Uzależnieniem od alkoholu nazywamy utratę kontroli nad spożywaną ilością alkoholu. Uzależnienie od alkoholu jest chorobą przewlekłą, która postępuje i może zakończyć się zgonem. Nie można całkowicie jej wyleczyć, można jedynie postarać się, aby szkody były zminimalizowane, a objawy kontrolowane. Uzależnienie od alkoholu jest chorobą wieloczynnikową, oddziałującą na środowisko biologiczne, psychologiczne i społeczne chorego.
Uzależnienie od alkoholu - typy
Niektórzy badacze wyróżniają dwa typy uzależnienia od alkoholu.
- Typ I charakteryzuje się późnym początkiem, stopniowym rozwojem nałogu, niewielką liczbą krewnych uzależnionych od alkoholu, występuje tak samo często u kobiet i u mężczyzn, i jest łagodniejszy w przebiegu.
- Typ II cechuje się wcześniejszym początkiem (zwykle przed 25 rokiem życia), szybszym rozwojem nałogu, większą liczbą krewnych uzależnionych od alkoholu, jest częstszy u mężczyzn, częściej pojawiają się w jego przebiegu zachowania zagrażające sobie i innym, przestępstwa.
Uzależnienie od alkoholu - zachorowalność
W Polsce jest około 800 tys. uzależnionych od alkoholu oraz podobna liczba osób pijących w sposób szkodliwy. W 2007 roku, w przeliczeniu na czysty spirytus, przeciętny mieszkaniec Polski wypijał go ponad 9 litrów. Wzrósł odsetek pijących kobiet, coraz mniej aktualny staje się stereotyp mężczyzny – pijaka. W ciągu ostatnich kilku dekad stopniowo zmienia się „model picia”, który dawniej polegał na jednorazowym i szybkim wypiciu dużej ilości wysokoprocentowego alkoholu, obecnie coraz większą rolę odgrywają napoje o mniejszej zawartości alkoholu.
Przedziałem wiekowym, w którym jest największe zagrożenie uzależnieniem od alkoholu, jest wiek 10-24 lat. Z tego względu skierowanie programów profilaktycznych do młodzieży jest zasadne.
Uzależnienie od alkoholu - przyczyny
Uzależnienie od alkoholu jest problemem, którym zajmują się medycyna, psychologia, socjologia i inne nauki. Przyczyny choroby można podzielić na:
- medyczne – uzależnienie jest reakcją organizmu człowieka na wprowadzenie do niego alkoholu, który działa jako środek odurzający, zmieniający świadomość, powodujący uczucie odprężenia, zmniejszający lęk,
- psychologiczne – uzależnienie od alkoholu jest wynikiem zaburzeń jednostki – jej niedojrzałości emocjonalnej, alkohol może być środkiem do radzenia sobie z trudnymi sytuacjami,
- pedagogiczne – uzależnienie od alkoholu jest wynikiem niekorzystnych interakcji ze środowiskiem (rodzina, szkoła), które sprzyja rozpoczęciu i kontynuacji picia,
- socjologiczne – uzależnienie od alkoholu jest wynikiem przemian społecznych, pojawia się jako produkt naszej kultury.
Uzależnienie od alkoholu - czynniki ryzyka
Wyodrębniono kilka czynników, które mogą być odpowiedzialne za uzależnianie się organizmu od alkoholu. Są to:
- alkohol działa na wiele różnych rejonów w mózgu, pobudzając jedne, a hamując inne, w rezultacie prowadzi to do stanów zmienionej percepcji rzeczywistości,
- po wypiciu alkoholu uwalniają się endorfiny i dopamina, odpowiedzialne za uczucie przyjemności i nagrody po wypiciu alkoholu,
- aktywność serotoniny w mózgu u alkoholików jest mniejsza, podczas picia zwiększa się jej ilość, co równoznaczne jest z uczuciem „nagrody” w związku z piciem,
- regularne nadużywanie alkoholu powoduje, że niektóre receptory w mózgu stają się zbyt aktywne, co w efekcie daje objawy zespołu abstynencji.
Zbadane czynniki ryzyka uzależnienia od alkoholu typu II:
1. Dzieci alkoholików wykazują słabsze objawy upojenia alkoholowego po wypiciu średniej dawki alkoholu, czują się mniej pijane. Mają opinię osób o „mocnej głowie” i piją więcej. Osoby takie są bardziej narażone na popadnięcie w nałóg alkoholowy.
2. Działanie alkoholu zmniejszające stres jest silniejsze u dzieci alkoholików.
3. Istnieje możliwość, iż pewne zmiany anatomiczne stwierdzane w mózgu u dzieci alkoholików, predysponują do popadnięcia w nałóg - mogą one zostać wychwycone podczas badania EEG.
4. Z badań psychologicznych wynika, że pewne cechy osobowości (np. silniejsza niż u innych tendencja do poszukiwania wrażeń) zwiększają ryzyko popadnięcia w ciężki alkoholizm. W świetle tych badań dawne przekonanie, że w alkoholizm popadają ludzie z niższych warstw społecznych traci na aktualności.
Osoby, diagnozując zespół uzależnienia od alkoholu, posługują się czasem niejednoznacznymi kryteriami, często różnią się one w ramach różnych ośrodków leczenia. W postawieniu rozpoznania kierują się głównie danymi z wywiadu od badanego, ewentualnie jego bliskich, niekiedy testami psychologicznymi mierzącymi stopień uzależnienia, pomocne bywają wyniki badań lekarskich świadczące o zmianach spowodowanych piciem.
Picie ryzykowne a picie szkodliwe
Wśród lekarzy i osób mających kontakt z osobami z problemem alkoholowym, oprócz terminu uzależnienie, mogą pojawić się określenia: picie ryzykowne, picie szkodliwe (nadużywanie alkoholu).
Picie ryzykowne definiuje się jako picie w okolicznościach narażających pijącego na szkody zdrowotne lub picie przez pięć dni w tygodniu, średnio dziennie 3-4 standardowe porcje alkoholu u mężczyzn, 1-2 porcje u kobiet.
Natomiast picie szkodliwe (nadużywanie alkoholu): prowadzi do powstania konkretnych szkód zdrowotnych, somatycznych (zapalenie wątroby, zapalenie trzustki, zmniejszenie odporności) i psychicznych (stany depresyjne, dysforyczne).
Uzależnienie od alkoholu - objawy
Objawy uzależnienia różnić się będą w zależności od osoby, która go doświadcza. Mogą pojawiać się w różnej kolejności i w różnym nasileniu. Do najpowszechniej występujących należą:
- zaprzeczanie, jako miałoby się problem z alkoholem, przy jednoczesnych dowodach na jego występowanie (problemy w życiu zawodowym i osobistym),
- zmiana tolerancji na alkohol - z czasem ilość wypijanego alkoholu (aby wywołać takie same efekty jak na początku) musi ulec zwiększeniu, może pojawić się obniżenie tolerancji na alkohol, czyli takie same dawki zaczynają wywoływać uczucie większego upojenia;
- objawy abstynencyjne - jeżeli dojdzie do przerwania picia, pojawiają się objawy: niepokój, lęk, zaburzenia snu, bóle głowy, uczucie rozbicia, dreszcze, drżenie kończyn, skurcze mięśni, szybkie bicie serca, podwyższone ciśnienie tętnicze krwi, wzmożona potliwość, nudności, biegunki, rozszerzone źrenice, podniecenie psycho-ruchowe - jest to tak zwany niepowikłany alkoholowy zespół abstynencyjny.
- drgawki abstynencyjne, mające charakter napadu padaczkowego oraz majaczenie alkoholowe, w którym chory ma zaburzenia świadomości, nie wie gdzie jest, jaka jest aktualna data, może mieć złudzenia i omamy wzrokowe (widzieć rzeczy, których nie ma, na przykład białe myszy) - są to formy tak zwanego powikłanego alkoholowego zespołu abstynencyjnego.
Każdorazowo, jeżeli pojawią się objawy abstynencji, należy skontaktować się z lekarzem, w przypadku drgawek abstynencyjnych i majaczenia alkoholowego, należy wezwać pogotowie ratunkowe (999).
- koncentracja aktywności życiowej wokół picia - dużo uwagi i działań związanych jest z sytuacją picia, oraz szukaniem okazji do wypicia alkoholu (spotkania towarzyskie, samotny spacer, praca stają się pretekstem do picia),
- chwilowe abstynencje kończące się powrotem do picia - próby udowodnienia sobie, bliskim oraz innym ludziom często skutkują chwilową abstynencją, która daje złudne poczucie kontroli nałogu, po czym następuje powrót do picia,
- łaknienie alkoholu - chory uzależniony od alkoholu ma wewnętrzny przymus picia, ma poczucie, że nie wytrzyma bez alkoholu, często doświadcza z tego powodu uczucia paniki,
- utrata kontroli nad piciem - pojawia się przymus kontynuowania picia, jeżeli wypiło się nawet niewielką ilość alkoholu,
- zaburzenia pamięci i świadomości - mogą pojawić się „dziury”, „urwane filmy”, będące lukami pamięciowymi z czasu upojenia alkoholowego.
Uzależnienie od alkoholu - powikłania
- Zdrowie osób nadmiernie pijących
Dużo osób uzależnionych od alkoholu leczy się z powodu zaburzeń krążenia, zaburzeń układu trawiennego, nerwowego, oddechowego. Alkohol jest odpowiedzialny za powstanie wielu nowotworów.
- Zaburzenie rozwoju pijącej młodzieży
W ciągu ostatnich lat zwiększyła się ilość pijącej młodzieży, szczególnie dziewcząt. Ocenia się, że negatywne następstwa zdrowotne występują u 10-15 % pijących młodocianych.
- Rodziny osób z problemem alkoholowym
Problem alkoholu dotyczy w Polsce około 4 mln osób. Są wśród nich bliscy i krewni osoby uzależnionej. Należą do nich: pogorszenie sytuacji materialnej, przemoc, chroniczny stres, zaburzenia psychosomatyczne i emocjonalne.
- Współuzależnienie od alkoholu
Jest to zespół cech, zachowań, będących reakcjami na picie osoby bliskiej, i mające charakter nie przystosowawczy. Działania te mają charakter psychologiczny, dlatego pomoc osobom współ- uzależnionym polega na psychoterapii.
- Szkody w miejscu pracy osób pijących
17% badanych przyznaje się do spożywania alkoholu w miejscu pracy. Pomimo iż w ostatnich dwudziestu latach liczba ta znacznie spadła, nadal jest to poważny problem.
- Kłopoty z prawem
Alkohol towarzyszy: wypadkom drogowym, aktom przemocy, napadom, kradzieżom.
Uzależnienie od alkoholu - decyzja o odwyku
Wszystko zależy od ciężkości objawów i stopnia dolegliwości. Osoby, które szybko zorientują się, iż potrzebna im jest pomoc, uzyskają ją w gabinecie lekarza POZ, u lekarza psychiatry, w poradni leczenia uzależnienia od alkoholu. Im cięższe objawy i dolegliwości, tym częściej konieczna jest hospitalizacja, pobyt w zamkniętym ośrodku odwykowym.
Nikt nie jest w stanie zmusić osoby uzależnionej do leczenia, jest to zawsze samodzielna decyzja. Zgłaszając się do placówki odwykowej, w celu rozpoczęcia leczenia, należy być trzeźwym. Osoby uzależnione często mają już za sobą nieskuteczne próby zaprzestania picia, dlatego ze specjalistycznym leczeniem nie warto zwlekać.
Uzależnienie od alkoholu - diagnostyka
Udając się do specjalisty zajmującego się leczeniem uzależnień (lekarz, psycholog, terapeuta uzależnień), należy być przygotowanym na pytania:
- o rodzaj i ilość wypijanego alkoholu,
- czas trwania nałogu,
- różnego rodzaju doświadczenia związane z piciem.
Przy tej okazji często zbierany jest wywiad dotyczący rodziny, przyjaciół, krewnych osoby uzależnionej, w celu zidentyfikowania czynników ułatwiających i utrudniających leczenie. Dalsze postępowanie jest sprawą bardzo indywidualną.
Pomocne do postawienia rozpoznania są kryteria Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób - wystąpienie przynajmniej trzech z następujących objawów, w okresie przynajmniej jednego miesiąca lub w ciągu ostatniego roku w kilkukrotnych okresach krótszych niż miesiąc:
1. Silne pragnienie lub poczucie przymusu picia ("głód alkoholowy").
2. Upośledzenie zdolności kontrolowania zachowań związanych z piciem (upośledzenie zdolności powstrzymywania się od picia, trudności w zakończeniu picia, trudności w ograniczaniu ilości wypijanego alkoholu).
3. Fizjologiczne objawy zespołu abstynencyjnego w sytuacji ograniczenia lub przerywania picia (drżenie, nadciśnienie tętnicze, nudności, wymioty, biegunka, bezsenność, niepokój, w krańcowej postaci majaczenie drżenne) lub używanie alkoholu w celu uwolnienia się od objawów abstynencyjnych.
4. Zmieniona (najczęściej zwiększona) tolerancja alkoholu, potrzeba spożywania zwiększonych dawek dla osiągnięcia oczekiwanego efektu.
5. Koncentracja życia wokół picia kosztem zainteresowań i obowiązków.
6. Uporczywe picie alkoholu mimo oczywistych dowodów występowania szkodliwych następstw picia.
Jest to wystarczające do postawienia diagnozy. W rzeczywistości uzależnienie u różnych osób ma różny obraz i powyższa definicja nie odnosi się do ogółu pacjentów.
Uzależnienie od alkoholu - cel leczenia
Farmakologiczne leczenie alkoholizmu ma różne cele:
1. Zmniejszenie ilości wypijanego alkoholu – stosowany dawniej lek o nazwie Esperal (Anticol) powodował, iż wypity alkohol pozostawał w organizmie w formie szkodliwego związku chemicznego, powodującego u osoby pijącej nieprzyjemne doznania – bóle głowy, nudności, przyspieszone tętno, bóle brzucha. Skuteczność tego leku nie była wysoka.
2. Leczenie zespołów odstawienia alkoholu, które polega na wyrównaniu niedoborów pokarmowych i zaburzeń wodno-elektrolitowych, oraz na podawaniu leków działających przeciwdrgawkowo i przeciwlękowo – benzodiazepin.
3. Leczenie powikłań alkoholizmu – polega na leczeniu następstw nadużywania alkoholu, włączeni są w ten proces lekarze prawie wszystkich specjalności.
Uzależnienie od alkoholu - leczenie odwykowe
Leczenie odwykowe może przebiegać w różnej formie.
Może mieć postać:
- psychoterapii,
- terapii zajęciowej,
- formie ambulatoryjnej,
- w odosobnionym ośrodku.
Oferta leczenia odwykowego staje się coraz bogatsza.
Szczególnie dużą rolę odgrywają grupy:
- Anonimowych Alkoholików (AA),
- Dorosłych Dzieci Alkoholików (DDA),
- Grupy Krewnych i Przyjaciół Alkoholików (Al- Anon),
oaz różnego rodzaju inicjatywy, związane z Kościołem Katolickim:
- Bractwo Trzeźwości,
- Krucjata Wyzwolenia Człowieka,
- Apostolstwo Trzeźwości Warszawskiej Prowincji Braci Mniejszych Kapucynów,
- czasopisma zawierające treści antyalkoholowe.
Choroba alkoholowa - czy da się ją wyleczyć?
Należy pamiętać, iż z choroby alkoholowej nie można się wyleczyć. Warunkiem koniecznym do dobrego funkcjonowania jest abstynencja, często poprzedzona leczeniem odwykowym, wspomagana przez terapię uzależnień, sugerowane jest branie udziału w grupach AA.
Uzależnienie od alkoholu - skuteczność odwyku
Leczenie odwykowe przynosi trwałe efekty u około 1/3 osób. Efekt zależy głównie od dobrej woli, chęci oraz zdolności do utrzymania abstynencji.
Wiele osób, pomimo iż nie odnosi trwałych efektów, osiąga poprawę funkcjonowania w zakresie, który upośledzał alkohol (około 1/3).
Uzależnienie od alkoholu - zapobieganie
Główną metodą zapobiegania uzależnieniu od alkoholu jest skuteczna profilaktyka, mająca formę:
- zajęć w szkołach,
- kampanii społecznych,
- promocji abstynenckiego stylu życia.
Adresatem tych działań jest głównie młodzież, gdyż problem uzależnień zaczyna się zazwyczaj w tym wieku. Organizacje rządowe, pozarządowe, firmy, osoby prywatne wydają ogromne sumy na cele związane z zapobieganiem uzależnieniu od alkoholu.
Z drugiej strony istnieje duża sieć placówek oferująca pomoc uzależnionym, ich rodzinom, bliskim. Jako że uzależnienie od alkoholu ma wpływ na wszystkie sfery życia, we wszystkich sferach konieczne są działania zapobiegające.
Uzależnienie od alkoholu - ciągłe wsparcie terapeutów
Życie z uzależnieniem jest postępującym po sobie ciągiem wydarzeń, które w efekcie mogą doprowadzić do śmierci.
Po decyzji o zaprzestaniu picia, należy szczególną uwagę zwrócić na sytuacje, które mogą sprowokować „sięgnięcie po kieliszek”, takie jak:
- złość,
- głód,
- poczucie osamotnienia,
- uczucie zmęczenia.
Osoba uzależniona powinna regularnie korzystać ze wsparcia terapeutów lub grup wsparcia, które umocnią ją w decyzji o zaprzestaniu picia.
Uzależnienie od alkoholu - dalsze życie
Podstawą radzenia sobie z uzależnieniem od alkoholu jest całkowita abstynencja do końca życia. Jednak naturalne jest, że dla osoby uzależnionej utrzymanie jej może być bardzo trudne. Aby tego dokonać, należy nie dopuszczać do sytuacji, w których alkohol jest elementem funkcjonowania.
Często wiąże się to z:
- zmianą znajomych,
- czasem zmianą pracy,
- nie braniem udziału w wielu imprezach,
- wysłuchiwaniem złośliwych komentarzy ze strony innych itp.
Pomimo nieprzyjemności jest to jedyna droga wychodzenia z nałogu.
Czy osoba uzależniona od alkoholu może decydować o swoim leczeniu?
Nie tylko może, ale powinna. Żadna decyzja diagnostyczna i terapeutyczna nie będzie miała miejsca, jeżeli nie będzie poparta szczerym pragnieniem wyjścia z nałogu.
