czy ziemniaków. Dieta lekkostrawna w przypadku radioterapii prostaty opiera się na posiłkach gotowanych na parze lub pieczonych w rękawie. Źródłem białka powinny być chude mięsa, ryby oraz jaja. Dodatkowo warto wprowadzić lekkie zupy jarzynowe oraz kasze drobnoziarniste, takie jak manna czy kuskus.
- Radioterapia szyjki macicy wymaga wprowadzenia diety, która nie będzie dodatkowo obciążała układu pokarmowego. Należy spożywać gotowane warzywa i owoce oraz unikać produktów zawierających drobne pestki, które mogą drażnić śluzówkę jelit. Ważne jest również odpowiednie nawodnienie, minimum 1,5-2 litry płynów dziennie.
- Radioterapia jelita grubego może powodować biegunki i inne dolegliwości jelitowe. W takich przypadkach pomocna jest dieta działająca zapierająco zwana BRAT: B - banany, mało dojrzałe, zielonkawe, R - biały ryż: kleiki, wafle, płatki ryżowe, pieczywo, A - (apple): pieczone jabłko, mus z gotowanego jabłka, T - tosty pszenne, lekko czerstwe, białe pieczywo, drobny, dobrze ugotowany makaron, lekko odstane. Tego rodzaju dieta powinna być stosowana wyłącznie pod kontrolą dietetyka, ponieważ jest to plan żywieniowy o bardzo restrykcyjnym charakterze. Należy ją wdrażać jedynie w przypadku wystąpienia specyficznych objawów, a po ustąpieniu dolegliwości, kluczowe jest stopniowe rozszerzanie jadłospisu. Taki proces pozwala uniknąć ryzyka niedożywienia lub pogłębienia niedoborów pokarmowych, zapewniając jednocześnie bezpieczeństwo i optymalny stan zdrowia. Należy również ograniczyć spożycie produktów mlecznych i świeżych owoców o wysokiej zawartości błonnika.
Reklama
Przykładowy jadłospis podczas radioterapii
Prawidłowo zbilansowany jadłospis podczas radioterapii jest kluczowy dla zachowania sił i regeneracji organizmu.
Poniżej znajduje się przykładowy jadłospis przy radioterapii, który uwzględnia zalecenia dietetyczne dla pacjentów onkologicznych.
Śniadanie
Delikatna owsianka z musem jabłkowym i cynamonem i jogurtem naturalnym
- Płatki owsiane błyskawiczne (40 g) ugotowane do miękkości w wodzie
- Mus z pieczonego jabłka (100 g)
- Miód (10 g)
- Jogurt naturalny 2% (200 ml)
Drugie śniadanie
Kanapka z chleba pszennego z gotowanym indykiem i warzywami.
- Dwie kromki chleba pszennego typu mazowiecki, bułka paryska (90 g)
- Masło (10 g)
- Dwa plasterki gotowanej piersi z indyka (60 g)
- Sałata masłowa (30 g)
- Pół pomidora dojrzałego (80 g)
Obiad
Zupa krem z marchewki i delikatny indyk z puree ziemniaczanym
- Zupa krem z marchewki (200 ml)
- Marchew (150 g), bulion warzywny, odrobina oliwy z oliwek, zioła do wyboru
- Pierś z indyka pieczona w rękawie (120 g) z ziołami
- Puree ziemniaczane z masłem (150 g ziemniaków i 10 g masła)
- Gotowane brokuły (200 g)
Podwieczorek
Koktajl z owoców i jogurtu naturalnego
- Jogurt naturalny (100 g) lub ok. pół butelki produktu z kategorii żywienia medycznego (najlepiej wysokobiałkowego z kwasami omega-3) jeśli lekarz zalecił stosowanie
- Dowolny owoc np.: mango, brzoskwinia, banan (100 g)
- Płatki owsiane błyskawiczne (20 g)
Kolacja
Delikatna jajecznica na parze z pastą z awokado i pieczywem
- Jajka (2 szt., 100 g)
- Awokado (30 g)
- Pieczywo pszenne (50 g)
Przekąski w ciągu dnia
- Kisiel owocowy
- Biszkopty (2 szt.),
- 1 butelka doustnego preparatu do żywienia medycznego (najlepiej wysokobiałkowego z kwasami omega-3) wg. zaleceń lekarza
Zalecane zupy i potrawy lekkostrawne
Pacjenci onkologiczni poddawani terapii często zastanawiają się, czy tradycyjne polskie dania, są odpowiednie w ich diecie. Proces leczenia onkologicznego często wiąże się z koniecznością wprowadzenia lekkostrawnych posiłków, które nie obciążają układu pokarmowego, a jednocześnie wspierają regenerację i dostarczają odpowiednich składników odżywczych.
Wbrew obawom, wiele tradycyjnych potraw, po niewielkich modyfikacjach związanych z przygotowaniem, jest nadal odpowiednia w trakcie leczenia.
Barszcz czerwony, jeden z najpopularniejszych polskich specjałów, może być lekkostrawny, o ile zostanie przygotowany w sposób delikatny dla układu pokarmowego. Wersja na bazie gotowanych buraków, bez smażonych dodatków, tłuszczu i ostrych przypraw, nie tylko nie obciąża żołądka, ale także dostarcza witamin i składników mineralnych, takich jak żelazo czy witamina C.
Gołąbki, choć tradycyjnie kojarzone z kapustą i ciężkimi sosami, również mogą być dostosowane do wymagań lekkostrawnej diety. By dostosować gołąbki do diety łatwo strawnej warto zrezygnować z kapusty i użyć mięsa z, np. indyka lub kurczaka, oraz białego ryżu zamiast kaszy. Mięso z ryżem można uformować w pulpety i gotować w lekkim sosie pomidorowym lub piec w piekarniku.
Kolejną potrawą, która gości często na polskim stole jest gulasz - jeśli postawimy na mięso drobiowe, warzywa korzeniowe bez obsmażania - także takie danie może być spożywane przez osoby na diecie łatwo strawnej.
Jakie zupy przy chemioterapii? Są one doskonałym elementem posiłków, jednak warto traktować je jako dodatek, a nie danie główne. Na przykład rosół, choć smaczny i pełen wartości odżywczych, nie dostarcza wystarczającej ilości białka, aby zaspokoić dzienne zapotrzebowanie organizmu. Dlatego zupa, choć może stanowić zdrowy i pożywny element diety, powinna być uzupełniana innymi składnikami, aby stworzyć pełnowartościowy posiłek.
Przykładowe propozycje:
- zupa krem z dyni: łagodna dla żołądka, bogata w witaminy A i E, które wspierają regenerację błon śluzowych. By zwiększyć jej wartość odżywczą warto zaciągnąć ją żółtkiem i podać ją z grzankami pszennymi i jogurtem naturalnym;
- zupa marchewkowa: naturalnie słodka i łatwo przyswajalna. Można jej standardową wersję wzbogacić o ryż lub drobny makaron a także gotowanego indyka;
- krupnik na kaszy jaglanej: alternatywa dla tradycyjnego krupniku, która jest delikatniejsza dla żołądka.
Poza zupami warto wprowadzić do diety lekkie dania bazujące na gotowanych warzywach, chudym mięsie i zdrowych tłuszczach. Puree ziemniaczane z dodatkiem oliwy z oliwek, pieczona pietruszka, dynia czy cukinia to świetne dodatki do posiłków. Chude ryby, takie jak dorsz czy pstrąg, przygotowane bez panierki stanowią źródło wysokiej jakości białka.
Dalszą część artykułu znajdziesz pod sekcją "Pytania do eksperta"
Reklama
Dieta przy równoczesnej chemio- i radioterapii
Dieta przy chemioterapii i radioterapii powinna uwzględniać wsparcie organizmu w regeneracji tkanek, łagodzenie skutków ubocznych terapii, takich jak nudności, biegunki czy zaparcia, oraz zapobieganie niedożywieniu, które może osłabić efektywność leczenia.
Specyfika żywienia przy terapii skojarzonej
- Zwiększone zapotrzebowanie na białko: zaleca się spożywanie chudego mięsa (np. indyka, kurczaka), ryb, jajek, tofu czy jogurtów naturalnych. Dzienne zapotrzebowanie na białko wynosi ok. 1,5 g na kilogram masy ciała.
- Lekkostrawność i regularność: dieta przy radioterapii i chemioterapii powinna składać się z posiłków łatwych do strawienia, podawanych w małych porcjach co 2-3 godziny. Produkty wzdymające (np. kapusta, rośliny strączkowe) i ciężkostrawne potrawy (smażone, tłuste, pikantne) należy zastąpić gotowanymi lub pieczonymi warzywami, kaszami drobnoziarnistymi oraz delikatnymi zupami przy występowaniu dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego.
- Zwiększona podaż energii: terapia skojarzona może zwiększać zapotrzebowanie kaloryczne, dlatego warto włączyć do diety zdrowe źródła energii, takie jak kasze (np. jaglaną, kuskus), oliwę z oliwek, awokado oraz gotowane ziemniaki. Przy problemach z apetytem poleca się wysokokaloryczne koktajle na bazie produktów mlecznych z dodatkiem owoców i miodu.
- Łagodzenie skutków ubocznych:
- w przypadku nudności i wymiotów zaleca się spożywanie chłodnych lub letnich posiłków, unikanie zapachów intensywnych potraw oraz wybieranie produktów takich jak biszkopty, sucharki czy delikatne zupy;
- przy biegunkach sprawdza się dieta BRAT (banany, ryż, mus jabłkowy, tosty), natomiast zaparcia można łagodzić poprzez włączenie błonnika rozpuszczalnego (np. gotowana marchewka, płatki owsiane, siemię lniane).
- Odpowiednie nawodnienie: pacjenci poddawani terapii skojarzonej muszą dbać o prawidłowe nawodnienie organizmu. Woda, słabe napary ziołowe, elektrolityczne napoje izotoniczne czy delikatne herbaty owocowe pomagają zapobiegać odwodnieniu i wspierają układ trawienny.
- Włączenie żywienia medycznego: jeśli spożywanie tradycyjnych posiłków stanowi trudność dla pacjenta, a ilość dostarczanej energii i składników odżywczych nie jest wystarczająca, warto porozmawiać z lekarzem o włączeniu doustnych preparatów do żywienia medycznego.
Dieta w trakcie chemio i radioterapii powinna być lekkostrawna, bogata w białko i energię (kalorie), a jednocześnie dostosowana do indywidualnych potrzeb i tolerancji pacjenta.
Kluczowe jest unikanie produktów ciężkostrawnych, regularne spożywanie małych posiłków oraz włączenie składników wspierających regenerację.
Prawidłowe żywienie to nie tylko wsparcie dla organizmu w trudnym czasie, ale również istotny element zwiększający efektywność leczenia.
Reklama
Dieta po zakończeniu radioterapii
Dieta po radioterapii, bez względu na miejsce terapii, powinna być dostosowywana do indywidualnych potrzeb pacjenta i uwzględniać zarówno wcześniejsze skutki uboczne leczenia, jak i ogólny stan zdrowia.
Po zakończeniu radioterapii organizm pacjenta nadal wymaga odpowiedniego wsparcia dietetycznego, aby przyspieszyć regenerację, i wzmocnić układ odpornościowy oraz wspierać pracę różnych narządów i układów.
Zalecenia żywieniowe po radioterapii
- Stopniowe wprowadzanie różnorodnych produktów
Po zakończeniu radioterapii, warto stopniowo wracać do różnorodnej diety. Ważne jest, by proces wprowadzania nowych pokarmów odbywał się powoli, szczególnie gdy przewód pokarmowy jest wciąż wrażliwy. W ramach modyfikacji diety najlepiej konsultować się ze specjalistą. - Lekkostrawne białko
Odbudowa uszkodzonych tkanek wymaga odpowiedniej podaży białka. Źródłem białka może być mięso, ryby, jaja, produkty mleczne a także produkty roślinne jak nasiona roślin strączkowych. Warto rozważyć włączenie odżywczych napojów specjalistycznych (ONS), które dostarczają nie tylko białka, ale także kwasów omega-3, witamin i składników mineralnych, zapewniając kompleksowe wsparcie w procesie regeneracji organizmu. - Dieta bogata w antyoksydanty
Radioterapia może powodować stres oksydacyjny w organizmie, dlatego istotne jest włączenie do diety owoców i warzyw bogatych w antyoksydanty, takich jak marchew, dynia, buraki, jagody, maliny czy morele. Produkty te wspierają regenerację komórek i pracę układu odpornościowego. - Odpowiednie nawodnienie
Picie co najmniej 1,5-2 litrów wody dziennie jest kluczowe, aby wspomóc organizm w usuwaniu toksyn i zapobiec odwodnieniu. Delikatne napary ziołowe, takie jak rumianek czy mięta, mogą dodatkowo działać łagodząco na układ pokarmowy. - Unikanie produktów drażniących
Po radioterapii prostaty i innych obszarów miednicy należy unikać alkoholu, kawy, ostrych przypraw oraz produktów wzdymających, takich jak cebula, czosnek czy kapusta, które mogą obciążać przewód pokarmowy.