Ucisk może być spowodowany przez różne struktury (żebro szyjne, przerośnięte mięśnie, wyrostki kostne), co znajduje odzwierciedlenie w innych nazwach tej choroby, np.
- zespół żebra szyjnego,
- zespół mięśnia pochyłego przedniego,
- zespół żebrowo-obojczykowy.
U podłoża zespołu obok wrodzonych anomalii mogą leżeć również czynniki nabyte, jak wady postawy czy urazy. Pierwsze dolegliwości pojawiają się zazwyczaj w 3-4 dekadzie życia, częściej u kobiet. Objawy związane z uciskiem pęczka naczyniowo-nerwowego mogą znacząco utrudniać codzienne funkcjonowanie. Znajomość mechanizmów prowadzących do powstania tego zaburzenia, jak również sposobów postępowania terapeutycznego, będzie pomocna w pokonaniu tego problemu.
Reklama
Zespół górnego otworu klatki piersiowej - miejsca narażone na ucisk
Na przebiegu pęczka naczyniowo-nerwowego, odpowiedzialnego za ukrwienie i unerwienie kończyny górnej, występuje kilka krytycznych miejsc, w których jest on szczególnie narażony na ucisk. Są to:
- szczelina między mięśniem pochyłym przednim a środkowym,
- przestrzeń między obojczykiem a pierwszym żebrem,
- przestrzeń między wyrostkiem łopatki (tzw. wyrostkiem kruczym) a ścięgnem mięśnia piersiowego mniejszego.
Reklama
Zespół górnego otworu klatki piersiowej - przyczyny
Obecność nieprawidłowych struktur anatomicznych na tym obszarze powoduje ucisk naczyń i nerwów, prowadząc do rozwoju TOS.
Tymi strukturami mogą być:
- żebro szyjne – wrodzona anomalia polegająca na występowaniu dodatkowego, zwykle szczątkowego żebra, zlokalizowanego przy VII kręgu szyjnym; w ponad 90% procentach przypadków nie daje żadnych dolegliwości i może być stwierdzone przypadkowo w badaniu radiologicznym. U niektórych chorych prowadzi do rozwoju zespołu górnego otworu klatki piersiowej, m.in. poprzez ograniczenie ruchomości mięśnia pochyłego środkowego.
- nadmiernie rozwinięty wyrostek poprzeczny VII kręgu szyjnego
- dodatkowy mięsień pochyły
- przerośnięty lub przykurczony mięsień pochyły.
Inna grupa przyczyn obejmuje zaburzenia nabyte, do których zalicza się przede wszystkim:
- obrażenia powstałe w wyniku urazów (wypadki komunikacyjne, sporty kontaktowe). Szczególnie często obserwuje się złamania obojczyka, pierwszego żebra, uszkodzenia barku czy kręgosłupa szyjnego, które powstają podczas wypadku w pasach bezpieczeństwa lub podczas uprawiania sportów walki.
- nieprawidłowości spowodowane wadami postawy – skrzywienie kręgosłupa w odcinku piersiowym (zniesienie fizjologicznej kifozy), nadmierny rozwój masy mięśniowej u mężczyzn uprawiających sporty siłowe, zbyt szczupła sylwetka u kobiet.
Reklama
Zespół górnego otworu klatki piersiowej - czynniki ryzyka
Stosunkowo duża grupa pacjentów (nawet ponad 80%; dane zmieniają się w zależności od badań) przebyła w przeszłości uraz okolicy barku. Do zespołu górnego otworu klatki piersiowej predysponują w szczególności obrażenia powstałe w związku z działaniem pasów bezpieczeństwa. Inne czynniki ryzyka to zbyt szczupła lub przeciwnie – atletyczna sylwetka. Wykonywanie ćwiczeń siłowych, zwłaszcza podnoszenia ciężarów może doprowadzić do przerostu mięśni pochyłych i powstania objawów TOS. Ucisk pęczka naczyniowo-nerwowego obserwowano również u kobiet o bardzo szczupłej sylwetce, szczególnie w 3-4 dekadzie życia, gdy dochodzie do fizjologicznego opadnięcia obręczy barkowej.
Reklama
Zespół górnego otworu klatki piersiowej - objawy
Wymienione czynniki mogą występować osobno lub nakładać się na siebie, wywołując objawy uciskowe. Ucisk splotu ramiennego jest przyczyną zaburzeń unerwienia ruchowego i czuciowego kończyny górnej, ucisk naczyń tętniczych prowadzi do niedokrwienia, a żylnych – do zaburzeń odpływu krwi z kończyny górnej.
Dolegliwości towarzyszące zespołowi górnego otworu klatki piersiowej możemy więc podzielić na:
1. Związane z uciskiem splotu ramiennego (najczęstsze)
- ból,
- uczucie mrowienia,
- drętwienia lub zaburzenia czucia obejmujące wewnętrzną stronę ramienia, przedramienia, dłoni oraz IV i V palec,
- niedowład,
- osłabienie siły mięśniowej ręki,
- trudności z wykonywanie precyzyjnych ruchów;
- w zaawansowanych przypadkach widoczny zanik mięśni dłoni.
2. Związane z uciskiem tętnicy podobojczykowej lub pachowej
- ból mięśni kończyny górnej (chromanie), pojawiający się zwłaszcza podczas pracy z uniesionymi rękami
- ochłodzenie kończyny, zwiększona wrażliwość na zimno
- zaburzenia naczynioruchowe (objaw Raynauda)
- zależne od pozycji kończyny górnej osłabienie lub zanik tętna.
3. Związane z uciskiem naczyń żylnych (stosunkowo rzadko spotykane)
- obrzęk, rzadziej zasinienie dłoni i przedramienia, pojawiające się zwłaszcza w godzinach porannych
- poszerzenie powierzchownych naczyń żylnych kończyny górnej oraz klatki piersiowej.
Powyższe objawy mogą mieć również charakter przejściowy i rozwinąć się na innym podłożu, np.:
- przeciążenia kończyny górnej w czasie intensywnego wysiłku fizycznego,
- spania w niewygodnej pozycji.
Niepokój powinno wzbudzić utrzymywanie się objawów przez dłuższy czas, zwłaszcza bez wyraźnej przyczyny, występowanie dolegliwości w określonym położeniu kończyny (uniesienie lub odwiedzenie), a w szczególności obrzęk, zasinienie czy brak wyczuwalnego tętna na tętnicy promieniowej (na nadgarstku).
Reklama
Zespół górnego otworu klatki piersiowej - wizyta u lekarza
Zespół górnego otworu klatki piersiowej to zagadnienie z pogranicza:
- chirurgii,
- angiologii,
- neurologii,
- rehabilitacji.
Pacjent, który odczuwa typowe dolegliwości może zgłosić się na początek do swojego lekarza rodzinnego, który albo sam podejmie się wstępnej diagnostyki i leczenia, albo zleci konsultację specjalistyczną (najczęściej chirurgiczną). W rozpoznaniu choroby ważne są informacje uzyskane od pacjenta w ramach wywiadu lekarskiego oraz dane z badania fizykalnego. Wykonanie kilku prostych testów polegających na ocenie tętna oraz pomiarze ciśnienia tętniczego na kończynie górnej ustawionej w różnych pozycjach pozwala na wysunięcie wstępnego podejrzenia co do struktury, która powoduje ucisk pęczka naczyniowo-nerwowego.
Reklama
Zespół górnego otworu klatki piersiowej - badania
Potwierdzenie rozpoznania można uzyskać, wykonując następujące badania obrazowe:
- Zdjęcie rentgenowskie (rtg) klatki piersiowej, szyi oraz barków – pozwala stwierdzić obecność anomalii kostnych, jak żebro szyjne, nadmiernie rozwinięty wyrostek poprzeczny VII kręgu szyjnego czy blizny i deformacje po złamaniach kości.
- Badanie ultrasonograficzne (USG) – technika doplerowska umożliwia ocenę przepływu w naczyniach oraz dokładny pomiar ciśnienia na tętnicach kończyny górnej. Parametry oceniane są w różnych położeniach kończyny, co pozwala stwierdzić charakterystyczny związek występujących zaburzeń z pozycją kończyny górnej.
- Arteriografia – badanie inwazyjne wymagające podania substancji kontrastującej przez cewnik wprowadzony do naczynia. Umożliwia dokładne zobrazowanie miejsca ucisku naczynia oraz wykrycie ewentualnych powikłań (tętniak, zakrzep, niedrożność naczynia). Ze względu na wykorzystywane promieniowanie rentgenowskie badanie jest przeciwwskazane w okresie ciąży.
W diagnostyce ważna jest również ocena uszkodzenia struktur nerwowych, czyli splotu barkowego. Wykorzystuje się tutaj badanie elektroneurograficzne nerwów pośrodkowego i łokciowego, wywodzących się ze splotu barkowego oraz badanie elektromiograficzne (EMG) drobnych mięśni dłoni, zaopatrywanych przez te nerwy. Konsultacja lekarska powinna więc prowadzić do ustalenia rozpoznania oraz wskazania prawdopodobnej przyczyny dolegliwości w przypadku konkretnego pacjenta. Należy również ustalić czy istnieją na chwilę obecną powikłania związane z uciskiem struktur nerwowo-naczyniowych (np. zakrzepica) oraz jakie jest ryzyko progresji choroby. Warto dowiedzieć się jakie są proponowane sposoby leczenia oraz możliwości samodzielnego radzenia sobie z chorobą.
Reklama
Zespół górnego otworu klatki piersiowej - zapobieganie
Ryzyko rozwoju zespołu górnego otworu klatki piersiowej można więc zmniejszyć utrzymując należną masę ciała i zachowując umiar w uprawianiu kulturystyki. Jak w każdym tego typu schorzeniu ważne jest zachowanie prawidłowej postawy ciała poprzez korzystanie z ergonomicznych stanowisk pracy, zadbanie o krótkie, kilkuminutowe przerwy podczas długotrwałej pracy w jednej pozycji, regularne wykonywanie ćwiczeń gimnastycznych usprawniających mięśnie pleców i obręczy barkowej.
Zespół górnego otworu klatki piersiowej - leczenie
W zależności od przyczyny choroby i stopnia zaawansowania zmian nerwowo-naczyniowych proponuje się leczenie zachowawcze lub operacyjne.
Leczenie zachowawcze można zastosować, jeśli nie stwierdza się zmian organicznych w naczyniach (np. niedrożność, tętniakowate poszerzenie, zakrzepica) ani ubytków neurologicznych (niedowład) w obrębie kończyny górnej. Polega ono na stosowaniu fizykoterapii oraz rehabilitacji ruchowej. Fizykoterapia to przede wszystkim masaże oraz nagrzewanie okolicy barku i mięśni pochyłych, co ma na celu rozluźnienie mięśni i zmniejszenie ucisku na naczynia i splot barkowy.
Rehabilitacja obejmuje regularną gimnastykę wzmacniającą mięśnie odpowiedzialne za unoszenie obręczy barkowej. Wspomagająco można stosować również leki przeciwzapalne i rozszerzające naczynia. Leczenie zachowawcze często trwa wiele miesięcy i niestety nie zawsze przynosi pożądane rezultaty. Jeśli dolegliwości nasilają się, należy rozważyć leczenie operacyjne.
Zespół górnego otworu klatki piersiowej - operacja
Leczenie operacyjne znajduje zastosowanie w przypadku stwierdzenia zmian naczyniowych lub ubytków neurologicznych, a także w przypadku braku skuteczności leczenia zachowawczego. Metoda leczenia zależy od przyczyny zespołu chorobowego i polega na resekcji żebra szyjnego, usunięciu I żebra lub przecięciu mięśnia pochyłego przedniego. Jeśli w obrębie tętnicy pachowej lub podobojczykowej stwierdza się zmiany o typie niedrożności lub tętniaka, wykonuje się dodatkowo zabieg naczyniowy (angioplastyka lub zespolenie omijające).
Zespół górnego otworu klatki piersiowej - najczęściej zadawane pytania FAQ
1. Na zdjęciu rentgenowskim klatki piersiowej wykonanym przy okazji badań okresowych lekarz stwierdził obecność żebra szyjnego. Co to oznacza?
Żebro szyjne to wrodzona anomalia rozwojowa polegająca na występowaniu dodatkowego, zwykle szczątkowego żebra, zlokalizowanego przy VII kręgu szyjnym. W zdecydowanej większości przypadków jest bezobjawowe i nie stwarza żadnych problemów zdrowotnych, nie wymaga też leczenia. U kilku procent osób dodatkowe żebro może powodować ucisk nerwów i naczyń w okolicy szyi i barku, dając objawy zespołu górnego otworu klatki piersiowej; wtedy konieczne może okazać się operacyjne usunięcie żebra szyjnego.
2. Czy aktywność fizyczna może zmniejszyć objawy TOS?
Ćwiczenia gimnastyczne wzmacniające mięśnie obręczy barkowej są jednym z istotnych elementów terapii zespołu górnego otworu klatki piersiowej. Aktywność fizyczna powinna usprawniać mięśnie, z jednej strony prowadząc do zwiększenia ich siły, a z drugiej sprzyjając relaksacji. Nie zaleca się forsownego wysiłku (noszenie ciężkich przedmiotów), który raczej zwiększa napięcie mięśni niż je rozluźnia, co może nasilać dolegliwości.
3. Kiedy konieczna jest operacja?
Leczenie operacyjne należy rozważyć po kilku miesiącach bezskutecznego leczenie zachowawczego, zwłaszcza jeśli dolegliwości nasilają się, utrudniając codzienne funkcjonowanie. Wskazaniami do operacji są też organiczne zmiany naczyniowe oraz ubytkowe objawy neurologiczne, które mogą pojawić się w wyniku długotrwałego ucisku pęczka naczyniowo-nerwowego.
Zespół górnego otworu klatki piersiowej - życie z chorobą
Wspieranie decyzji/Jak żyć z chorobą?
Zespół górnego otworu klatki piersiowej to schorzenie przewlekłe, które może utrudniać codzienne funkcjonowanie oraz pracę zawodową, zwłaszcza w przypadku osób, których praca wymaga utrzymywania rąk przez dłuższy czas w jednej pozycji (np. fryzjer).
Leczenie zachowawcze polegające na rehabilitacji ruchowej i fizykoterapii może być czasem bagatelizowane przez pacjentów jako długotrwałe i wymagające wysiłku. Warto jednak podjąć taką próbę leczenia, gdyż może ona uchronić przez zabiegiem operacyjnym, który – choć często bardziej skuteczny, obarczony jest jednak ryzykiem powikłań i stanowi pewne obciążenie dla organizmu.
Zespół górnego otworu klatki piersiowej - ćwiczenia
Wiele ćwiczeń można wykonać samodzielnie, zarówno w domu, jak i podczas przerwy pracy czy na ławce w parku. Jednym z nich jest ćwiczenie korygujące postawę ciała. Polega ono na wyprostowaniu pleców w pozycji siedzącej, swobodnym oparciu dłoni na biodrach i powolnym ściąganiu łopatek do góry i do tyłu; taką pozycję należy utrzymać przez kilka sekund.
Ćwiczenia oraz masaże czy nagrzewanie należy wykonywać regularnie, gdyż tylko wtedy istnieje szansa na zmniejszenie dolegliwości. Jeśli jednak takie postępowanie nie przynosi rezultatu, objawy nasilają się lub pojawiają się nowe niepokojące dolegliwości, trzeba rozważyć leczenie operacyjne, które w niektórych przypadkach jest jedynym sposobem na przywrócenie pełnej sprawności.
Przeczytaj także:
