Polekowe uszkodzenie wątroby - objawy, leczenie, dieta

Polekowe uszkodzenia wątroby to dość szeroka gama problemów medycznych związanych z uszkodzeniem wątroby wtórnie do stosowanej terapii farmakologicznej, z różnych przyczyn. Objawy mogą być bardzo zróżnicowane: od przypadkowo stwierdzanych nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych po ciężkie uszkodzenie wątroby, które może stanowić poważne zagrożenia dla zdrowia i życia.

Polekowe uszkodzenia wątroby to dość szeroka gama problemów medycznych związanych z uszkodzeniem wątroby wtórnie do stosowanej terapii farmakologicznej, z różnych przyczyn.

Reklama

Polekowe uszkodzenie wątroby - przyczyny

Istnieje wiele leków, które mogą potencjalnie uszkodzić wątrobę. Najczęściej za szkodliwe działanie na ten narząd odpowiadają leki przeciwgruźlicze, niektóre leki przeciwbólowe stosowane w nadmiarze.

Niektóre leki (na szczęście jest to wąska grupa) dość często powodują uszkodzenia tego narządu, ale są to leki stosowane w wyjątkowych sytuacjach, kiedy nie ma na przykład innej możliwości leczenia, a ryzyko uszkodzenia wątroby jest znacznie mniejsze niż ryzyko związane z niepodjęciem leczenia (np.w przypadku leków stosowanych w leczeniu gruźlicy).

Natomiast inne leki mogą powodować nieprawidłowe funkcjonowanie wątroby w zależności od dawki – im wyższa dawka zostanie spożyta, tym większe szanse na zaburzenia. W tym przypadku leki mają pewną maksymalną dozwoloną dawkę, której przekroczenie jest niebezpieczne. Do uszkodzenia wątroby może dojść w różnych mechanizmach: poza działaniem toksycznym np. zależnym od dawki, możliwe jest uczulenie na dany preparat leku (samą substancję leczniczą lub składniki pomocnicze).

Osobnym zagadnieniem jest tak zwana idiosynkrazja, czyli stan kiedy reakcja organizmu jest nieprzewidywalna i dotychczas dobrze tolerowany lek w pewnym momencie staje się szkodliwy.

Efektem uszkodzenia może być zaburzona praca komórek wątrobowych (hepatocytów), które nie są w stanie wydzielać w odpowiedniej ilości żółci bądź nie spełniają swojej roli. W niektórych przypadkach może dojść do cholestazy, czyli zaburzonego odpływu żółci.

Polekowe uszkodzenie wątroby - objawy

Objawy mogą być bardzo zróżnicowane: od przypadkowo stwierdzanych nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych po ciężkie uszkodzenie wątroby, które może stanowić poważne zagrożenia dla zdrowia i życia.

Według literatury około 5% pobytów w szpitalu (czyli tak zwanych hospitalizacji) w Stanach Zjednoczonych związanych jest właśnie z polekowym uszkodzeniem wątroby.

Uszkodzenie wątroby związane z lekami może przybierać bardzo zróżnicowane obrazy: od niemych i wykrywanych przypadkowo zmian w badaniach biochemicznych, po ciężkie stany zagrażające życiu. Czas trwania uszkodzenia może być różnie długi, stąd podział na ostre i przewlekłe uszkodzenie.

„Nieme” zmiany to często podniesione wartości enzymów wątrobowych (transaminaz), enzymów cholestatycznych, które nie dają objawów, a stwierdzane podczas badań kontrolnych np. z innej przyczyny.
Na szczęście nieliczne leki mogą dawać zmiany jak: żółtaczka, encefalopatia (czyli zaburzenia neurologiczne związane z nieprawidłową pracą wątroby) bądź inne objawy związane z upośledzoną funkcją tego organu (np. zaburzenia krzepnięcia).

Reklama

Polekowe uszkodzenie wątroby - paracetamol i kwas acetylosalicylowy

Istnieje pojęcie uszkodzenia wątroby przez paracetamol, który jest popularnym lekiem przeciwbólowym i przeciwgorączkowym. Szkodliwe są dawki znacznie przewyższające dawki rutynowo zalecane. Ze względu na duże rozpowszechnienie tej substancji - występowanie pod wieloma nazwami handlowymi oraz obecność w typowych preparatach „na przeziębienie”, należy przeczytać ulotkę oraz unikać łączenia różnych preparatów.

Innym problemem związanym z lekami „na przeziębienie” jest stosowanie kwasu acetylosalicylowego u dzieci: jest on przeciwwskazany wśród maluchów, gdyż istnieje ryzyko zespołu Reye’a.

W przypadku cholestazy możliwe jest:

• odbarwienie stolca (jest bardzo jasny),
• ciemny mocz,
• świąd skóry.

Wątroba - funkcje

Wątroba jest największym organem człowieka, a jej funkcje można porównać do wieloprofilowej fabryki. W obrębie tego miąższowego narządu zachodzi wiele procesów (zobacz tabela).

Wątroba jest zlokalizowana w jamie brzusznej i jest największym miąższowym narządem człowieka. Waży nawet do 1700 g. O jej roli świadczy nie tylko wielkość, ale i ogrom zachodzących w jej obrębie reakcji i procesów, co powoduje, że narząd ten można porównać do wielkiej fabryki organizmu.

Główne funkcje, za które odpowiedzialna jest wątroba to m.in.:

• detoksykacja,
• metabolizm wielu substancji (np. leków, hormonów),
• regulacja poziomu glukozy,
• przemiany białek,
• aminokwasów,
• tłuszczów,
• magazynowanie minerałów i witamin.

Funkcje wątroby:

Reklama

Polekowe uszkodzenie wątroby - wizyta u lekarza

Niezależnie od tego, co u siebie podejrzewasz lub co Cię niepokoi, ważne jest aby podczas wizyty u lekarza rozmowa była w miarę możliwości usystematyzowana. Zrozumiałe jest zdenerwowanie w sytuacji, gdy coś się dzieje z Twoim zdrowiem. Warto zastanowić się wcześniej od kiedy pojawiły się dolegliwości, w jakich okolicznościach. Jeżeli jest kilka problemów, kilka objawów, co pierwsze się pojawiło, w jakiej kolejności dołączały się pozostałe objawy, co Ci najbardziej dokucza.

Jeżeli pojawiają się bóle to ważne jest:

• gdzie boli (można pokazać na sobie lokalizację),
• jaki jest charakter bólu,
• czy zmienia się (maleje, nasila się) w zależności od różnych czynników.

Ważne są także inne choroby, na które pacjent chorował, choruje, jakie leki są bądź były zażywane.

Polekowe uszkodzenie wątroby - leczenie

Zakres zadawanych pytań zależy od zgłaszanych dolegliwości, a mają na celu przybliżenie do prawidłowej diagnozy i zaplanowania „z głową” badań diagnostycznych. Następnie lekarz przechodzi do badania fizykalnego – określa stan ogólny pacjenta, odchylenia od stanu prawidłowego. W przypadku uszkodzenia wątroby bardzo ważne są informacje na temat zażywanych leków oraz ich dawek.

Konieczna jest także informacja na temat:

• leków, które można kupić bez recepty,
• doustnej antykoncepcji,
• odżywek dla sportowców,
• preparatach ziołowych.

Lekarz może zadawać pytania na temat spożywanego alkoholu - głównie podczas stosowania leków.

Polekowe uszkodzenie wątroby - zapobieganie

Aby wiedzieć jak zapobiegać należy poznać czynniki ryzyka prowadzące do polekowego uszkodzenia wątroby.

Pamiętaj! leki należy zażywać racjonalnie! Istniej kilka zasad dotyczących stosowania leków:

• dla każdego leku istnieją wskazania i przeciwwskazania;
• nie stosuj leków przepisanych komuś innemu przez lekarza; nawet jeśli masz podobne objawy nie jest to równoznaczne z koniecznością stosowania tego samego leku;
• nie pij alkoholu podczas stosowania farmakoterapii;
• zgłaszając się do lekarza powiedz jakie leki zażywasz (nawet te bez recepty, leki ziołowe czy antykoncepcyjne); dość często zdarza się, że pacjenci zatajają informację i zażywają zdublowane leki przepisane przez kilku lekarzy (w obecnej chwili istnieje wiele nazw preparatów tej samej substancji);;
• uważaj na popularne leki „na przeziębienie”; pod różnymi nazwami handlowymi są to te same substancje chemiczne (głównie paracetamol) i łatwo o przekroczenie dawki dozwolonej;
• nie przekraczaj maksymalnej dozwolonej dawki zaleconej przez lekarza lub farmaceutę (dane ewentualnie zawarte w ulotce leku);
• jeśli chorujesz na schorzenia wątroby lub wcześniej było stwierdzane uszkodzenie wątroby bądź alergie po lekach – koniecznie poinformuj o tym lekarza;
• pamiętaj, że niektóre leki nie powinny być stosowane u dzieci (jak np. kwas acetylosalicylowy);
• unikaj leków oraz odżywek dla sportowców niewiadomego pochodzenia.

Niestety nie da się wykluczyć uszkodzenia wątroby podczas stosowania powyższych rad, ale zawsze zmniejszają to ryzyko. Wielu reakcji w naszym organizmie nie udaje się przewidzieć i nagle może się okazać, że świetnie tolerowany lek jest szkodliwy.

Uszkodzenie wątroby - wywiad

Uszkodzenie wątroby określa się na podstawie badań laboratoryjnych, w których oznacza się aktywność enzymów wątrobowych jak transaminazy, enzymów cholestatycznych (GGTP, fosfataza alkaliczna).

Wskaźnikiem jakości pracy wątroby jest także sprawdzenie jej innych funkcji jak produkcja czynników krzepnięcia (sprawdzamy czy krew prawidłowo krzepnie) czy produkcja albumin.

Poza badaniami laboratoryjnymi bardzo ważny jest oczywiście wywiad dotyczący narażenia na czynniki potencjalnie szkodliwe, także czynniki inne niż leki! Wywiad pozwala ukierunkować diagnostykę, decyduje o doborze badań i leczenia.

Polekowe uszkodzenie wątroby - leczenie

Leczenie bardzo często polega na odstawieniu leku, który jest odpowiedzialny za uszkodzenie wątroby; możliwa jest także zamiana leku na inny. W niektórych przypadkach, dość patowych niestety, nie można odstawić danego leku, gdyż ryzyko z odstawienia leku jest zbyt duże niż potencjalne uszkodzenie wątroby.

Pamiętaj! Nie odstawiaj leków na własną rękę! W przypadku niektórych preparatów gwałtowne ich odstawienie (bez stopniowej redukcji dawki) może być groźne! Z drugiej strony, niektóre leki nie mogą być w ogóle odstawione i konieczne jest monitorowanie funkcji wątroby.

Zdecydowana większość leków w przypadku przedawkowania nie ma swoich odtrutek. Podrecznikowo panaceum posiada paracetamol.

W leczeniu stosuje się także leki tak zwane hepatoprotekcyjne mające na celu poprawę działania wątroby. Leki te mogą być podawane doustnie lub dożylnie (w formie kroplówek). W wielu przypadkach stosuje się leczenie objawowe w zależności od obrazu klinicznego (czyli dolegliwości czy zmian w badaniach laboratoryjnych).

Polekowe uszkodzenie wątroby - domowe sposoby leczenia

Tak naprawdę leczenie domowe sprowadza się do postępowania zgodnie ze wskazówkami lekarza, który decyduje o ewentualnym odstawieniu leku bądź zamianie na inny preparat.

Konieczne jest wykluczenie innych czynników niekorzystnie wpływających na ten organ:

• należy zaprzestać picia alkoholu (nawet w niewielkich ilościach),
• wstrzymać się z zażywaniem na własną rękę leków dostępnych bez recepty oraz preparatów ziołowych.

Konieczne są okresowe kontrole, ale pamiętajmy, że codzienna kontrola enzymów wątrobowych raczej jest bezsensowna, gdyż enzymy mają swój okres półtrwania.

Ważny jest: spoczynkowy tryb życia oraz lekkostrawna dieta.